ชีวิตที่พอเพียง 2588. จักรวาลขยายตัว

ภาพยนตร์สารคดี บีบีซี ชุด Wonders of Life มี ๕ ตอน ตอนที่สอง Expanding Universe ศาสตราจารย์ Brian Cox ผู้นำเสนอ พาเราดำน้ำที่หมู่เกาะ Catalena ใกล้ ลอสแอนเจลีส ไปชมป่าสาหร่าย และเรียนรู้เรื่องประสาทสัมผัสของ Mantis Shrimp ที่จริงๆ แล้วไม่ใช่กุ้ง แต่เป็น Stomatopod มีตาพิเศษ มองเห็นเก่งกว่าสัตว์ใดๆ ในโลก

เขาอธิบายกลไกรับประสาทสัมผัสทุกแบบ ว่าเป็นกลไกเดียวกันกับที่ พารามีเซียมใช้ คือใช้ความแตกต่างระหว่างศักย์ไฟฟ้า หรือระหว่างประจุลบกับประจุบวก ที่เยื่อหุ้มเซลล์ เพียงแต่วิวัฒนาการให้ซับซ้อนขึ้นเท่านั้นเอง

เขาพาเราเดินทางจากฝั่งตะวันตกของสหรัฐอเมริกา ไปยังฝั่งตะวันออก แวะแห่งแรกที่ป่าในรัฐเคนตั๊กกี้ ลงไปชมโลกแห่งความมืดในถ้ำที่มีความยาวรวมถึง ๒๐๐ ไมล์ ที่ความมืดทำให้เราใช้ประสาทหูได้ดีขึ้น

ปลาในตระกูล Catfish น้ำจืด ตัวโต ๑๐ กิโลกรัม ตาไม่ดี แต่รับรู้ด้วยประสาทสัมผัสสารเคมี หลากหลายชนิด และหลากหลายระดับความเข้มข้น นั่นคือประสาทรับกลิ่น และรส

ผมชอบที่เขาพาไปดูแมงป่องที่ทะเลทรายโมฮาวี (Mojave) เวลากลางคืนที่มืดสนิท แมงป่องรับรู้ด้วยประสาทรับการสั่นสะเทือนที่พื้นทราย เขาเชื่อมโยงประสาทรับรู้นั้นมายังคน ว่าเราพัฒนาประสาทรับรู้แบบนั้นดีขึ้นเป็นร้อยเท่าพันเท่า คือโสตประสาท

เขาอธิบายเครื่องรับความสั่นสะเทือนของคลื่นเสียงในอากาศ คือกระดูกฆ้อน ทั่ง และโกลน ของหูชั้นกลาง ของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม ว่าวิวัฒนาการมาจากกระดูกเหงือกของปลา ที่ใช้รับความสั่นสะเทือนของคลื่นเสียงในน้ำ ซึ่งเสียงเดินได้ดีกว่าในอากาศมาก

วิวัฒนาการของกลไกการมองเห็นยิ่งซับซ้อนกว่า โดยกลไกคือ แสงทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในโมเลกุลของ Rhodopsin ก่อให้เกิดกระแสไฟฟ้าบอกไปยังสมอง เขาให้ดูสาหร่าย Volvoxที่เคลื่อนไหวได้โดย Rhodopsin เมื่อได้รับแสง และย้อนหลังกลับทางวิวัฒนาการไปยัง Cyanobacteria

วิวัฒนาการของอวัยวะรับภาพ (จักษุประสาท) หรือตา ดีขึ้นเมื่อมีเลนส์ มีม่านตาที่ทำให้รูรับแสงใหญ่เล็กได้ เรียกตาแบบนี้ว่า camera eye เขาแสดงให้เห็นว่า ประสาทตาและสมองของสัตว์ต่างชนิดรับรู้ภาพแตกต่างกัน เช่นคางคกรับรู้สิ่งที่เคลื่อนไหว และมีรูปร่างยาวตามแนวนอนเท่านั้น ไม่รับรู้สิ่งที่ไม่เคลื่อนไหว หรือเคลื่อนไหว แต่มีรูปร่างยาวตามแนวตั้ง

สัตว์ที่มีประสาทตาดีที่สุดในกลุ่มสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังคือ ปลาหมึกยักษ์ (octopus) เป็นสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังชนิดเดียวที่มี camera eyes และสมองใหญ่ คือตัวเล็กนิดเดียวแต่มีเซลล์สมองถึง ๕๐๐ ล้านเซลล์ เท่าๆ ของแมว สำหรับรองรับตีความภาพจากตา เขาบอกว่าปลาหมึกยักษ์เป็นสัตว์ที่ฉลาดมาก โดยที่วิวัฒนาการสมองมาคนละทางกับมนุษย์ สะท้อนว่า ความฉลาดของสัตว์วิวัฒนาการขึ้นคู่กับตาดี

กล้องโทรทัศน์ Hubble ช่วยให้เราค้นพบ แกแล็กซี่ของดาวที่มีดาวเป็นล้านล้านดวง อยู่ไกลจากโลกเป็นล้านปีแสง เทคโนโลยี ช่วยให้มนุษย์สามารถขยายประสาทสัมผัสออกไปได้ เหนือจากที่มีอยู่ตามธรรมชาติ

วิจารณ์ พานิช

๒๖ ธ.ค. ๕๘

[แสงแห่งความดี...]

ขอบพระคุณ อาจารย์มากนะครับ