คำถามโง่ๆ ทำให้เราฉลาดได้

การที่เราไม่รู้ เราไม่เข้าใจ หรืออาจจะบอกว่าเราโง่ในเรื่องนั้นๆ ก็ต้องยอมรับ จึงไม่ใช่เรื่องที่น่าอายสำหรับการถามเพื่อให้เกิดความรู้

 นับเป็นโอกาสที่ดีอีกวันหนึ่งของผมที่ได้เข้าร่วมประชุมกับ ศ.ดร.อภิชัย   พันธเสน คณบดี คณะบริหารศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี  อาจารย์ ดร.สุธิดา   แจ่มใส ประธานหลักสูตรพัฒนบูรณาการศาสตร์  และคณะอาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ พร้อมทั้งนักศึกษาปริญญาโท ปริญญาเอก หลักสูตรพัฒนบูรณาการศาสตร์ กว่า 20 คน ที่ได้ร่วมประชุมกันตั้งแต่เวลา 09.30 – 16.00 น. ของวันนี้   

 ในโอกาสนี้ท่านคณบดี ได้กล่าวถึงแนวนโยบาย พร้อมทั้งการทบทวนแนวทางการศึกษาของนักศึกษาแต่ละคน  เพื่อให้สอดคล้องวัตถุประสงค์ของหลักสูตร และสิ่งที่ทุกคนประทับใจมากคือ ท่านได้กล่าวเน้นย้ำว่า “หลักสูตรนี้ ต้องการคนที่สนใจในการที่จะมาหาความรู้อย่างแท้จริง ไม่ใช่คนที่หวังเพียงแค่ปริญญาเท่านั้น”  เมื่อคนได้พัฒนาการเรียนรู้ จนกระทั่งมีความรู้อย่างแท้จริง ประเมินผ่านตามเกณฑ์ของหลักสูตร คณะจะแถมปริญญาให้ “ถ้าหากใครต้องการเพียงแค่ใบปริญญาอย่างเดียวหลักสูตรนี้ไม่ต้องการ และไม่ต้อนรับให้ลาออกได้เลย” นอกจากนั้นได้เปิดโอกาสให้นักศึกษา คณะอาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ ได้สอบถามและแลกเปลี่ยนเรียนรู้ประสบการณ์ระหว่างกันเองในห้องประชุม ซึ่งเป็นบรรยากาศที่มีความอบอุ่น และผูกพัน 

 “คำถามที่โง่ ไม่ใช่คำถามที่เลว แต่ทำให้เราฉลาดขึ้น” เป็นคำกล่าวของท่าน ศ.ดร.อภิชัย  พันธเสน ที่ท่านต้องการให้นักศึกษาได้ตระหนักคิด ให้นักศึกษากล้าที่จะถาม กล้าที่จะแสดงออก  ถึงแม้เราอาจจะมองว่าคำถามนั้น เป็นคำถามพื้นๆ แต่ในสิ่งนั้นเราไม่รู้ ดังนั้นเราก็ต้องกล้าที่จะถาม เพื่อจะได้เกิดความรู้ และปัญญากับตัวเรา สุดท้ายคำถามต่างๆ เหล่านั้น จะทำให้เรากล้าที่จะคิด กล้าที่จะแสดงออกในสิ่งที่ถูกต้อง ในที่สุดก็จะทำให้เราฉลาดขึ้น  จึงเป็นคำกล่าวที่กินใจผมเป็นอย่างมาก เพราะสิ่งที่ท่านสอนและให้แนวคิดในวันนี้นั้นช่างมีความสอดคล้องกันมากทีเดียวกับท่าน ศ.นพ.วิจารณ์   พานิช ผู้อำนวยการสถาบันส่งเสริมการจัดการความรู้เพื่อสังคม (สคส.) ท่านพยายามกระตุ้นให้เกิดขึ้น (สร้างแรงบันดาลใจ) ในการที่จะตั้งคำถามให้มากสำหรับคนที่เรียนในระดับปริญญาโท และปริญญาเอก ซึ่งนั่นก็หมายรวมถึงตัวผมด้วยเช่นกันครับเมื่อคราวไปเป็น KM Intern ที่ สคส. 

