วิริยปรมัตถบารมี
พระอรรถกถาจารย์ได้ยกย่องการบำเพ็ญความเพียรของพระโพธิสัตว์ใน มหาชนกชาดก ว่าเป็นขั้นปรมัตถบารมี (ผู้สนใจต้องการอ่านทั้งหมด คลิกที่นี้) และสำหรับชาดกเรื่องนี้ในปัจจุบันได้รับการกล่าวถึงอย่างมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่ง พระมหาชนก ฉบับพระราชนิพนธ์ในสมเด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชการที่ ๙ ซึ่งผู้สนใจอาจหาอ่านเพิ่มเติมได้ไม่ยาก ในบันทึกฉบับนี้จะนำเสนอเฉพาะส่วนสำคัญที่สุดในเรื่อง ซึ่งเป็นตอนที่พระมหาชนกโต้ตอบกับนางเทพธิดาเมขลาเท่านั้น...
จับตอนว่า พระมหาชนกเรือแตกก็ว่ายน้ำเข้าหาฝั่ง โดยว่ายมาแล้ว ๗ วัน นางเทพธิดาเมขลาจึงมาลอยอยู่กลางนภากาศแล้วก็โต้ตอบกับพระมหาชนกตามความที่คัดมาดังนี้...
- เทพธิดา นี้ใคร เมื่อแลไม่เห็นฝั่ง ก็อุตสาหะพยายามว่ายอยู่ท่ามกลางมหาสมุทร ท่านรู้อำนาจประโยชน์อะไร จึงพยายามว่ายอยู่อย่างนี้นักหนา
- มหาชนก ดูก่อนเทพธิดา เราไตร่ตรองเห็นปฏิปทาแห่งโลกและอานิสงส์แห่งความเพียร เพราะฉะนั้น ถึงจะมองไม่เห็นฝั่ง เราก็ต้องพยายามว่ายอยู่ท่ามกลางมหาสมุทร
- เทพธิดา ฝั่งมหาสมุทรลึกจนประมาณไม่ได้ ย่อมไม่ปรากฏแก่ท่าน ความพยายามอย่างลูกผู้ชายของท่าน ก็เปล่าประโยชน์ ท่านไม่ทันถึงฝั่งก็จักตาย
- มหาชนก บุคคล เมื่อกระทำความเพียร แม้จะตายก็ชื่อว่า ไม่เป็นหนี้ในระหว่างหมู่ญาติ เทวดา และบิดามารดา อนึ่ง บุคคลเมื่อทำกิจอย่างลูกผู้ชาย ย่อมไม่เดือดร้อนในภายหลัง
ในตอนนี้ ที่ว่าไม่เป็นหนี้ต่อบรรดาญาติ เทวดา และบิดามารดา นั้น หมายถึง ถ้าเรามีความเพียรพยายามในหน้าที่การงานจริงๆ แล้ว บรรดาญาติก็ไม่ขายหน้า ไม่เสียใจ ไม่อาจตำหนิติเตียนว่าทำให้วงศ์ตระกูลเสื่อมเสียได้ เทวดาที่แอบลุ้นหรือต้องการจะช่วยเหลือก็อาจทำได้เต็มที แม้แต่บิดามารดาก็จักภูมิใจในความเป็นลูกของเรา เป็นต้น
เทพธิดาจึงอ้างเหตุผลว่า ถ้าทำไปแล้วไม่สำเร็จก็เหนื่อยเปล่า ไร้ประโยชน์ ทำนองว่า...
- เทพธิดา การงานอันใด ยังไม่ถึงที่สุดด้วยความพยายาม การงานอันนั้นก็ไร้ผล มีความลำบากเกิดขึ้น การกระทำความพยายามในฐานะอันไม่สมควรใดจนความตายปรากฏขึ้น ความพยายามในฐานะอันไม่สมควรนั้นจะมีประโยชน์อะไร
- มหาชนก ดูก่อนเทพธิดา ผู้ใดรู้แจ้งว่าการงานที่ทำ จะไม่ลุล่วงไปได้จริงๆ ชื่อว่าไม่รักษาชีวิตของตน ถ้าผู้นั้นละความเพียรในฐานะเช่นนั้นเสียก็จะพึงรู้ผลแห่งความเกียจคร้าน
- ดูก่อนเทพธิดา คนบางคนในโลกนี้ เห็นผลแห่งความประสงค์ของตน จึงประกอบการงานทั้งหลายเหล่านั้นจะสำเร็จหรือไม่ก็ตาม
- ดูก่อนเทพธิดา ท่านก็เห็นผลแห่งกรรมประจักษ์แก่ตนแล้วมิใช่หรือ คนอื่นๆ จมในมหาสมุทรหมด เราคนเดียวยังว่ายข้ามอยู่ และได้เห็นท่านมาสถิตอยู่ใกล้ๆ เรา เรานั้นจักพยายามตามสติกำลัง จักทำความเพียรที่บุรุษควรทำ ไปให้ถึงฝั่งแห่งมหาสมุทร
พระโพธิสัตว์จึงกล่าวแก้เทพธิดาว่า ถ้าสำคัญว่าไม่สำเร็จแล้วไม่ทำก็จะรู้ผลแห่งความเกียจคร้าน ขณะที่บางคนตั้งใจทำอย่างเต็มที่ แม้จะสำเร็จหรือไม่ก็ตาม ซึ่งในกรณีนี้ พระโพธิสัตว์ได้ชี้ให้เห็นว่า คนอื่นๆ ในเรือนั้นตายหมดแล้วเพราะไม่มีความพยายาม ขณะที่พระองค์ยังมีชีวิตอยู่ และเพราะความพยายามนี้เอง ทำให้พบเทวดามาปรากฎอยู่ข้างหน้า...
แล้วก็ยืนยันว่า พระองค์จะพยายามต่อไป... เทพธิดาศรัทธาในความเพียรพยายามของพระโพธิสัตว์จึงบอกว่า
- เทพธิดา ท่านใดถึงพร้อมด้วยความพยายามโดยธรรม ไม่จมลงในห้วงมหรรณพ ซึ่งประมาณมิได้ เห็นปานนี้ด้วยกิจคือความเพียรแห่งบุรุษ ท่านนั้นจงไปในสถานที่ที่ใจของท่านยินดีนั้นเถิด
โดยความเพียรพยายามของพระโพธิสัตว์ในการว่ายน้ำเพื่อให้ถึงฝั่งโดยไม่ย่อท้อ ประมาณนี้ จึงได้รับการยกย่องว่าเป็นความเพียรชั้นปรมัตถ์ คือ เป็นการบำเพ็ญความเพียรขั้นสูงสุด
ความเห็น (2)
กราบนมัสการ พระคุณเจ้า
มาอ่านบันทึกนี้ก่อนทำงาน
บุคคลที่ทำความเพียร...แม้นจะรู้ว่า หนทางข้างหน้า ยังมองไม่เห็น
ความเพียร...สอนเราได้ หลาย ๆ อย่าง
คนอื่นๆ จมในมหาสมุทรหมด เราคนเดียวยังว่ายข้ามอยู่ และได้เห็นท่านมาสถิตอยู่ใกล้ๆ เรา เรานั้นจักพยายามตามสติกำลัง จักทำความเพียรที่บุรุษควรทำ ไปให้ถึงฝั่งแห่งมหาสมุทร
เป็นถ้อยความ..ที่พิจารณาเห็นงามด้วย....ธรรม....เป็นที่สุด
กราบนมัสการ ด้วยความเคารพ
