20 จว. 120 หน่วยงานนำร่อง (9) โรคฟันผุ รากฟันผุ ตอนที่ 3 โรคฟันผุ กับกระบวนการเกิดโรค

 

ยังอยู่ในช่วงบรรยายของ อ.นฤมนัสค่ะ อาจารย์บอกต่อ ... เรื่องโรคฟันผุ ... เป็น Infectious communicable disease ก็คือ เป็นโรคที่มีเชื้อโรค และติดต่อกันได้ เขามีการศึกษาว่า เด็กตอนแรกคลอดนั้น sterile ไม่มีเชื้อโรค แต่ต่อไปก็จะเจอเชื้อโรค ... เชื้อ Streps Mutan ก็เป็น species เดียว สายพันธุ์เดียวที่เจอในปากแม่ และก็มาจากแม่ด้วย

สิ่งที่เราจะคุยกัน ก็คือ ... ในช่วงไม่กี่ทศวรรษที่ผ่านมานี้ มันมีการเปลี่ยนแปลงของโรคฟันผุอย่างหลากหลาย มากมายจากที่เราเคยรู้จักกัน จนเราจะต้องกลับมาทบทวนกันใหม่แล้ว ว่า โรคฟันผุมันจะเกิดอย่างไร เกิดที่ไหน และเกิดเมื่อไร ... ถ้าเป้าหมายของเราคือ การป้องกันการเกิดฟันผุที่ตัวฟัน รากฟันของผู้สูงอายุ เราต้องมาทำความรู้จักโรคฟันผุ ณ วันนี้ คือ เฉพาะการเกิดโรคฟันผุที่ตัวฟัน กับรากฟันก็ไม่เหมือนกันแล้ว ธรรมชาติการเกิดโรค อัตราความเร็ว วิธีรักษาก็ไม่เหมือนกันแล้ว อย่าว่าแต่ฟันผุที่รากฟัน ต่อให้การเกิดฟันผุที่ตัวฟันเหมือนเดิม ก็ไม่เหมือนเดิม ไม่ว่าจะเป็น Prevalence (ความชุก) หรือ Distribution (การกระจาย) หรือ Pattern (รูปแบบ) มันเปลี่ยนไปแล้ว เพราะว่าโลกนี้มีอะไรที่ใหม่ๆ ขึ้น มีคนใหม่ๆ มีอะไรใหม่ๆ หลายอย่างมาชนกัน เพราะฉะนั้นมันไม่เหมือนเดิมอย่างที่เรารู้จักกัน

การที่จะประเมินว่าใครจะเกิดฟันผุ และเราจะป้องกันได้อย่าง เราก็จำเป็นที่จะต้องรู้จักโรคฟันผุ ที่เป็นอย่างโรคฟันผุของทุกวันนี้ ให้เท่าทัน

นอกจากนั้น เทคโนโลยีในปัจจุบัน มันเอื้อ ให้เราไม่ต้องรอโรคฟันผุจนมันเป็นรู จนมันเห็นเป็นโพรงดำๆ เทคโนโลยีในปัจจุบัน ทำให้เราเห็นมันเร็วขึ้น เห็นไปล่วงหน้า

อาจารย์พัชร ผม กำลังจับมือกับฝรั่งแมนเชสเตอร์ เอากล้อง แสงสีฟ้าส่องเข้าไป และถ่ายรูปเก็บไว้ และเอาแสงสีฟ้าที่ว่านี้มาวิเคราะห์กันว่า ตรงไหนมันกำลังจะผุ เพราะว่าแสงสีฟ้าที่ส่องเข้าไปที่ฟัน ฟันจะดูดซับพลังงานและปล่อยคืนออกมา ไม่เท่ากัน ในตำแหน่งที่มีแคลเศียมมากและน้อยไม่เท่ากัน เพราะฉะนั้น มองด้วยจอก็จะเห็นว่า ตรงนี้กำลังจะผุ ... มีบริษัทยาสีฟันก็จะเอากล้องตัวนี้ไป detect ว่า ยาสีฟันยี่ห้อนั้น ยี่ห้อนี้ จะป้องกันฟันผุได้อย่างไร ภายในเวลา 2 เดือน แต่ก่อนอยากรู้ต้องใช้เวลา 3 ปี และยังมีอีกหลายอย่าง

เพราะฉะนั้น การป้องกันฟันผุ ก่อนที่ฟันจะผุจึงเป็นเรื่องที่น่าสนใจ น่าทำ และในสถานการณ์ที่ธรรมชาติของโรคมันไม่เหมือนเดิมแล้ว ยิ่งต้องทำให้เราต้องกลับมาทบทวนความรู้ของเรา และมาดูว่า สถานการณ์มันเป็นอย่างไร ดังนั้น Distribution (การกระจาย) รูปแบบ ความชุก และวิธีการวินิจฉัยที่เปลี่ยนแปลงไปนี้ เป็นเหตุให้เราจะต้องมารู้จักวิธีการ Identify Risk คือ การระบุหาความเสี่ยง หรือการประเมินความเสี่ยง

