เที่ยวทุ่งหน้าน้ำ (2) : ไม่มีนกเอี้ยง .. มีแต่ควายทุยตัวใหม่คำรามเสียงอยู่กลางทุ่ง

แผ่นดิน

พนัส ปรีวาสนา

เที่ยวทุ่งหน้าน้ำ (2) : ไม่มีนกเอี้ยง .. มีแต่ควายทุยตัวใหม่คำรามเสียงอยู่กลางทุ่ง

เป็นภูมิปัญญาที่สอนกันกลางห้องเรียนอันโล่งแจ้ง เป็นการเรียนรู้ความเป็นไปของดินฟ้าอากาศที่เกี่ยวโยงอย่างแนบสนิทกับชีวิตของผู้คน

ฤดูนี้เป็นฤดูทำนา ..

ซึ่งหมายถึง "เฮ็ดนา" หรือ "ดำนา" นั่นเอง

ทันที่ที่ฝนแรกของเดือนหกโปรยสายลงสู่ท้องทุ่งที่บ้านเกิด พี่ชายของผมไม่รีรอที่จะลากเจ้า “ควายทุ่งแห่งยุคสมัยแต่ไร้ซึ่งชีวิต” ออกท่องทุ่งอย่างคึกคักและรีบเร่ง และควายทุ่งที่กิน “น้ำมัน” แทนหญ้าใบเขียวตัวนี้ ก็สามารถ “ไถ, คราด” ท้องนาที่เจิ่งน้ำอยู่หลายแปลงให้แล้วเสร็จลงได้ในชั่วไม่กี่วัน จากนั้นก็โปรยหว่านเมล็ดข้าวเปลือกลงสู่แปลงนา เพื่อรอวันให้เติบใหญ่เป็นต้นกล้าใช้ “ปักดำ” ในโอกาสต่อไป ในวันวัยเด็ก ผมจำได้ถนัดตาว่าในฤดูกาลของการทำนานั้น แม่ตื่นเช้ากว่าปกติ เพื่อหุงหาข้าวปลา จัดเก็บ “งานครัว – งานบ้าน” ให้แล้วเสร็จ รีบเร่งหาบคอนสำรับข้าวปลาไปส่งพ่อที่ทุ่งนา จากนั้นก็กรำงานเป็นเพื่อนพ่ออยู่กลางทุ่งตลอดทั้งวัน (แม่ : ผู้หญิงซึ่งไม่เคยสูญเสียศรัทธาต่อทุ่งนาของตนเอง) ในทุกห้วงฤดูกาลก่อนการลงนาเพื่อไถหว่านและปักดำ แม่จะเป็นผู้รับผิดชอบพิธีกรรมอันสำคัญ และพิธีกรรมนั้น ผมเองก็ไม่เคยตื่นทันร่วมสังเกตการณ์ หรือแม้แต่เป็นส่วนหนึ่งของการเลี้ยง “ผีตาแฮก” เลยแม้แต่ครั้งเดียว แม่เคยเล่าให้ฟังว่า “ผีตาแฮก” (บางท้องที่เรียก ผีตาแฮด) เป็นผีที่อยู่ประจำท้องไร่ท้องนา ซึ่งผีตาแฮกนี้ จะทำหน้าที่ปกปักษ์รักษาข้าวกล้าให้อุดมสมบูรณ์ ดังนั้นก่อนการลงนาในช่วงต้นเดือนหก หรือไม่ก็ไม่เกินเดือนเจ็ด ชาวนาในชนบทอีสานจึงต้องทำพิธีเลี้ยงผีตาแฮกกันแทบทั้งสิ้น โดยปกติพิธีกรรมการเลี้ยงผีตาแฮกจะทำขึ้นสองครั้ง นั่นคือ การเลี้ยงก่อนทำการปักดำและเลี้ยงหลังการเก็บเกี่ยวข้าวในนาแล้วเสร็จลง ผมไม่เคยตื่นนอนได้ทันเห็นพิธีกรรมเลี้ยงผีตาแฮกเลยแม้แต่สักครั้ง ซึ่งพิธีกรรมนี้แม่ต้องทำขึ้นในเช้ามืด แม่มักเตรียมเครื่องเซ่นไหว้ที่ประกอบด้วยเหล้า 1 ขวด (เหล้าขาว) ดอกไม้ ธูปเทียน หมากพลู บุหรี่ ข้าว 1 กระติ๊บ น้ำท่า 1 ขวดพร้อมแก้วประมาณ 2 ใบ และที่ขาดไม่ได้คือไก่ต้มสุกอีก 1 ตัว แต่ระยะหลังผมไม่ค่อยได้เห็นไก่ต้มสุกเท่าใดนัก พบเจอก็แต่อาหารคาวทั่ว ๆ ไป … พิธีกรรมเช่นนี้จะทำขึ้น ณ ที่ตั้งศาลเล็ก ๆ หรือกระท่อมหลังเล็ก ๆ ที่ปลูกไว้ให้เป็นที่สิงสถิตของผีตาแฮก ซึ่งส่วนใหญ่มักอยู่ใต้ต้นไม้ใหญ่ที่ยืนต้นอยู่บนกองดินที่เรียกกันเป็นภาษาพื้นถิ่นว่า “โพน” และพี่ ๆ ก็มักจะตั้งตารอคอยนำเครื่องเซ่นเหล่านั้นมาบริโภคกันเสียเอง โดยเฉพาะเหล้าและไก่ต้มนั้น ถือได้ว่าเป็นที่หมายปองของทุกคน นั่นคือความทรงจำที่ค่อนข้างพร่าเลือนที่ผมมีต่อท้องทุ่งในหน้าน้ำเช่นนี้, <div style="text-align: center"></div> อย่างไรก็ตาม, สิ่งที่ผมทำความเข้าใจเสมอมาในฤดูกาลแห่งการไถหว่านก็คือ ความเปลี่ยนแปลงในทางวัฒนธรรมของการทำนาของผู้คนในชนบทที่เปลี่ยนรูปเปลี่ยนร่างไปตามยุคสมัย ซึ่งผมเข้าใจว่า การทำนาไม่ใช่อาชีพ หากแต่การทำนาคือ “วัฒนธรรม” ของคนที่เรียกตนเองว่า “ชาวนา” ผู้เป็นกระดูกสันหลังของชาติ เพราะนาฏกรรมเหล่านี้ก่อเกิดและดำรงอยู่มานานหลายชั่วยุคสมัย มีการสั่งสม ถ่ายทอดและสืบต่ออย่างเป็นระบบ เป็นภูมิปัญญาที่สอนกันกลางห้องเรียนอันโล่งแจ้ง เป็นการเรียนรู้ความเป็นไปของดินฟ้าอากาศที่เกี่ยวโยงอย่างแนบสนิทกับชีวิตของผู้คน – วันนี้สภาพดินฟ้าผันผวน ฝนไม่ตกต้องตามฤดูกาล ในน้ำขาดปลา ในนาแทบร้างข้าว .. หลายคนปล่อยที่นาให้รกร้าง บางคนให้เพื่อนบ้านมาเช่าที่นาทำนา ซ้ำร้ายบางคนก็ขายที่นาให้กับคนอื่นไป รวมถึงการเสียที่นาให้กับเจ้าของเงินกู้ … นี่คือนาฏกรรมที่เกิดขึ้นและดำเนินไปอย่างไม่รู้วันสิ้นสุด … ท้องทุ่งวันนี้เต็มไปด้วยความเร่งรีบ การทำนาผลิกผันวิ่งแข่งกับฤดูกาลอย่างแทบไม่น่าเชื่อ ภาพของควายทุ่งอันเป็นเครื่องจักรกลคำรามเสียงก้องดังอยู่เต็มท้องทุ่ง มันทำงานอย่างไม่รู้เหนื่อย ศักยภาพของผานไถลากลึกกว่าไถดั้งเดิมของชาวนา ความแข็งแกร่งของคราดเหล็กสามารถตัดหญ้าเล็กใหญ่ขาดกระจุยออกเป็นเศษเสี่ยง แม้กระทั่งไส้เดือนก็ยังหวาดผวาที่จะขึ้นมาเล่นโคลนจากรอยไถเหล่านั้น ผมมองดูผิวดินที่คราดเหล็กได้กวาดให้ราบเรียบในที่นาบางแปลง มันช่างเนียนนุ่มและละเอียดกว่าอดีตหลายเท่าตัว เมล็ดข้าวเปลือกที่ผ่านการแช่น้ำมาร่วมสัปดาห์ทิ้งตัวเกลื่อนอยู่เหนือผิวดินที่เนียนเรียบอย่างสบายตัว ขณะที่ไก่กาและนกทุ่งทยอยลงจิกกินอย่างไม่ขาดสาย ย้อนกลับไปสู่วันวัยที่ยังเด็กอีกสักครั้ง ผมจำได้ว่าพ่อ หรือแม้แต่พี่ชายต้องไถคราดกันตั้งแต่เช้าตรู่ ครั้นสายแล้วก็ปล่อยเจ้าควายแสนซื่อไปเล็มหญ้าและพักนอนตามแหล่งน้ำในแปลงนาต่าง ๆ ครั้นจะไถคราดในยามสายที่แดดกล้าเริ่มแรงแสง ก็คงเหนื่อยเอาการทั้งคนและเจ้าทุย ทว่าการมาแทนที่โดยควายทุ่งตัวใหม่นี้ ห้วงเวลาไม่สำคัญอีกต่อไป