เยี่ยมบ้านเยี่ยมใจ

เยี่ยมบ้านไม่ใช่ดูแต่ปัญหาทางกายผู้ป่วยต้องเชื่อมโยงเข้าสู่ปัญหาทางใจที่ผู้ป่วยเผชิญอยู่ด้วย

เยี่ยมบ้าน เยี่ยมใจ

สถานีอนามัยตำบลบุญเรือง ตั้งอยู่บ้านหก ม.4 ต.บุญเรือง อ.เชียงของ จ.เชียงราย รับผิดชอบทั้งหมด 10 หมู่บ้าน มีประชากรทั้งหมด 7,688 คน มีบุคลากรทางด้านสาธารณสุข 5 คน ลูกจ้างชั่วคราว 3 คน รวมทั้งหมด 8 คน คิดเป็นอัตราส่วนของเจ้าหน้าที่สาธารณสุขต่อประชากรโดยรวม 1:1,537 คน  ในการทำงานของทีมสุขภาพ เราอยากเห็นภาพฝัน อยากให้สถานีอนามัยของเราเป็นสถานีอนามัยที่ได้รับรองคุณภาพทางด้านบริการ และเหนือสิ่งอื่นใดคือประชาชนมีสุขภาพดี

เมื่อพูดถึงเรื่องของสุขภาพหรือสุขภาวะ (Well-being) เรามักนึกถึงความหมายของ ความสุขที่เกิดขึ้นจากความสบายกายหรือเรียกว่า สุขภาพกายเพียงด้านเดียว แท้ที่จริงแล้วคำว่าสุขภาพหรือสุขภาวะเป็นความสุขทั้งทางด้าน กาย จิตใจ สังคมและจิตวิญญาณ

การสร้างสุขภาพดีนั้นไม่ได้จำกัดเฉพาะคนที่มีสุขภาพดีเท่านั้น ในผู้ป่วยที่มีภาวะโรคทุกระดับ สามารถส่งเสริมสุขภาพร่างกายของตนเองที่ทำให้เกิดความไม่สบายให้น้อยที่สุด ถ้าหากมิติทางจิต สังคม และจิตวิญญาณ ถูกกระตุ้นไม่ป่วยไปด้วย

ทางเดินเข้าบ้านแยกออกจากถนนในซอย ความกว้างของถนนเข้าบ้านพอให้รถมอเตอร์ไซด์หนึ่งคันวิ่งทีละคันเท่านั้น ลึกเข้าไปประมาณห้าเมตรจะพบบ้านสองชั้นพอกันแดดกันฝนไม่ถึงกับงามตาแต่ดูแล้วก็น่าอยู่ ชั้นบนเป็นไม้ส่วนชั้นล่างเป็นปูน มองดูบันไดทางขึ้นบนบ้าน มีฝุ่นจับหนาเกรอะ ประตูบนบ้านถูกปิดตายด้วยกุญแจอันใหญ่ส่วนชั้นล่างด้านหน้าเปิดโล่งไว้มีเพียงตาข่ายที่สูงขึ้นจากพื้นถึงหัวเข่าป้องกันสัตว์เลี้ยงเข้าไปภายในบ้าน ที่นอน พัดลม โทรทัศน์ วิทยุคือเพื่อนยามเหงาของชายวัยกลางคนคนหนึ่งที่นอนอยู่กลางห้อง ชายผู้นี้พูดเก่ง รับรู้และสามารถวิเคราะห์ถึงความเป็นไปของสถานการณ์บ้านเมืองทุกอย่างผ่านการดูโทรทัศน์และการฟังจาก วิทยุทุกวัน แต่ถ้าสังเกตอย่างละเอียดจะพบว่าเขาทำไมนอนอย่างเดียว จะขยับมือหรือเท้า ลุกขึ้นมาพูดคุยกับเรา หรือแม้แต่เรา ยกมือสวัสดีกับเขาแต่เขากลับไม่ยกมือสวัสดีตอบ ข้างลำตัวมีสายระบายปัสสาวะต่อลงมายังถุงปัสสาวะข้างเตียงที่สูงประมาณสองฟุต บริเวณสะบักด้านหลังและก้นกบมีแผลกดทับลึกถึงชั้นผิวหนัง หลังจากสบตาพอรู้ว่าเขาไม่ได้รังเกลียดเรา จึงเริ่มทักทายและแนะนำตนเอง คุยกันพักใหญ่จึงรู้ว่าชายคนนี้เป็นอัมพาตมาสี่ปี

