วันที่ ๑๐ เมษายน ๒๕๖๘ มีการประชุมสรุปผลงาน การประชุมวิชาการระดับชาติ เครือข่ายความรู้สุขภาวะทางปัญญา ครั้งที่ ๒ จัดระหว่างวันที่ ๒๗ กุมภาพันธ์ - ๒ มีนาคม ๒๕๖๘ ที่สามย่านมิตรทาวน์ โดยการประชุมสรุปผลงานนี้ จัดที่ สสส.
ผมเล่าเรื่องการไปร่วมงานนี้ไว้ที่ https://www.gotoknow.org/posts/721234 การประชุมสรุปงานทำอย่างเป็นระบบ มีการนำเสนอของทีมจัดการความรู้ นำโดย ดร. สมสิทธิ์ อัศดรนิธี แห่งศูนย์จิตตปัญญาศึกษา มหาวิทยาลัยมหิดล ที่ทำรายงานได้ยอดเยี่ยม อ่านได้ที่ (๑) และมีรายงานของทีมประเมิน อ่านได้ที่ (๒)
ท่านผู้อ่านที่ต้องการทราบสาระในการประชุมโปรดเข้าไปอ่านในไฟล์ จัดการความรู้
ผมขอให้ข้อสังเคราะห์ของผมเองว่า การประชุมนี้มีเป้าหมายเพื่อเป็นกลไกหนึ่งของการยกระดับสุขภาวะทางปัญญาของสังคมไทย ซึ่งต้องทำอย่างหลากหลายรูปแบบและวิธีการ และต้องทำในคนทุกกลุ่มอายุ ในต่างรูปแบบกัน ต้องวางฐานไว้ตั้งแต่ยังเป็นเด็ก และต้องหนุนให้มีกิจกรรมส่งเสริมตลอด ๓๖๕ วัน โดยหลากหลายหน่วยงาน หรือภาคี ไม่ใช่มาส่งเสริมในงาน ๔ วัน ต่อ ๒ ปี
ผมชอบคำของ อ. หมอสกล สิงหะ ว่าสุขภาวะทางปัญญา เป็น journey มากกว่าเป็น destination ท่านใช้คำว่า spiritual fertile society ไม่ใช่ spiritual society เมื่อเอาไปถาม ChatGPT ว่าสองคำนี้ต่างกันอย่างไร ก็ได้คำตอบที่ให้ความรู้มาก ดังนี้
“คำว่า ’Spiritual Society’ กับ ’Spiritual Fertile Society’ มีรากแนวคิดคล้ายกันตรงที่ทั้งสองต่างมุ่งเน้น ‘จิตวิญญาณของมนุษย์’ และความลึกทางคุณค่าในสังคม แต่มี ‘ระดับของการเน้น’ และ ‘การใช้งาน’ ที่แตกต่างกันชัดเจน ดังนี้:
🧭 ความหมาย
1. Spiritual Society
คือ สังคมที่ให้ความสำคัญกับมิติทางจิตวิญญาณของชีวิต — โดยไม่จำเป็นต้องอิงศาสนา — เช่น ความกรุณา ความเชื่อมโยงระหว่างมนุษย์ ความหมายของชีวิต ความดีงาม และการมีจิตสำนึกเพื่อส่วนรวม
🔸 ตัวอย่าง: สังคมที่ประชาชนตระหนักถึงความทุกข์ของผู้อื่น สนับสนุนการให้โดยไม่หวังผลตอบแทน และใช้ชีวิตเรียบง่ายอย่างมีเป้าหมายทางคุณค่ามากกว่าเพียงวัตถุ
2. Spiritual Fertile Society
หมายถึง สังคมที่มีความอุดมสมบูรณ์ทางจิตวิญญาณ (เปรียบเสมือน ‘ดินดี’ ที่เพาะเมล็ดแห่งคุณค่าทางจิตวิญญาณได้ผลิดอกออกผล)
🔹 คำว่า ‘fertile’ แสดงว่า:
- ไม่ใช่แค่มีจิตวิญญาณ แต่ มีโครงสร้าง วัฒนธรรม ระบบ และผู้นำ ที่เอื้อต่อการบ่มเพาะจิตวิญญาณของสมาชิก
- เอื้อต่อการเติบโตของคุณธรรม ภาวะผู้นำแบบมีเมตตา การเรียนรู้ตลอดชีวิต และวัฒนธรรมของการสะท้อนตน