มันไม่สะทกสะท้านต่อความแรงของเปลวแดด มันไม่หวาดหวั่นต่อแรงฝน และไม่เคยวิตกกังวลต่อรากไม้ที่ฝังตนซ่อนอยู่ในแปลงนา ผมชอบที่จะฟังเสียงและคำพูดที่พ่อใช้สื่อสารกับเจ้าทุยในยามไถหว่าน … หากจะเรียกเป็นภาษา “ควาย” ก็คงไม่ผิดนัก การบังคับให้เลี้ยวซ้าย เลี้ยวขวา การกระตุกเชือกให้เจ้าทุยหยุด หรือแม้แต่เสียงอันดุดังที่พ่อพยายามกระตุ้นให้มันฮึกเหิม ก็ล้วนแล้วแต่เป็น “ศิลปะ” ที่ผมหลงรักและประทับใจอย่างไม่รู้เลือน แต่บัดนี้ ท้องทุ่งไม่มีเสียงเหล่านี้แล้ว จะมีก็แต่เสียงของควายทุ่งแห่งยุคสมัยที่คำรามอยู่อย่างไม่รู้เหนื่อย และมันก็เป็นขวัญใจที่ใครต่อใครต่างก็ชื่นชมและยกย่องให้ทำหน้าที่แทนควายทุ่งตัวเดิมอย่างเต็มรูปแบบ ผมชอบบรรยากาศที่ตนเองได้ขึ้นไปเกาะอยู่บน “คราด” ที่เจ้าทุยกำลังลากไปตามแปลงนา มันเหมือนกับกำลังขี่รถตะลุยทุ่งอย่างทุลักทุเล แต่ก็เต็มไปด้วยความสนุกสนาน และผมเองก็ชื่นชอบที่จะมองดูลิ่มคราดอันเล็กแหลม เบียดตัวทิ่มลงสู่ผิวดิน และลากเลื้อยเป็นทางยาว ราวกับพู่กันตวัดวาดไปตามผืนผ้าใบของจิตรกร … ผมชอบที่จะเดินตามรอยไถและรอยคราดเพื่อทำหน้าที่เก็บเศษหญ้า ตอไม้ หรือแม้แต่เศษไม้ที่ไม่พึงประสงค์ออกจากแปลงนา นั่นคือ พันธกิจที่ช่วยให้ผมได้มีตัวตนและเป็นส่วนหนึ่งของการทำนาในหน้าน้ำ รวมถึงการตามเก็บเจ้าไส้เดือนใส่ลงในกระป๋องใบเล็ก ๆ เพื่อนำไปเป็นเหยื่อตกปลา สิ่งเหล่านี้ล้วนกู่เสียงเรียกขานมายังผมอยู่อย่างไม่ว่างเว้น แต่ผมก็รู้ดีว่ามันไม่อาจพลิกชีวิตเช่นนั้นกลับมาได้ตามเสียงเรียก ทุกอย่างเป็นไปตามยุคสมัย ทุ่งนาเองก็เถอะ มันก็ย่อมมียุคสมัยแห่งการวิวัฒน์ไปเช่นกัน และการวิวัฒน์นั้นก็เปลี่ยนผันไปตามกระแสธารทางสังคมอย่างไม่อาจบิดพลิ้ว วันนี้, การไถคราดเป็นหน้าที่ของควายทุ่งตัวใหม่ที่แข็งแกร่ง กำยำแต่ไร้ชีวิต … ไม่มีภาษาศิลปะของการไถหว่านในแบบภูมิปัญญาชาวบ้านอีกต่อไป มีแต่ศาสตร์อันเป็นความรู้ที่ต้องศึกษาจากคู่มือของควายทุ่งที่มากด้วยศักยภาพ วันนี้,ผมกลับไปเยือนทุ่งอีกครั้ง ... ท้องนาเริ่มมีการไถคราด ไก่บ้านหลายตัวและนกทุ่งยังคงย่ำเท้าเล็ก ๆ ไปตามแปลงนาอย่างคุ้นเคย โดยไม่วิตกกับเสียงคำรามของควายทุ่งที่ไร้ชีวิต ขณะที่นกเอี้ยงแทบไม่เห็นโฉบบินลงมาเยือนท้องทุ่งเลยสักตัว หรือเพราะเจ้านกเอี้ยงต่างคิดว่า ทุ่งวันนี้ไม่มีควายทุยแล้วกระมัง และบางทีมันอาจจะยังไม่รู้สึกสุนทรีย์และคุ้นชินกับเสียงของควายทุ่งแห่งยุคสมัยนี้ก็เป็นได้ - ผมก็ได้แต่ยิ้ม และยิ้มอย่างเข้าใจ …

