กรมอุตุนิยมวิทยา ให้คำจำกัดความ "ลานีญา" ไว้ว่า เป็นปรากฏการณ์ที่มีสภาพกลับกัน หรือตรงกันข้ามกับปรากฏการณ์ "เอลนีโญ" ที่ชาวโลกส่วนใหญ่คุ้นชื่อกันดี อธิบายอย่างสั้นที่สุดกล่าวได้ว่า เอลนีโญเป็นสาเหตุทำให้เกิดภาวะฝนตกหนักในตอนเหนือของทวีปอเมริกาใต้ และเกิดความแห้งแล้งผิดปกติใน "เอเชียตะวันออกเฉียงใต้" ซึ่งเป็นภูมิภาคที่ตั้งของประเทศไทยนั่นเอง
ในทางตรงกันข้าม
ลานีญาจะทำให้เกิดความแห้งแล้งทางตอนเหนือของทวีปอเมริกาใต้
และเกิดฝนตกหนักในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ทั้งเอลนีโญและลานีญาเกิดจากความผกผันของกระแสอากาศโลกบริเวณเส้นศูนย์สูตร
เหนือมหาสมุทรแปซิฟิก
ดังนั้น ลานีญาจึงมีชื่อเรียกต่างๆ กันหลายชื่อ
เช่น "น้องของเอลนีโญ" "สภาวะตรงข้ามเอลนีโญ" "สภาวะที่ไม่ใช่เอลนีโญ"
และ"ฤดูกาลที่อุณหภูมิผิวน้ำทะเลเย็น" เป็นต้น
จากการศึกษาทางวิทยาศาสตร์จนถึงปัจจุบัน พบว่า
ภาวะลานีญาเกิดจากการที่อุณหภูมิผิวน้ำทะเลบริเวณตอนกลางและตะวันออกของแปซิฟิกเขตศูนย์สูตรมีค่าต่ำกว่าปกติ
เนื่องจาก "กระแสลมค้าตะวันออกเฉียงใต้"
มีกำลังแรงมากกว่าปกติ
จึงพัดพาผิวน้ำทะเลที่อุ่นจากเขตแปซิฟิกตะวันออก (บริเวณฝั่งเอกวาดอร์
เปรู และชิลี) มาสะสมอยู่ทางเขตแปซิฟิกตะวันตก
(บริเวณชายฝั่งอินโดนีเซียและออสเตรเลีย)
ทำให้บริเวณดังกล่าวซึ่งเดิมมีอุณหภูมิผิวน้ำทะเลและระดับน้ำทะเลสูงกว่าทางตะวันออกอยู่แล้ว
ยิ่งมีอุณหภูมิและระดับน้ำทะเลสูงขึ้นไปอีก
ปรากฏการณ์ลานีญาเกิดขึ้นได้ทุก 2–3 ปี
และปกติจะเกิดขึ้นนานประมาณ 9–12 เดือน
แต่บางครั้งอาจปรากฏอยู่ได้นานถึง 2 ปี!
"ไทย"กับภัย"ลานีญา"
สำหรับประเทศไทยเรานั้น ฝ่ายวิชาการภูมิอากาศ กรมอุตุนิยมวิทยา
เคยพยากรณ์ผลกระทบในระดับรุนแรงจากภาวะลานีญาที่มีต่อปริมาณน้ำฝนและอุณหภูมิใน
3 ฤดู ไว้ว่า
(1.) ฤดูฝนปีที่เกิดลานีญา
ช่วงเดือนมิ.ย.-ต.ค.
ฝนจะสูงกว่าปกติเว้นแต่ทางบริเวณของภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่มีฝนอยู่ในเกณฑ์ต่ำกว่าปกติ
(2.)
ฤดูหนาวปลายปีที่เกิด-ต้นปีหลังเกิดลานีญา
ช่วงเดือนพ.ย.-ก.พ.
ทั่วประเทศจะมีอุณหภูมิต่ำกว่าปกติ
สำหรับฝนในฤดูหนาวของประเทศตอนบนมีอุณหภูมิในเกณฑ์ต่ำกว่าปกติ
เว้นแต่ตามบริเวณชายฝั่งภาคตะวันออกที่จะมีฝนสูงกว่าปกติ
และฝนในภาคใต้ทั้ง 2 ฝั่งในครึ่งแรกของฤดู (พ.ย.-ธ.ค.)
จะมีฝนสูงกว่าปกติ แต่ฝนจะลดลงในครึ่งหลังของฤดู (ม.ค.-ก.พ.)
โดยอาจจะมีฝนอยู่ในเกณฑ์ต่ำกว่าปกติ
(3.) ฤดูร้อนปีหลังเกิดลานีญา
(ระหว่างมี.ค.-พ.ค.)
ทั่วประเทศจะมีอุณหภูมิต่ำกว่าปกติทั่วประเทศ และจะมีฝนตกลงมาบ้าง
อยู่ในเกณฑ์สูงกว่าปกติทั่วประเทศซึ่งจะทำให้อากาศไม่ร้อนมาก
เมื่อประเมินผลกระทบจากปรากฏการณ์ลานีญาที่เกิดขึ้นในประเทศไทยแล้วจะทำให้มีฝนในปริมาณที่สูงกว่าปกติ
หากลานีญาพาลมพายุ
นำฝนมาตกเหนือเขื่อนที่น้ำกำลังเหือดแห้งให้เต็มเขื่อนแล้วสลายตัวไปก็จะเป็นคุณแก่เมืองไทย
อย่างไรก็ตาม ถ้าพายุฝนที่เกิดจากอิทธิพลของลานีญา
ทำให้ฝนตกเทลงไปในพื้นที่ใต้เขื่อน
ทั้งยังแผ่อิทธิพลอย่างยาวนานเหนือประเทศไทยจะทำให้เกิดภาวะน้ำท่วมครั้งใหญ่ยาวนานเช่นกัน
ใกล้แล้ว โลกเรา
ขอบคุณ เพ็ญนภา ครับ ที่ให้ข้อมูลเกี่ยวกับ La Nina ซึ่งเป็นตัวแปรสำคัญที่เกี่ยวข้องกับอุทกภัยในเขตภาคเหนือตอนล่างครั้งนี้ ทำให้ผมเข้าใจปรากฎการณ์ทางธรรมชาติที่เปลี่ยนแปลงได้ดียิ่งขึ้น