🔸 ตัวอย่าง: ระบบการศึกษา โรงเรียน หรือองค์กรที่ไม่เพียง ‘สอนให้ดี’ แต่ ‘เพาะความดี’ ให้เติบโตงอกงามอย่างยั่งยืนในทุกระดับ เช่น โรงเรียนที่ครูเป็นแบบอย่างการฟังด้วยใจลึก นักเรียนกล้าถาม-กล้าสงสัย และมีวัฒนธรรมไม่ตำหนิความผิดพลาด
📌 ความแตกต่างสำคัญ
| ประเด็น | Spiritual Society | Spiritual Fertile Society |
|---|---|---|
| ความหมาย | สังคมที่มีจิตวิญญาณ | สังคมที่ส่งเสริมการเติบโตของจิตวิญญาณ |
| ลักษณะเด่น | มีความดีงามเป็นเป้าหมาย | มีระบบ-บริบทที่ ‘เพาะ’ ความดีงาม |
| ระดับการพัฒนา | เป็น ‘สภาวะ’ | เป็นทั้ง ‘สภาวะ + โครงสร้าง’ |
| เปรียบเปรย | ‘สวนสวย’ | ‘ดินดีที่เพาะได้ทุกฤดู’ |
✨ การนำไปใช้
- หากต้องการ ‘สร้าง Spiritual Society’ → ต้องเริ่มจากการปลุก ‘ค่านิยมร่วม’ ในชุมชน/องค์กร
- หากต้องการ ‘สร้าง Spiritual Fertile Society’ → ต้องออกแบบระบบ สนับสนุนวัฒนธรรม และสร้างผู้นำที่เพาะคุณค่าทางจิตวิญญาณอย่างเป็นระบบ
หากสนใจ ฉันสามารถช่วยออกแบบแนวทางสร้าง Spiritual Fertile Society สำหรับโรงเรียน ชุมชน หรือองค์กรเฉพาะทาง เช่น วิทยาลัยครู โรงพยาบาล หรือองค์กรรัฐก็ได้นะครับ — อยากเริ่มจากระดับไหนก่อนดีครับ?”
ผมขอให้เริ่มที่โรงเรียน ได้คำแนะนำออกแบบดังนี้
“ยอดเยี่ยมมากครับ — การเริ่มสร้าง ‘Spiritual Fertile School’ (โรงเรียนที่อุดมสมบูรณ์ทางจิตวิญญาณ) เป็นหัวใจสำคัญของการยกระดับการศึกษาไทยอย่างลึกซึ้ง เพราะเป้าหมายไม่ได้อยู่แค่การ ‘เก่งขึ้น’ แต่คือการ ‘เติบโตเป็นมนุษย์ที่มีคุณภาพทั้งหัวใจ ความคิด และการกระทำ’
ต่อไปนี้คือแนวทางฉบับย่อสำหรับสร้างโรงเรียนเช่นนี้ครับ:
📘 1. เป้าหมายของ ‘โรงเรียนอุดมจิตวิญญาณ’
Spiritual Fertile School คือโรงเรียนที่เอื้อต่อการเติบโตของ ‘จิตวิญญาณมนุษย์’ ทั้งในครูและนักเรียน โดยเน้น…
- การเรียนรู้เพื่อความหมาย (learning for meaning)
- ความกรุณา ความเห็นอกเห็นใจ และจิตตปัญญา
- ความกล้าที่จะเปลี่ยนแปลงและสร้างสรรค์สิ่งใหม่
- ความเชื่อมโยงกับธรรมชาติ สังคม และตัวตนภาย
📌 2. โครงสร้างของโรงเรียนแบบ Fertile
เพื่อให้โรงเรียนกลายเป็น ‘ดินดี’ ทางจิตวิญญาณ ต้องมีองค์ประกอบต่อไปนี้:
① ผู้นำ (ผู้บริหาร) ที่มี inner calling
→ เป็นผู้ ‘นำทาง’ ไม่ใช่ ‘สั่งการ’ ให้ครูเติบโตจากภายใน
② วัฒนธรรมของ ‘การฟังอย่างลึกซึ้ง’ และความไว้วางใจ
→ ห้องเรียนกลายเป็นพื้นที่ปลอดภัย ที่ผู้เรียนกล้าเปิดใจและเติบโต
③ ห้องเรียนที่เน้นความหมาย ไม่ใช่แค่เนื้อหา
→ ครูไม่เพียงสอน ‘สิ่งที่อยู่ในตำรา’ แต่เชื่อมโยงกับชีวิตของผู้เรียน เช่น ทำไมเราต้องเรียนเลข? เราจะใช้ความรู้ไปทำอะไรเพื่อผู้อื่น?