เขียนใน GotoKnow โดย แผ่นดิน
ใน pandin

คำสำคัญ (Tags): #คราดไถ#ชาวนา#บ้าน วิถีทุ่ง คนที่รักและความทรงจำไม่รู้จบ#เที่ยวทุ่งหน้าน้ำ#ไถนา

หมายเลขบันทึก: 107802เขียนเมื่อ 1 กรกฎาคม 2007 14:37 น. ()แก้ไขเมื่อ 21 มิถุนายน 2012 21:27 น. ()สัญญาอนุญาต: จำนวนที่อ่าน

ความเห็น (15)

SASINANDA

เขียนเมื่อ 1 กรกฎาคม 2007 15:25 น. ()

สวัสดีค่ะ

sasinanda

เจ้านกเอี้ยงต่างคิดว่า ทุ่งวันนี้ไม่มีควายทุยแล้วกระมัง และบางทีมันอาจจะยังไม่รู้สึกสุนทรีย์และคุ้นชินกับเสียงของควายทุ่งแห่งยุคสมัยนี้ก็เป็นได้ -

ใช่ค่ะ บางทีเจ้าเอี้ยงอาจคิดว่า ตอนนี้ ควายจริงๆที่คุ้นเคย อาจไม่มีให้มันเกาะแล้วจริงๆ

dejavu monmon

เขียนเมื่อ 1 กรกฎาคม 2007 16:38 น. ()

เห็นแล้วให้รู้สึกภาคภูมิใจครับ

แผ่นดิน

เขียนเมื่อ 1 กรกฎาคม 2007 17:40 น. ()

สวัสดีครับ

sasinanda

.....

เหตุที่ผมตั้งข้อสังเกตเรื่อง "นกเอี้ยง" เช่นนั้นเพราะว่าผมไม่เคยเห็นฝูงนกเอี้ยง หรือแม้แต่นกเอี้ยงวนเวียนอยู่ตามทุ่งนาเท่าไหร่นัก

แต่ที่อื่นอาจจะยังคงมีภาพเหล่านี้อยู่เหมือนเคยก็เป็นได้ กระนั้น, ภาพของท้องทุ่งก็ดูจะเปลี่ยนแปลงไปอย่างเห็นได้ชัด โดยเฉพาะสภาพของกระบวนการผลิตที่เปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย ซึ่งเชื่อว่าการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวก็เป็นการเปลี่ยนแปลงเพื่อดำรงไว้ซึ่งการอยู่รอดของวิถีนั้น ๆ เป็นที่ตั้ง

....

ขอบพระคุณครับ

แผ่นดิน

เขียนเมื่อ 1 กรกฎาคม 2007 19:12 น. ()

สวัสดีครับ

นมินทร์ (นม.)

