แมลงศัตรูธรรมชาติ หมายถึง แมลงที่เควบคุมแมลงศัตรูพืช (Insect pest) โดยชีววิธีและช่วยควบคุมปริมาณของแมลงศัตรูพืชให้สมดุลตามธรรมชาติ โดยเเบ่งเป็น 2 ชนิดคือ แมลงห้ำ (Predator) และแมลงเบียน (Parasite)
แมลงตัวหํ้า (Predators) หมายถึง แมลงที่กินแมลงเป็นอาหารทั้งระยะตัวอ่อนและตัวเต็มวัย โดยต่างจากแมลงตัวเบียน คือ
- ขนาดใหญ่และแข็งแรงกว่าเหยื่อ
- กินเหยื่อโดยการกัดกินตัวเหยื่อตายทันที
- กินเหยื่อมากกว่า 1 ตัวในแต่ละมื้ออาหาร
- จะอาศัยอยู่คนละที่กับเหยื่อ และออกหาอาหารในที่ต่างๆแต่ละมื้อ
- เเบ่งออกเป็น พวกที่มีความว่องไว กระตือรือร้นในการออกหาเหยื่อ เเละ พวกที่กินเหยื่ออยู่กับที่
แมลงตัวเบียน (Parasites) หมายถึง แมลงที่เจริญเติบโตระยะไข่และหนอน ในแมลงอาศัย (Host) 1 ตัวและเข้าดักแด้ภายในหรือภายนอกแมลง ตัวเต็มวัยกินน้ำหวานจากดอกไม้เป็นอาหาร โดยต่างจากแมลงตัวหํ้า คือ
- อาศัยกินอยู่ภายนอกหรือภายในตัวเหยื่อตลอดวงจรชีวิต
- ขนาดเล็กกว่าเหยื่อมาก เหยื่อหนึ่งตัวจะมีตัวเบียนอยู่มากกว่า 1 ตัว
- จะค่อยๆ ดูดกินอาหารจากเหยื่ออย่างช้าๆ และทำให้เหยื่อตาย
ในจำนวนแมลงทั้งหมด มีพฤติกรรมเป็นตัวห้ำ 87 วงศ์ (Family) ใน 5 อันดับ (Order) เเละมีพฤติกรรมเป็นตัวเบียน 167 วงศ์ ใน 14 อันดับ
ซึ่งสามารถจำแนกออกตามความสำคัญได้ดังนี้
-
Order Odonota: แมลงปอ แมลงปอทุกชนิดเป็นแมลงห้ำ โดยจะมีพฤติกรรมการห้ำ ทั้งระยะตัวอ่อนและตัวเต็มวัย ตัวอ่อน อาศัยอยู่ในน้ำ จับสัตว์น้ำเล็ก ๆ เป็นอาหาร ส่วนตัวเต็มวัยอาศัยอยู่บนบก จับเหยื่อขณะที่กำลังบินอยู่เป็นอาหาร เหยื่อที่กิน ได้แก่ ยุง แมลงวัน ผีเสื้อ ต่อ แตน เป็นต้น
-
Oder Neuroptera: แมลงช้าง แมลงในอันดับนี้จะมีพฤติกรรมการเป็นแมลงห้ำ ทั้งระยะตัวอ่อนและตัวเต็มวัย ระยะตัวหนอน ชอบอาศัยตามพื้นราบ ขุดหลุมดักจับแมลงที่ตกลงไปในหลุมเป็นอาหาร ทั้งตัวอ่อนและตัวเต็มวัยกินเหยื่อชนิดเดียวกัน เช่น เพลี้ยอ่อน เพลี้ยแป้ง เพลี้ยหอย แมลงหวี่ขาว และแมลงขนาดเล็กอื่น ๆ ชนิดที่มีความสำคัญ คือ แมลงช้างปีกใส (Lacewing) ในวงศ์ Chrysopidae
-
Oder Coleoptera: ด้วง ด้วงเป็นแมลงที่มีปริมาณมากที่สุดในจำนวนแมลงทั้งหมด มีทั้งที่เป็นศัตรูพืช และศัตรูธรรมชาติ มี หลายชนิดที่เป็นแมลงห้ำที่สำคัญในแปลงปลูกพืช คือ วงศ์ Cicindellidae: ด้วงเสือ ทั้งระยะตัวหนอนและตัวเต็มวัยมีอุปนิสัยเป็นแมลงห้ำ ระยะตัว หนอนจะขุดรูอยู่ตามดิน และหลบอยู่ภายใน เพื่อคอยดักจับแมลงและสัตว์เล็ก ๆ ที่เดินผ่านมาเป็นอาหาร
-
วงศ์ Carabidae: ด้วงดิน เป็นแมลงห้ำทั้งระยะตัวหนอนและตัวเต็มวัย ชอบอาศัยอยู่ตามผิวดิน เคลื่อนไหวเร็ว จับแมลงและสัตว์เล็ก ๆ เป็นอาหาร ออกล่าเหยื่อในเวลากลางคืน
-
วงศ์ Coccinellidae: ด้วงเต่าลาย เป็นแมลงตัวห้ำที่มีความสำคัญมากในงานด้านกรควบคุมศัตรูพืชโดยชีววิธี และยังมีความสำคัญในการควบคุมศัตรูพืชในแปลงปลูก ช่วยลดปริมาณของพลี้ยอ่อน เพลี้ยหอย และเพลี้ยแป้ง
-
วงศ์ Dytisidae: ด้วงดิ่ง เป็นแมลงที่อาศัยอยู่ในน้ำทั้งระยะตัวอ่อน และตัวเต็มวัย จับแมลงและสัตว์เล็ก ๆ ในน้ำกินเป็นอาหาร
-
วงศ์ Staphylinida: ด้วงก้นกระดก มีประโยชน์ในทางการควบคุมการระบาดของแมลงศัตรูพืช โดยด้วงก้นกระดกจะช่วยกำจัดไข่หนอนผีเสื้อ ทำลายไข่และหนอนของแมลงวัล