แล้วจะทำอย่างไรดีละครับจึงจะสามารถกระตุ้นให้เกิดแรงบันดาลใจในการที่จะถาม และกล้าที่จะแสดงออกในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ โดยเฉพาะพี่น้องเกษตรกรทั่วๆ ไป มักไม่กล้าที่จะถาม และแสดงออกมากนัก ซึ่งจากประสบการณ์ของผมที่เคยไปเป็นวิทยากรบรรยายในเรื่องของอาชีพด้านการเกษตร หลังจากบรรยายจบ ทุกครั้งผมจะเปิดโอกาสให้พี่น้องที่เข้าร่วมอบรมสอบถามข้อสงสัย หรือเสนอแนะ ผลที่เกิดขึ้นพบว่ามีน้อยครั้งมากที่จะมีคำถาม  และเสนอแนะ  ผมจึงไม่แน่ใจเช่นกันครับว่าพี่น้องเขาเข้าใจดีหมดแล้ว หรืออายที่จะถาม เกรงว่าจะเป็นคำถามที่บอกว่าโง่ กลัวเพื่อนๆ ที่ร่วมอบรมจะหัวเราะเยาะเอาว่าคำถามง่ายๆ แค่นี้ก็นำมาถาม  และเมื่อหากเป็นเช่นนี้เราจะทำอย่างไรดี  โดยเฉพาะตัวผมเอง ต่อจากนี้ไปต้องลงพื้นที่ทำงานกับพี่น้องเกษตรกรที่ทำเกษตรกรรมแบบประณีต จะทำอย่างไรดีที่จะให้พี่น้องเกษตรกรได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้กันให้มาก ซึ่งจะได้ความรู้ที่เป็น Tacit Knowledge ออกมาให้มากที่สุด ในการที่จะนำไปขยายผลต่อ 

ในเบื้องต้นผมคิดว่าในการที่จะทำให้คนกล้าที่จะถาม กล้าที่จะแสดงออก และกล้าที่จะแลกเปลี่ยนเรียนรู้นั้นน่าจะประกอบด้วย

1.    ประเด็นในการนำเสนอ  ควรเป็นเรื่องที่คนส่วนใหญ่มีความเกี่ยวข้อง มีความสนใจ หรือมีประสบการณ์

2.    คนนำเสนอ หรือทีมงาน (Stake-holder) มีความเป็นกันเอง และมีภูมิรู้ในเรื่องนั้นๆ ดี อีกทั้งกระตุ้นเพื่อให้เกิดความอยากในการที่จะรู้ในเรื่องนั้นๆ

3.    สถานที่ ควรเป็นสถานที่ที่มีความเหมาะสมกับกลุ่มคนที่เข้าร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เช่นถ้าหากเอาพี่น้องเกษตรกรไปร่วมเวทีในโรงแรมที่หรูๆ ในระดับห้าดาว อาจจะมีความเกร็งต่อสถานที่จึงไม่กล้าที่จะแสดงออก

4.    บรรยากาศ นับเป็นสิ่งที่มีความสำคัญไม่น้อยเช่นกัน นอกจากสถานที่ไม่เหมาะสมแล้ว การดำเนินการไม่สร้างบรรยากาศที่ดีก็ไม่เกิดข้อคำถาม ข้อคิดเห็น ตลอดทั้งการแลกเปลี่ยนเรียนรู้

5.    ช่วงเวลาที่ไม่เหมาะสม เช่นการบรรยาย หรือการนำเสนอที่ล่วงเลยเวลามาพอสมควรจึงไม่กล้าที่จะถาม และแสดงออก เช่น ช่วงเวลาก่อนเที่ยงเล็กน้อยหรือช่วงเที่ยง  เพราะเป็นเวลาอาหารทุกคนเริ่มหิว หากมีใครถามหรือแสดงความคิดเห็นในช่วงนี้ก็จะถูกมองหน้า และอีกช่วงเวลาหนึ่งคือช่วงเวลาจะเลิกการประชุม หากใครมีคำถามมักจะถูกเพื่อนๆ เพ่งเล็งเสมอ  

ขอบคุณมากครับ หากมีข้อเสนอแนะต่อเป็นข้อที่ 6,7,9…..จักเป็นพระคุณยิ่งครับ

อุทัย   อันพิมพ์

24 มกราคม 2550

[ครูบา สุทธินันท์ ปรัชญพฤทธิ์]

คำถามโง่ๆ  ไม่มีในโลก มีแต่คำถาม รู้มาก หรือรู้น้อย

คนที่ไม่กล้าถาม..ผ่านการแต่งงานมาได้อย่างไร?

