บรรณ, บรรณานุกรม, บรรณารักษ์, บรรณาธิการ,

บรรณ เขียนล้อสันสกฤต ถ้าเขียนบาลีแท้ก็จะเป็น ปณฺณํ (ปัณณะ)...  สำหรับนักเรียนไวยากรณ์  พอเรียนไปไม่นานก็เจอศัพท์นี้ให้ท่องแล้วว่า ปัณณะ  ใบไม้, หนังสือ   นั่นคือคำว่า ปัณณะ หรือ บรรณ แปลว่า ใบไม้  หรือแปลว่า หนังสือ ก็ได้...

คำว่า ปัณณะ หรือ บรรณ ตามความหมายเดิมที่แปลว่า ใบไม้ นี้ ท่านก็ตั้งวิเคราะห์ไว้หลายนัย แต่นัยที่ผู้เขียนชอบใจก็คือ...

• อจิเรน ปตตีติ ปณฺณํ

• อันว่าธรรมชาติใด ย่อมตกไป โดยกาลไม่นาน ดังนั้น อันว่าธรรมชาตินั้น ชื่อว่า ปัณณะ (สิ่งตกไปโดยไม่นาน)

ขยายความว่า ใบไม้ เมื่อเกิดมาแล้วไม่นานก็ย่อมตกไป คือย่อมร่วงหล่นไป...  ต่อมาคำว่า บรรณ (ปัณณะ) ก็มีความหมายงอกขึ้นจากเดิม กล่าวคือ มิได้หมายถึงใบไม้เท่านั้น แต่หมายถึง หนังสือ ด้วย...

เดาเอาว่า... เพราะข้อความในชมพูทวีปยุคโน้นนิยมเขียนใส่ใบไม้ และข้อความที่เขียนใส่ใบไม้นี้แหละ เรียกว่า หนังสือ ... ดังนั้น บรรณ จึงแปลว่า หนังสือ ได้อีกความหมายหนึ่ง

อนึ่ง จากความหมายว่า ใบไม้ งอกไปเป็นความหมายว่า หนังสือ นี้ ... ผู้เขียนคิดว่าทำนองเดียวกับคำว่า papyrus ตามภาษาชาวอียิปต์ซึ่งหมายถึง เปลือกไม้ ... ต่อมาเปลือกไม้ชนิดนี้ใช้เขียนข้อความลงไป และเรียกเพี้ยนไปว่า paper ในภาษาอังกฤษนั่นเอง... ซึ่ง paper ในภาษาไทยก็คือ กระดาษ นั้นเอง...

เมื่อเปรียบเทียบทำนองนี้ จะเห็นได้ว่า จาก ใบไม้ มาเป็น หนังสือ และ จาก เปลือกไม้ มาเป็น กระดาษ โดยทำนองความเป็นมาก็ไม่ต่างกันนัก...

.............

บรรณ (ปัณณะ) ซึ่งแปลว่า หนังสือ นั้น เมื่อโอนสัญชาติมาเป็นภาษาไทย ก็มักจะเข้าสมาสและสนธิ เพื่อสร้างเป็นศัพท์ใช้ในความหมายเฉพาะอีกหลายศัพท์ เช่น

บรรณานุกรม หมายถึง ลำดับของชื่อหนังสือที่ใช้อ้างอิงในการเขียนหนังสือเล่มนั้น ซึ่งเท่าที่เจอ หน้าบรรณานุกรมนี้ จะปรากฎอยู่ถัดไปจากเนื้อหาของหนังสือเล่มนั้นๆ เสมอ (ถ้ามี ! เพราะหลังสือบางเล่มก็ไม่มี)

• บรรณ + อนุกรม = บรรณานุกรม (ลำดับแห่งหนังสือ)

........

• บรรณ +อารักษ์ = บรรณารักษ์ (รักษาทั่วถึงซึ่งหนังสือ)

บรรณารักษ์ ถ้าเพ่งถึงบุคลก็อาจแปลได้ว่า ผู้ดูแลรักษาหนังสือ ก็คือเจ้าหน้าที่ห้องสมุดนั่นเอง... แต่ถ้าเพ่งถึงศาสตร์แขงหนึ่ง (บรรณารักษ์ศาสตร์) ก็อาจหมายถึง วิชาว่าด้วยการดูแลรักษาหนังสือ