Risk Factor หรือ ปัจจัยความเสี่ยง มีคำนิยามว่า ก็คืออะไรก็ตามที่ ถ้าสัมผัสกับคน หรือกับผู้ป่วยแล้วนี่ มันจะทำให้เกิดโอกาสเป็นโรคมากขึ้น และถ้าเอามันออกไป โอกาสเป็นโรคนั้น มันก็จะน้อยลง เราเรียกว่า ปัจจัยเสี่ยง และส่วนมากปัจจัยเสี่ยงมันก็จะเป็นส่วนหนึ่งของ Causal chain ก็คือ เวลาโรคจะเกิดขึ้น ก็จะต้องเป็นอันนี้ก่อน แล้วค่อยเป็นอันนั้น แล้วจึงเป็นอันนั้น และขั้นสุดท้ายจึงจะเป็นโรค Risk factor ก็คือ ตัวใดตัวหนึ่งที่อยู่ระหว่างทางเหล่านี้ แต่ว่า ยังไม่เป็นโรคนะ ถ้าเกิดเราเห็นก่อนปุ๊บ ก็บอกว่า ใช่แล้ว อันนี้ละ ใช่แล้ว เดี๋ยวจะต้องเป็นโรคแน่เลย เราจะได้ตัด chain มันทัน นี่คือ Risk Factor

และถ้าเกิดเราตัด chain ทัน โรคก็ไม่เกิดขึ้น แต่อย่างไรก็ตาม ที่บอกว่า "Once disease occurs, removal of a risk factor may not result in a cure" ถ้าโรคเกิดขึ้นไปแล้ว การไปตัด chain อาจไม่ทันกิน เพราะฉะนั้น Risk Factor มีเอาไว้เป็นหมอดู เอาไว้พยากรณ์ ถ้าเกิดแล้วก็แล้วไป แต่ถ้ายังไม่เกิด ก็ยังช่วยพยากรณ์ได้

Caries Risk Assessment คือ การประเมินความเสี่ยงต่อโรคฟันผุ นั่นก็คือ การประเมินว่า โอกาสที่จะเกิด Caries Incidence ก็คือ การเกิดฟันผุใหม่ ในช่วงเวลาที่เรากำหนด มันมีโอกาสจะเกิดขนาดไหน มันก็ย่อมจะมีโอกาสผิด หรือถูก เราก็พยายามหาที่มันใกล้เคียงที่สุด มันก็จะมีหลายวิธี เราก็มีหน้าที่ดูว่า วิธีไหนที่มันจะเดาได้ใกล้เคียงที่สุด เราก็ยอมรับว่าไม่ 100% เพราะว่ามันมีหลายปัจจัยมาต่อกัน

Process ของโรคฟันผุ เริ่มที่ไม่เป็นอะไรเลย ไปจนสุดท้าย ผุทะลุโพรงประสาทฟัน ตำแหน่งที่เราจะเริ่มวินิจฉัยว่าเป็นโรค คือตำแหน่งที่เห็น White spot lesion ปัจจุบันเรามีอยู่ตรงนี้ ดังนั้น อะไรก็ตามก่อนหน้านี้ ที่เราพูดถึงการเป็น Flank cavity ที่เป็นรูไปเลยนั้น เราก็อาจจะต้องมีระยะเวลาทำงานยาวขึ้นอีกหน่อย ตั้งแต่เริ่มมี plaque มาเกาะ มีเชื้อโรคมาเกาะ มีการสูญเสียดูดคืนแร่ธาตุ มี White spot lesion เป็นเส้นทางก่อนที่จะถึง Enamel lesion ก่อนที่จะเป็นโพรงจริง เราก็จะมีเครื่องมือ มีวิธีการ หลายอย่างที่จะมาช่วยเหลือ พยากรณ์ได้

ประโยชน์ของการประเมินความเสี่ยงโรคฟันผุ ก็คือ สามารถใช้ประเมินความเสี่ยงของคนไข้ ว่า จะเกิดความเสี่ยงขนาดไหน เราจะได้ประเมินได้ว่า แล้วเราจะเรียกคนไข้มา check บ่อยขนาดไหน หรือช่วยหาสาเหตุของความเสี่ยง วินิจฉัย ช่วยคิดว่า วิธีที่เรารักษา จะใช้วิธีการรักษาอย่างไร จะทำฟันถอดได้ หรือติดแน่น คนที่มีฟันผุง่าย อะไรจะเป็นมากกว่ากัน ทำนองนี้

ตอนนี้ต้องมีต่ออีกค่ะ

รวมเรื่อง 20 จว. 120 หน่วยงานนำร่อง