-
Oder Hemiptera: มวน แมลงกลุ่มนี้มีทั้งที่เป็นแมลงศัตรูพืช และศัตรูธรรมชาติ แมลงที่มีพฤติกรรม เป็นแมลงห้ำในกลุ่มนี้ สามารถแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม ดังนี้
- แมลงห้ำที่อาศัยในน้ำ แมลงห้ำในกลุ่มนี้กินแมลงและสัตว์เล็ก ๆ ในน้ำเป็นอาหาร ได้แก่ แมลงในวงศ์ Corixidae (มวนกรรเชียง), Notonectidae (มวนวน), Belostomatidae (แมลงดานา), Gerridae (มวนจิงโจ้น้ำ)
- แมลงห้ำในแปลงปลูกพืช แมลงห้ำในกลุ่มนี้ที่พบเสมอในแปลงปลูกพืช คือ แมลงในวงศ์ Pentatomide (มวนพิฆาต), วงศ์ Redueviidae (มวนเพชฌฆาต) แมลงห้ำที่สำคัญของหนอนผีเสื้อและแมลงทั่วไป คือ Geocoris (มวนตาโต), วงศ์ Anthocoridae (มวนดอกไม้) เป็นแมลงห้ำของเพลี้ยชนิดต่าง ๆOder Hymenoptera: ผึ้ง ต่อ แตน มด แมลงในกลุ่มนี้เกือบทั้งหมดมีพฤติกรรมเป็นแมลงศัตรู ธรรมชาติที่สำคัญทางด้าน Biological Control มีลักษณะเด่นที่สำคัญ คือ มีอวัยวะวาง (Ovipositor) สำหรับวางไข่ใส่แมลงอาศัย บางชนิดอวัยวะวางไข่สามารถปล่อยสารเข้าไปยังแมลงอาศัย ทำให้เหยื่อเกิดอาการชา ไม่เคลื่อนไหว ทำให้สะดวกต่อการนำไปเป็นอาหาร แมลงในกลุ่มนี้ที่สำคัญ คือ
-
วงศ์ Ichneumonidae: ต่อเบียน เป็นตัวเบียนที่สำคัญของ หนอนผีเสื้อ หนอนแมลงวัน หนอนด้วง และด้วงตัวเต็มวัย
วงศ์ Braconidae: แตนเบียน เป็นตัวเบียนที่สำคัญของ หนอนผีเสื้อ หนอนแมลงวัน หนอนด้วง และด้วงตัวเต็มวัย เช่นเดียวกันกับต่อเบียน
วงศ์ Encyritidae และ Aphelinidae ตัวเบียนของแมลงในกลุ่ม Homoptera (เพลี้ย)
วงศ์ Trichogrammatidae, Mymaridae และ Scelionidae เป็นตัวเบียนเฉพาะไข่แมลง
วงศ์ Formicidae: มด เป็นแมลงห้ำที่มีบทบาทสำคัญมากในงานด้าน Biological ContrOrder Diptera: แมลงวัน ยุง แมลงในกลุ่มนี้มีทั้งที่เป็นศัตรูพืชและศัตรูธรรมชาติ ที่พบเสมอในแปลงปลูกพืช คือ วงศ์ Tachinidae (แมลงวันก้นขน) แมลงในวงศ์นี้มีความสำคัญมาก และนำในใช้ประโยชน์ในงานด้านการควบคุมแมลงโดยชีววิธีมากกว่าแมลงวงศ์อื่น ๆ ในอันดับ Diptera มีความสำคัญในการควบคุมหนอนผีเสื้อ ตัวเต็มวัยของด้วงในวงศ์ Scarabaeidae (ด้วงแรด, ด้วงกว่าง), Chysomelidae (ด้วงเต่าทอง, ด้วงหมัดกระโดด) และ Carabidae (ด้วงดิน) ระยะตัวหนอนเป็นแมลงเบียน ตัวเต็มวัยกินน้ำหวานเป็นอาหาร (Free Living)
-
วงศ์ Bombyliidae (แมลงวันผึ้ง) เป็นแมลงเบียนที่อันตรายต่อแมลงที่มีประโยชน์ ในอันดับ Hymenoptera ในวงศ์ Vespidae (ต่อรัง, ต่อหลวง), Sphecidae (ต่อหมาร่า), Apidae (ผึ้ง) และอันดับ Coleoptera วงศ์ Meloidea (ด้วงน้ำมัน)
แมลงในวงศ์อื่น ๆ ที่มีอุปนิสัยเป็นแมลงเบียน คือ วงศ์ Cyrtidae, Pipunoulidae, Conopidae สำหรับแมลงที่มีอุปนิสัยเป็นแมลงห้ำ คือ วงศ์ Tabanidae (เหลือบ), Asilidae (แมลงวันหัวบุบ) และ Syrphidae (แมลงวันดอกไม้)
แมลงในอันดับอื่น ๆ ที่มีพฤติกรรมเป็นศัตรูธรรมชาติ คือ อันดับ Strrpsiptera (สไคโลปิดส์), Tricoptera (แมลงหนอนปลอกน้ำ), Mecoptera (แมลงแมงป่อง), Plecoptera (สโตนฟลาย), Thysanura (แมลงสามง่าม) และ อันดับ Dermaptera (แมลงหางหนีบ)