ประโยคแทรกสักนิด... ผู้เขียนเคยเรียนวิชาบรรณารักษ์ศาสตร์เบื้องต้นนิดหน่อย ชอบใจปรัชญาห้าประการของบรรณารักษ์ผู้ยิ่งใหญ่ท่านหนึ่ง ซึ่งผู้เขียนมักจะเอามาขัดคอเจ้าหน้าที่ห้องสมุดเสมอ เมื่อไม่ได้ดังใจ... เช่น

• หนังสือเพื่อคุณ (ฺBooks are for you)
  
• คุณคือหนังสือ (You are books)
  

จำได้ว่าตอนแรกเรียนท่องได้ครบ แต่ตอนนี้เหลือสองข้อเท่านั้น... ลองค้นหาในอินเทอร์เน็ตก็ยังไม่เจอ แม้บรรณารักษ์หรือท่านใดจำได้ครบถ้วน ช่วยบอกกล่าวด้วย...

...........

• บรรณ + อธิการ = บรรณาธิการ (ครอบงำหนังสือ)
  

คำว่า บรรณาธิการ นี้ก็เช่นเดียวกับคำว่าบรรณารักษ์ กล่าวคือ บางครั้งก็หมายถึงบทนำเรื่องของหนังสือพิมพ์ที่เรียกกันว่า บทบรรณาธิการ ... แต่บางครั้งก็อาจเพ่งเฉพาะถึงตำแหน่งที่รับผิดชอบดูแลหนังสือพิมพ์ฉบันนั้นโดยเฉพาะก็เรียกกันว่า บรรณาธิการ (หนังสือพิมพ์ยักษ์ใหญ่ก็อาจแยกย่อยเป็นบรรณาธิการฝ่ายบริหาร บรรณาธิการทั่วไป หรือผู้ช่วยบรรณาธิการ เป็นต้น)

อธิบายเพิ่มอีกนิด... คำว่า อธิการ นั้น ตามศัพท์แปลว่า กระทำยิ่ง. กระทำใหญ่. กระทำทับ. (อธิ+การ) ซึ่งผู้เขียนคิดว่าแปลหักข้อความตามสำนวนไทยว่า ครอบงำ น่าจะตรงที่สุด...

เมื่อถือเอาตามนัยนี้ บทบรรณาธิการ ก็คือบทที่ครอบงำหนังสือพิมพ์เล่มนั้นไว้ทั้งหมด... ส่วน ตำแหน่ง บรรณาธิการ ก็คือตำแหน่งซึ่งมีหน้าที่ต้องตรวจตรารับผิดชอบเนื้อหาในหนังสือเล่มนั้น ดังที่ทราบกันอยู่ว่า ถ้าหนังสือพิมพ์ถูกฟ้องก็มักจะฟ้องบรรณาธิการด้วย ในฐานะที่ต้องรับผิดชอบโดยตรง...

............

ผู้เขียนได้นำศัพท์ว่า บรรณ มาเล่าพร้อมยกตัวอย่างศัพท์อื่นที่มีคำนี้ผสมอยู่ด้วยอีกเล็กน้อย... แต่อันที่จริงแล้ว คำว่า บรรณ นี้ ยังมีใช้อยู่ในภาษาไทยอื่นๆ อีกหลายศัพท์ เช่น เวชบรรณ บรรณรุจิ บรรณกร บรรณาการ ฯลฯ

อนึ่ง เดียวนี้มีหนังสือในอินเทอร์เน็ตมากมายและหลากหลายประเภท... ในภาษาอังกฤษคำว่า E' book รู้สึกว่าจะครอบคลุมถึงหนังสือประเภทนี้ด้วย... ส่วนในภาษาไทย ผู้เขียนยังไม่เคยเห็นใครบัญญัติศัพท์แปลกใหม่มาใช้... ถ้าเป็นไปได้ก็น่าจะใช้ศัพท์ว่า อินเทอร์บรรณ

• อินเทอร์เน็ต + บรรณ = อินเทอร์บรรณ

อินเทอร์บรรณ คือ หนังสือที่มีปรากฎอยู่ในอินเทอร์เน็ต ซึ่งคนทั่วไปสามารถเข้าไปอ่าน เขียน หรือแก้ไขได้ตามระเบียบ...

ก็ขอฝากศัพท์นี้ไว้ด้วย (เผื่อใครสนใจ)

• อินเทอร์บรรณ
  
• อินเทอร์บรรณ
  
• อินเทอร์บรรณ
  
• และ อินเทอร์บรรณ