เพราะตรงจุดนั้น ต้องเรียนวิชา ถาม ตอบ แหย่ ยั้ง ย้อน ยั่ว เย้า เอาไงดีวะ..

[ครูบา สุทธินันท์ ปรัชญพฤทธิ์]

การลงรูป ช่วยให้หน้าบล็อกมีความหมายมาก

แต่รูปคนเขียนบล็อกยังไม่โดนใจ หล่อน้อยกว่ามาตรฐาน ภาพเล็ก ไม่ชัด ไม่จ๊าบ!

[ครูบา สุทธินันท์ ปรัชญพฤทธิ์]

 โรคไม่กล้าถาม  เป็นโรคของเด็กขี้อาย

เรียนไม่ค่อยทันเพื่อน เพราะรีรอให้คนอื่นมาถามใครจะไปบ้ารู้ว่า ควรจะถามเด็กคนนี้อย่างไรตลอดเวลา..

รึ! จะให้จัดรายการถามแหลก วิทยากรมีแล้วนะ เรียน ป.เอก ครุศาสตร์จุฬา ถามท่านเล่าฮูได้

ถ้าครูไม่อายขี้ ครูต้องถาม และกล้าชี้ว่านี่คือขี้อะไร

ขี้คุย ขี้แหย ขี้คร้าน ขี้หงอย ขี้

[ศักราช]

 

สวัสดีครับคุณ นายอุทัย อันพิมพ์  

       ต้องขออนุญาตนำเอาประโยค "ถ้าหากใครต้องการเพียงแค่ใบปริญญาอย่างเดียวหลักสูตรนี้ไม่ต้องการ และไม่ต้อนรับให้ลาออกได้เลย” มาเป็นประเด็นครับ

       เป็นประโยคที่อยากเห็นไปสู่การปฏิบัติให้มากครับ คงไม่เป็นเพียงวาทกรรม เพราะเห็นมามากในเรื่องการให้ความสำคัญกับใบปริญญา เช่น มีหลายแห่งเน้นที่ปริญญาที่จบออกมา เพราะยังต้องมีวงเล็บของสถาบันอยู่ แสดงว่าคนผลิตปริญญาเห็นความสำคัญของใบปริญญามาก

      หรือเขียนสถาบันที่จบออกมาไว้ท้ายรถเพื่อให้คนอื่นรู้ว่าจบมาจากที่ใด (อย่างนี้รักสถาบัน หรือบ้าสถาบัน)

และอีกหลายกรณีครับ เช่น สนับสนุนให้นักศึกษาแสดงความคิดเห็น แต่มีนักศึกษาเห็นแย้งก็บอกว่าดี แต่จริง ๆ แล้วอาจจะเก็บความไม่พอใจไว้ภายในก็ได้

ขอบคุณครับ

[นาย ศิริพงษ์ สิมสีดา]

  ผมมีความเห็นสอดคล้องกับคุณ ศักราช ครับ วาทกรรมเป็นเพียง ลมที่พัดโชยออกมา แต่ถ้าสถาบันการศึกษาทุกระดับ  ทำอย่างจริงจังเข้มงวด ไม่ต้องห่วงหน้าตามากนัก ขอให้ห่วงความจริงที่จะเกิดกับผู้เรียน จะดีกว่า หรือไม่..อย่างไรครับ

[ดร. สุธิดา แจ่มใส ไวท์]

