ลูกเล่น สำหรับ “คุณอำนวย” ระหว่างจัดประชุม / จัดเวที
วิจารณ์ พานิช
๔ มิ.ย. ๔๘
ผมขอเก็บตกลูกเล่นของ “คุณอำนวยผู้มีประสบการณ์” ที่เล่าสู่กันฟังที่บ้านผู้หว่านเมื่อวันที่ ๒ มิย. ๔๘ โดยจดตรงไหนได้ นึกตรงไหนออก ก็เอามาเล่า คงจะไม่ครบถ้วน หรือบางประเด็นอาจซ้ำๆ กัน แต่อาจใช้ถ้อยคำต่างกัน และจะมีความเห็นส่วนตัวของผมแทรกเข้าไปด้วย
· การประเมินความคาดหวัง ของสมาชิกกลุ่มที่มาร่วมกิจกรรม ที่จริงเรื่องนี้ต้องหาข้อมูลของสมาชิกกลุ่มที่จะมาร่วมประชุม และประเมินความคาดหวังไว้ล่วงหน้า และต้องประเมินมากกว่าความคาดหวัง คือต้องทำความรู้จักสมาชิกกลุ่มให้มากที่สุด ไว้ล่วงหน้า สำหรับไว้เผชิญความไม่แน่นอนในระหว่างการจัดเวที หลักที่จะต้องท่องไว้คือ ต้องเตรียมพร้อมที่จะเผชิญสิ่งที่ไม่คาดหวังว่าจะเกิด เพราะฉะนั้นถ้าเราลองสมมติสถานการณ์ต่างๆ ที่อาจเกิดขึ้น ไว้ล่วงหน้า และคิดไว้ล่วงหน้าว่าจะแก้ไขหรือเผชิญสถานการณ์นั้นๆ อย่างไร เวลาเกิดเหตุการณ์จริงเราจะไม่ช็อค
· การสร้างความผ่อนคลาย คุ้นเคย ความเป็นกันเอง ความรู้สึกเท่าเทียมกัน ความรู้สึกเป็นอิสระ อาจจัดกิจกรรมละลายน้ำแข็ง
· การจัดที่นั่ง ที่นั่งเป็นวงกลม มีเฉพาะเก้าอี้ ช่วยให้ความรู้สึกใกล้ชิด เท่าเทียมกัน
· ภาษา สมาชิกกลุ่มที่มาจากต่างวัฒนธรรมมักใช้ภาษาคนละชุด คำเดียวกันอาจมีความหมายต่างกัน คำบางคำอาจระคายหู ระคายใจ คนในบางวัฒนธรรม “คุณอำนวย” ต้องไวต่อเรื่องนี้
· คอยเตือน “มือบันทึก” (note taker) ให้บันทึกลงกระดาษ flip chart เพื่อให้สมาชิกกลุ่มได้เห็นอยู่ตลอดเวลา เป็นการกระตุ้นหรือสร้างบรรยากาศทางตาไปพร้อมๆ กับการฟัง
· เตือนมือบันทึกให้ตั้งชื่อเรื่องเล่า บันทึกชื่อเจ้าของเรื่องเล่า ประกอบรายการ ขุมความรู้ ที่ได้จากเรื่องเล่านั้น
· ตกลงเกณฑ์ กติกา ร่วมกัน เพื่อให้การแลกเปลี่ยนราบรื่น
· พาทำ ให้สัมผัสเอง กระตุ้นให้คิดเอง นี่หมายความว่า “คุณอำนวย” ต้องไม่เข้าไปแสดงบทของสมาชิกกลุ่มเสียเอง ต้องให้สมาชิกกลุ่มได้มีโอกาสแสดงบทเองให้มากที่สุด
· จับตาอารมณ์ ถ้าเบื่อ/ตึงเครียด พาเล่น มีเกมที่เหมาะต่อกลุ่ม
· ยกระดับความรู้ เชื่อมโยงความรู้ โดยตั้งคำถาม หรือให้วาดรูป การวาดรูปเป็นการสื่อสารความคิดอย่างบูรณาการ และช่วยกระตุ้นความรู้ด้านอารมณ์ ช่วยสร้างอารมณ์ร่วมภายในกลุ่ม
· เตรียมหน้าม้าไปเล่าเรื่อง