เขาพูดถึงความหลังครั้งอดีตด้วยน้ำเสียงที่สั่นเครือ ประมาณสี่ปีก่อนเย็นวันหนึ่งหลังจากเลิกงานเพื่อนชวนดื่มสุรา ดื่มไปคุยไปยิ่งคุยกันคล่องมากขึ้นพอเหล้าหมดขวดจึงกลับบ้าน ตะวันเริ่มลับไหล่เขา ลมเย็นๆโชยพัดกระทบใบหน้า เย็นวันนั้นเป็นวันที่อากาศสบายที่สุด พอมาถึงบ้านก็นั่งพักลงบนแคร่คู่ใจที่อยู่หน้าบ้าน บรรยากาศที่เป็นใจประกอบกับท้องฟ้าที่เปิดม่านเบิกให้ดวงดาวทอแสงระยิบระยับเหมือนกับอยู่ในสรวงสวรรค์เขาจึงเคลิ้มหลับไป เหมือนชะตาถูกฟ้ากลั่นแกล้งเขาสะดุ้งตื่นขึ้นอีกครั้งด้วยความสับสนมึนงง ปวดไปทั่วร่างกายขยับแขนขาไม่ได้ ที่สำคัญพยามเรียกให้ใครมาช่วย ตะโกนเท่าไรเสียงมันไม่ค่อยออกและไม่ดังเลย รู้สึกตัวอีกครั้งก็พบว่าตัวเองนอนอยู่บนเตียงที่โรงพยาบาล โดยมีภรรยา และลูกนั่งเฝ้าอยู่ข้างเตียง แพทย์สงสัยมีการบาดเจ็บของกระดูกต้นคอและการบาดเจ็บของกระดูกไขสันหลังจึงส่งตัวไปรักษาต่อที่โรงพยาบาลศูนย์เชียงรายประชานุเคราะห์ นอนอยู่ที่นั่นหลายคืนแพทย์จึงตัดสินใจทำการผ่าตัดบริเวณต้นคอเพื่อแก้ไขอาการขยับแขนขาและควบคุมการขับถ่ายไม่ได้ หลังผ่าตัดเขารู้ว่ามีอะไรเกิดขึ้นกับเขา

พรหมได้ลิขิตชีวิตของเขาแล้ว ใจเขาสามารถโลดแล่นนึกคิดทำสิ่งใดด้านหลายอย่าง แต่เขาไม่สามารถสั่งร่างกายของเขาให้ทำตามได้ดั่งใจที่เขาสั่ง แม้แต่จะลุกขึ้นนั่งด้วยตัวของเขาเองยังทำไม่ได้ เขารู้ว่าชีวิตและลมหายใจที่เหลืออยู่ต้องเผชิญกับคำว่า อัมพาต ภาระหนักอึ้งของครอบครัวใครละจะแบกรับภาระนี้ไว้ …ภรรยา

จากผู้หญิงที่ทำงานภายในบ้านต้องออกมาแบกรับภาระหนักเรื่องปากท้องของตนเองและครอบครัว หนักเอาเบาสู้ รับจ้างรายวันในช่วงฤดูทำนา ยามว่างจากการรับจ้างเธอหาเลี้ยงครอบครัวด้วยการเก็บผักบุ้ง เก็บปูนามาต้มเพื่อขายให้เพื่อนบ้าน ทำทุกอย่างเพียงหวังให้สามีได้กินอิ่มและมีชีวิตอยู่ด้วยกันอย่างมีความสุขกับสภาพที่เป็นอยู่