ถึงคูณอุทัย และนักศึกษาหลักสูตรพัฒนบูรณาการศาสตร์

คงต้องชี้แจงว่า ท่านอาจารย์อภิชัย ยังคงเป็นประธานหลักสูตรพัฒนบูรณาการศาสตร์อยู่ แต่อ.สุธิดา ทำหน้าที่เป็นเลขาหลักสูตรที่ตอนนี้ ขอทิ้งภาระหน้าที่งานอื่นๆทั้งหมด  เพื่อมาทำหน้าที่เลขาหลักสูตรนี้อย่างแท้จริง และเต็มตัว หน้าที่หลักตอนนี้คือ ติดตามความก้าวหน้า ในการทำวิจัยของนักศึกษาในหลักสูตร ใครที่Proposal ยังไม่เข้าที่เข้าทาง  อาจารย์มหน้าที่ติดตามและ อำนวยความสะดวก (แต่ไม่ใช่จับมือนักศึกษาเขียน) และคอยดูว่าแผนการศึกษาของนักศึกษาแต่ละคนที่ส่งไว้แล้วกับอาจารย์ที่ปรึกษา เป็นไปตาม timeline ที่กำหนดไว้ หรือไม่  ถ้าใครไม่ทัน และช้ากว่ากำหนด คงต้องหนาวๆ ร้อนๆบ้างนะคะ

สิ่งสำคัญหลักสำหรับการศึกษา ระดับปริญญาเอก คือกระบวนการของการเรียนรู้  สิ่งที่ค้นพบจากผลงานของการวิจัยเป็นเรื่องรอง  แต่สิ่งสำคัญกระบวนการของการค้นพบ และเคื่องมือ วิธีการเพื่อนำไปสู่ การค้นพบสุดท้ายเกิดได้อย่างไร 

ฉะนั้น  การถาม ไม่ว่าจะถามออกมาดังๆ หรือถามตัวเราเอง คือกระบวนการหนึ่งของการที่จะเรียนรู้  ดังนั้น หากอยากรู้ อะไร  แต่บรรยากาศไม่เอื้อ และไม่ถาม จะเป็นข้อขัดขวางต่อการที่จะรู้ จะทำอย่างไร ?  เมื่อเราต้องการที่จะรู้ ต้องอย่างให้บรรยากาศร้อน หนาวเย็น เป็นปัจจัยกำหนดการถาม  แต่จะต้องเอาชนะข้อขัดขวางเหล่านั้น แต่เรียนรู้ ที่จะถามอย่างไรภายใต้อุปสรรค

 วันที่1 -2  กพ ที่จะพบกันที่บ้านครูบาสุทธฺนันท์  คุณอุทัยต้องชี้ให้เห็นด้วยว่า ในงานวิจัยที่ทำ  ได้เรียนรู้อะไรไปแล้วบ้าง  แต่สิ่งสำคัญ คือมีกระบวนการของการรู้สิ่งนั้นได้อย่างไร  นั่นคือ การ KM  -ของการทำวิจัยของเราด้วยนะคะ  ใช่หรือ ไม่?

 สุธิดา 

[ดร.อุทัย อันพิมพ์]

ขอบคุณมากครับทุกๆ ท่านที่เข้ามาทักทาย พร้อมให้ข้อคิดเห็น และข้อเสนอแนะที่ดีๆ ซึ่งผมจะได้นำไปสู่การปรับกระบวนการเรียนรู้ต่อไป

อุทัย

[ดร.อุทัย อันพิมพ์]

เรียน อาจารย์ดร.สุธิดา

• ตอนนี้ผมกำลังเตรียมเนื้อหาที่จะนำเสนอในวันที่ 1 - 2 กุมภาพันธ์ 2550 ครับ
• สำหรับประเด็นที่จะนำเสนอคงเป็นในเรื่องของการจัดการความรู้ (KM) และหัวข้อวิทยานิพนธ์ครับ

ด้วยความเคารพ

อุทัย

[จุรีวัลย์ ภักดีวุฒิ]

ขอเพิ่มข้อที่  6   คือความอ่อนน้อมถ่อมตนค่ะ    เพราะขณะที่เรากำลังถ่ายทอดความรู้   เราก็กำลังเรียนรู้ปัญหา  ความเป็นไปของชุมชน  จึงถือเป็นนักเรียนคนหนึ่ง  ส่วนพี่น้องเกษตรกรก็เป็นครูของเรา แม้ว่าเราจะมีภูมิความรู้มาก  แต่อาจจะไม่เพียงพอ และบ่อยครั้งที่พบว่าภูมิรู้ของเรานั้นเป็นแต่เพียงเปลือกนอกผิวเผินเท่านั้น  การถามคำถามโง่ๆ จึงสามารถเกิดขึ้นได้แม้แต่กับผู้ที่ถูกเรียกว่าเป็นผู้เชี่ยวชาญ (Specialist)