· กระตุ้นกลุ่มให้ร่วมกันสร้างเป้าหมาย เป็นเป้าหมายของกลุ่ม
· สังเกตความแตกต่างของสมาชิกกลุ่ม
· สร้างบรรยากาศ โอกาสให้ทุกคนได้พูด อย่างเท่าเทียมกัน
· เพิ่มคุณค่าให้แก่ประสบการณ์ของสมาชิก ในกลุ่ม
· ให้ถ้อยคำชมเชย สร้างความครึกครื้นสนุกสนาน ความภาคภูมิใจ ความชื่นชมยินดี ในการปฏิบัติ และผลที่ได้จากการปฏิบัติ
· สร้างความเชื่อถือ ความไว้วางใจ (trust) ระหว่างสมาชิกกลุ่ม มีการปิดใจระหว่างกัน จนสมาชิกกล้าเล่าเรื่องเกี่ยวกับความล้มเหลวของตนเอง นำมาเป็นบทเรียนของเพื่อนสมาชิกกลุ่ม
· ขัดจังหวะอย่างนุ่มนวล รักษาเวลา
· เมื่อถูกถาม มีวิธีเอาตัวรอด โดยโยนคำถามกลับเข้าวง เรื่องนี้ผมคิดว่า เมื่อมีคำถามที่ซับซ้อน และมีได้หลายคำตอบ ไม่มีถูก-ผิด วิธีดีที่สุดคือโยนคำถามกลับเข้าวง เพื่อให้ผู้ถามได้สัมผัสด้วยตนเองว่าคำถามแบบนั้นไม่ได้มีคำตอบเดียว การอธิบายคำตอบแต่ละคำตอบ จะช่วยขยายมุมมองของสมาชิกกลุ่ม
· คอยจับประเด็นสำหรับให้สมาชิกนำไปปฏิบัติ และนำผลกลับมาเล่าสู่กันฟังในการพบปะกันแบบเห็นหน้า หรือในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ผ่านพื้นที่เสมือน เช่น ผ่านการบันทึกในบล็อก คือต้องคอยโยงสู่การปฏิบัติหลังการประชุม
· แนะให้สมาชิกกลุ่มจด ปิ๊งแว้บ ระหว่างการประชุม และนำมาเล่าสู่กันฟัง
· คอยโยนคำถามเข้าไปในกลุ่ม เพื่อกระตุ้นความคิด เน้นที่คำถามว่าปฏิบัติอย่างไร ข้อสรุปนั้นมาจากเหตุการณ์จริงอย่างไร คือต้องคอยโยงสู่การปฏิบัติ ในอดีต
· การทวนกลับ ตรวจสอบความเข้าใจร่วมกันของสมาชิกกลุ่ม ต่อประเด็นสำคัญ หรือทบทวนบันทึกของ “มือบันทึก” (note taker) เป็นระยะๆ
· กระตุ้นให้สมาชิกกลุ่มหยิบปัญหาสำคัญ และวิธีแก้ไขที่ทำได้ผลมา แลกเปลี่ยนเรียนรู้
“คุณอำนวย” คงจะมีหลายแบบ หลายสไตล์ หลายจุดเน้น บางคนอาจจะเน้นที่การเป็น “วิทยากรกระบวนการ” มากหน่อย บางคนอาจเน้นที่ความสันทัดด้านเนื้อหาบางเรื่อง เช่นเรื่อง HA บางคนอาจเน้นที่การ “พาทำ” บางคนอาจเน้นที่การกระตุก “คุณกิจ” ให้เปลี่ยนโลกทัศน์ เปลี่ยนวิธีคิด ไม่ว่าจะเป็น “คุณอำนวย” สไตล์ใด เป้าหมายสุดท้ายอยู่ที่การช่วยจัดกระบวนการเพื่อให้ “คุณกิจ” เปลี่ยนวิถีชีวิต จากเน้นการรับรู้ เป็นเน้นการเรียนรู้ เน้นที่การเรียนรู้จากการปฏิบัติ แล้วนำผลการปฏิบัติมาแลกเปลี่ยนเรียนรู้กัน