④ การเรียนรู้แบบ Dialogic & Reflective
→ เปิดวงเสวนา แลกเปลี่ยน ถกเถียง ถามคำถามลึก ร่วมกันใคร่ครวญ ไม่เน้นคำตอบเดียว
⑤ กิจกรรมบ่มเพาะจิตวิญญาณ
→ เช่น การเดินจงกรม, สมุดบันทึกความกรุณา, ค่ายพัฒนาชุมชน, นิทรรศการความเปลี่ยนแปลงของฉัน (My Inner Journey
🛠 3. ตัวอย่างแนวปฏิบัติระดับห้องเรียน
| วิชา | วิธีบูรณาการมิติ “จิตวิญญาณ” |
|---|---|
| ภาษาไทย | อ่านเรื่องสั้นที่มีประเด็นทางคุณค่า → เสวนาวงกลมเรื่อง ‘ทางเลือกของตัวละครสะท้อนอะไรในใจเรา?’ |
| วิทยาศาสตร์ | ตั้งคำถามปลายเปิด: ‘เราจะใช้ความรู้ทางวิทย์เพื่ออะไร?’ → นำไปสู่โครงงาน ‘วิทย์เพื่อชุมชน’ |
| ศิลปะ | ให้เด็กแสดง ‘ความรู้สึกของตัวเอง’ ผ่านภาพวาด → จัดนิทรรศการพร้อมสะท้อนความรู้สึก |
| คณิตศาสตร์ | ออกแบบสถานการณ์โจทย์ที่เชื่อมโยงชีวิต เช่น ‘การคำนวณราคาที่ยุติธรรมในการซื้อขายของในชุมชน’ |
🔑 4. เครื่องมือสำคัญ
- วงสะท้อนคิด (Reflective Circle)
- สมุดบันทึกชีวิต (Learning Journal)
- การสังเกตความเปลี่ยนแปลงภายใน (Inner Change Observation)
- วง PLC ที่ให้ครูสะท้อนตนและสร้างหลักสูตรร่วมกัน
- บทสนทนาเรื่อง ‘คุณค่า’ สม่ำเสมอ
💡 5. การประเมินที่เหมาะสม
- ประเมินความเปลี่ยนแปลงภายใน (ผ่าน journal หรือ presentation)
- การตั้งเป้าหมายการเติบโตของตัวเอง (My growth goal)
- เพื่อนประเมินเพื่อน (peer feedback)
- ความสามารถในการร่วมมือและความเห็นอกเห็นใจ (ไม่ใช่แค่คะแนนข้อสอบ)
📍6. ตัวอย่างโรงเรียนแนวใกล้เคียงที่มีความเป็น Spiritual Fertile School:
- โรงเรียนเพลินพัฒนา
- โรงเรียนลำปลายมาศพัฒนา
- โรงเรียนรุ่งอรุณ
- โรงเรียนบ้านปลาดาว
- โรงเรียนไผทอุดมศึกษา (มีบางโครงการที่สอดคล้อง)
หากคุณสนใจ ฉันสามารถช่วยคุณเขียน:
- “คู่มือสำหรับครู” (ย่อยเป็นระดับ ป.1-6 หรือ ม.1-3)
- ออกแบบกิจกรรม 1 ภาคเรียนเพื่อสร้างจิตวิญญาณในห้องเรียน
- แนวทางพัฒนาโรงเรียนทั้งระบบ (Whole School Transformation)
สนใจให้เริ่มจากระดับไหนก่อนครับ — เช่น ห้องเรียนเดียว ครูแกนนำ หรือทั้งโรงเรียน?”
ท่านผู้อ่านสามารถเอาไปสนทนาต่อกับ Generative AI ได้อีกมาก ครูสามารถขอให้เขาช่วยเสนอแนะการออกแบบได้ตามที่เขาเสนอผม
ทีมงานเครือข่ายความรู้สุขภาวะทางปัญญา กำลังช่วยกันยกร่าง ปฏิญญาสุขภาวะทางปัญญา ๖๘
วิจารณ์ พานิช
๔ พ.ค. ๖๘