เสียงพูดสั่นเครือร่วมกับน้ำตาที่ไหลซึมออกมาจากตาสองข้าง ทำให้เรานั่งเงียบไปครู่ใหญ่เงียบเพื่อรับรู้ถึงอารมณ์ความเศร้าเสียใจของชายผู้นี้ เงียบเพื่อวิเคราะห์ว่าเราจะทำอะไรต่อไปนับจากนี้ ทุกข์ที่ท้วมท้นรอวันล้นกระทบแตกในจุดต่ำลึกมืดที่สุด เปิดตาออกมา พบว่ามีเพื่อนคอยอยู่ใกล้ๆ ใช้การพยาบาลทางกายเชื่อมเข้าสู่ทางใจ ยิ่งลงเยี่ยมบ้านบ่อย ต่อเนื่อง พูดคุยใส่ใจกับปัญหายิ่งทราบปัญหาที่ผู้ป่วยเผชิญอยู่ แรงดีที่จะช่วยเรื่องนี้ได้คือแรงดึงของคนใกล้ตัวเข้ามาเป็นพยาบาลระยะใกล้ ช่วยดูแลแผลกดทับ การทำความสะอาดอวัยวะเพศ ที่ต้องการความใส่ใจเป็นพิเศษป้องกันการติดเชื้อที่แผลและระบบทางเดินปัสสาวะ สิ่งที่เรามีคือความรู้ในการดูแลผู้ป่วยเรื้อรัง การทำแผล การใส่สายสวนปัสสาวะ การช่วยทำกายภาพบำบัดป้องกันการลีบของกล้ามเนื้อ แต่เรื่องทางมิติของสังคม จิตใจและจิตวิญญาณคงจะต้องช่วยกันคลายปมไปทีละปม และสิ่งสำคัญที่ทีมงานสุขภาพของเราตระหนักอยู่เสมอคือ การเข้าไปช่วยจะต้องไม่เข้าไปซ้ำเติมให้เกิดความทุกขึ้นมาใหม่

การเจ็บป่วยของชายวัยกลางคนผู้นี้ ได้ถูกนำมาพูดคุยและร่วมวางแผนในทีมสุขภาพที่มีทั้งเจ้าหน้าที่สถานีอนามัยบุญเรือง เจ้าหน้าที่จากกองสาธารณสุขและสิ่งแวดล้อมเทศบาลตำบลบุญเรือง เพียงหวังว่าเราจะช่วยบรรเทาความทุกข์เรื้อรังของเขาและช่วยแบ่งปันความสุขให้กับครอบครัวเขาอย่างไร ทำในสิ่งที่ตัวเองถนัดนั่นคือคำตอบที่คิดได้ดีในขณะนั้น ทีมเจ้าหน้าที่จากกองสาธารณสุขและสิ่งแวดล้อมเทศบาลตำบลบุญเรืองนำเรื่องเขาเข้าที่ประชุมเทศบาลตำบลบุญเรืองเพื่อขอความอนุเคราะห์เบี้ยเลี้ยงยังชีพและจัดของเยี่ยมประจำทุกปี หลังจากข่าวที่เจ้าหน้าที่เทศบาลและทีมสุขภาพสถานีอนามัยบุญเรือง ได้ออกเยี่ยมเขาอยู่ตลอด ประชาชนในชุมชนต่างให้ความเมตตาแบ่งปันสิ่งของเครื่องใช้ในการดำรงชีวิตประจำวันอยู่ไม่ขาด ถึงแม้ไม่มากค่าแต่ก็มากไปด้วยน้ำใจ ทั้งกลุ่มเพื่อชีวิตใหม่ กิ่งกาชาติสาขาเชียงของต่างก็เวียนมาเยี่ยมเยือนตลอดเวลา

รักต่อรัก ใจต่อใจ หวังต่อหวัง คือสิ่งดีงามที่มีอยู่ในตัวมนุษย์ที่สามารถปลุกใจ จุดพลังชีวิตของเราทั้งหลายให้แกร่งขึ้นและเบิกบานขึ้นได้ ปัจจุบันแม้ร่างกายของชายผู้นี้จะเจ็บป่วยขยับแขนขาลำบากแต่ไม่ได้หมายถึง ใจเขาจะป่วยตามไปด้วย แผลกดทับที่หลังและก้นกบเหลือเพียงรอยแผลเนื่องจากได้ใช้ที่นอนลูกโป่งช่วยลดแรงกดทับ ปัสสาวะสีเหลืองใสไม่มีอาการไข้หนาวสั่นจากการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะเพราะภรรยาเอาใจใส่ทำความสะอาดอวัยวะเพศทุกเช้าเย็น และได้รับการเปลี่ยนสายสวนปัสสาวะจากเจ้าหน้าที่ทีมสุขภาพสถานีอนามัยตำบลบุญเรืองอย่างสม่ำเสมอกล้ามเนื้อไม่มีการลีบฝ่อเพราะได้รับคำแนะนำการออกกำลังกายจากนักกายภาพบำบัดโรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชเชียงของและนำมาประยุกต์ใช้ด้วยรอกช่วยออกกำลังกายทุกเช้าเย็น เขายังยิ้มได้ พร้อมที่จะสู้ต่อปัญหาที่เผชิญอยู่ทุกปัญหาเพียงเพราะความรัก กำลังใจสำคัญ จากภรรยาคู่ชีวิตและความหวังที่รอบุตรสาวกลับมาเยี่ยมพ่อที่บ้านยามได้พักงานจากเมืองกรุง

ปัจจุบันสถานีอนามัยตำบลบุญเรืองมีผู้ป่วยที่ได้รับการเยี่ยมบ้านตั้งแต่ 1 ตุลาคม 2551 ถึง 8 กันยายน 2552 จำนวน 90 คน 120 ครั้ง แบ่งการเยี่ยมตามประเภทของการเยี่ยมบ้านดังนี้

1. เยี่ยมคนป่วย

1.1. เยี่ยมฉุกเฉิน

   1.1 โรคไข้เลือดออก                                          1 ราย

   1.2 อุบัติเหตุจากมอเตอร์ไซด์                               1 ราย

   1.3 อื่นๆ                                                         1 ราย     

1.2. เยี่ยมผู้ป่วยเรื้อรัง

                1.2.1 ผู้ป่วยอัมพาตคาสายสวนปัสสาวะ       4 ราย

                1.2.2 ผู้ป่วยอัมพาตใส่ท่อช่วยหายใจชนิด tracheotomy tube    1 ราย

                1.2.3 ผู้ป่วยอัมพาตลุกเดินไได้           1 ราย

                1.2.4 ผู้ป่วยอัมพาตครึ่งซีก                9 ราย

                1.2.5 ผู้ป่วยโรคเบาหวาน                  4 ราย

                1.2.6 ผู้ป่วยโรคความดันโลหิตสูง       2 ราย

                1.2.7 ผู้ป่วยโรคไตวายเรื้อรัง              2 ราย

2. เยี่ยมบ้านผู้ป่วยใกล้ตาย

                2.1 มะเร็ง

                     2.1.1 มะเร็งต่อมน้ำเหลือง       1 ราย

                     2.1.2 มะเร็งปอด                  1 ราย

                     2.1.3 มะเร็งตับ    เนื้องอกในสมอง          1 ราย

                     2.1.4 เนื้องอกในสมอ             1 ราย

                  2.2. วัณโรคปอด                      2 ราย

3. เยี่ยมบ้านเพื่อประเมินสภาวะสุขภาพ

                   3.1. เยี่ยมคนพิการ          32 ราย  

                   3.2 เยี่ยมผู้ป่วยโรคภูมิคุ้มกันบกพร่อง       6 ราย

  4. เยี่ยมบ้านเพื่อติดตามผู้ป่วยหลังออกจากโรงพยาบาล

                   4.1 เยี่ยมผู้ป่วยวัณโรค         2 ราย

                   4.2 เยี่ยมผู้ป่วยโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง       2 ราย

                   4.3 เยี่ยมผู้ป่วยหลังคลอด        16 ราย

 

นอกจากนี้การแบ่งปันของคนในชุมชนในเรื่องอุปกรณ์การแพทย์ เพื่อใช้ในผู้ป่วยเรื้อรังมีรายละเอียดดังนี้

                1. เครื่องดูดเสมหะ             1 ชุด

                2. เตียงไฟฟ้า                       1 ชุด

                3. เตียงธรรมดา                   1 ชุด

                4. ที่นอนไฟฟ้า                    1 ชุด

                5. ถังออกซิเจน (เล็ก)         1 ชุด

                6. ถังออกซิเจน (ใหญ่)      1 ชุด

คำว่าสุขภาวะเป็นเรื่องที่กว้างและลึก จึงเป็นเรื่องของทุกคนทุกฝ่ายที่ต้องร่วมกันคนละไม้ละมือเพื่อที่จะขับเคลื่อนการสร้างสุขภาพที่ดีให้กับคนในชุมชน การดูแลสุขภาพของผู้ป่วยเรื้อรังของสถานีอนามัยบุญเรือง เป็นเพียงการจัดการดูแลสุขภาพของคนทีมีความเจ็บป่วย ที่ไม่ละเลยถึงความเป็นมนุษย์  เป็นเพียงเรื่องเล็กๆที่สามารถทำได้ในเรื่องบางระดับเท่านั้น

“ทำจากความเป็นจริงและสามารถทำได้” ภายใต้ความเชื่อที่ว่าจากเรื่องเล็กๆที่มีความหมาย สามารถส่งผลสะเทือนต่อเรื่องใหญ่ๆได้ในอนาคตและโอกาสที่เหมาะสม