ทุ่งนาเป็นลมหายใจของคนเราเสมอ
เป็นเสมือนโรงเรียนชีวิต
เป็นเสมือนซุปเปอร์มาเก็ต
และอื่น ๆ อีกมากมาย
....
ขอบคุณครับ

वीर

เขียนเมื่อ 1 กรกฎาคม 2007 19:24 น. ()

ต่อไปอาจจะมีหุ่นยนต์ควาย ทำงานเงียบๆ ร้องได้ สั่งด้วยเสียงพูดได้ด้วยก็ได้ :-P (แต่ไม่รู้มีประโยชน์หรือเปล่า)

ครูอ้อย แซ่เฮ

เขียนเมื่อ 2 กรกฎาคม 2007 02:27 น. ()

ครูอ้อยจะเปิด G2K วันนี้ให้นักเรียนดู ชนบทของคุณ..แผ่นดิน ค่ะ

ขอบคุณค่ะ ดีใจได้สื่อการเรียนรู้ค่ะ

เม้ง สมพร ช่วยอารีย์

เขียนเมื่อ 2 กรกฎาคม 2007 03:10 น. ()

สวัสดีครับ

นำภาพเก่าๆ มาให้ดูครับ

จาก http://www.thainewsline.com/Portals/0/IMG_0087.jpg

จะเห็นว่าบรรยากาศดีมากครับ มีการคราดนา (ราดนา) แล้วจะมีคน เด็กๆ เดินตามหลังครับ ถือสุ่มบ้าง นาง (ช้อนลูกกุ้ง) ที่จับปลาตัวเล็กๆ ตามถนัดครับ

วันไหนราดนาใคร ก็จะมีคนมายืนล้อมกัน จับกุ้งฝอยข้างๆ ริมคันนา และอื่นๆ สนุกสนานครับ

ไม่แน่ใจว่ายังมีที่ไหนในประเทศไทย ยังใช้และดำเนินแบบแผนนี้อยู่อีกบ้างครับ

ขอบคุณมากครับ

dejavu monmon

เขียนเมื่อ 2 กรกฎาคม 2007 08:50 น. ()

ใฝ่ฝันอยู่ครับ ว่าจะหาเงินซื้อที่สักแปลง ไว้ปลูกกระต๊อบสักหลัง ด้วยน้ำพักน้ำแรงของตนเอง (ฝันครับ ฮา)

Boo

เขียนเมื่อ 2 กรกฎาคม 2007 16:39 น. ()

.. ชอบค่ะ ชอบอ่าน

ได้บรรยากาศนึกถึงทุ่งนา เมื่อก่อน แถวบ้านยายจะมีเยอะค่ะ ...

.... ขนำน้อยกลางท้องทุ่งมิยุ่งเหยิง สาวหนุ่มต่างเพลิดเพลิน ร้องรำเคียวเกี่ยวข้าวไป ... เจ้าทุยตัวอวบใหญ่ ลากคันไถเต้นไปเต้นมา

.. เดี๋ยวนี้ไม่มีแล้ว กลับกลายเป็น นากุ้ง เหม็ดตามกาลสมัย ค่ะ ...

แผ่นดิน

เขียนเมื่อ 2 กรกฎาคม 2007 22:39 น. ()

สวัสดีครับ

บ่าววีร์
อย่าให้ถึงกับต้องมี "หุ่นยนต์ควาย" เลยนะครับ
ให้ท้องทุ่งได้มีสิ่งมีชีวิตที่เรียกว่าคนและควายที่ตกงานไว้ประดับทุ่งบ้าง
ทุกวันนี้ ลำพังรถทำนาชนิด "หยอด" ก็ทำให้บรรยากาศอันใกล้ชิดระหว่างคนกับคนจืดจางและร้างหายไปจากทุ่งอยู่มากโข
วันหนึ่งมีหุ่นยนต์ควายมาอีกตัว ... ผมว่ามันแปร่ง ๆ ยังไงไม่รู้
...
ขอบคุณครับ

แผ่นดิน

เขียนเมื่อ 3 กรกฎาคม 2007 08:24 น. ()

สวัสดีครับ ครูอ้อย

สิริพร กุ่ยกระโทก

ขอบพระคุณครูอ้อยมากครับที่ช่วยกรุณานำภาพชนบทของผมไปแบ่งปันการรับรู้ต่อนักเรียนในเมืองใหญ่

ช่วงนี้ผมอาจจะลำบากในเรื่องเวลามาก จึงอาจจะไม่ค่อยได้ไปเยี่ยมเยียนให้กำลังใจ ... พอ ๆ กับแทบไม่มีเวลาเขียนบันทึกเลยก็มี

...

ระลึกถึงเสมอ ครับ !

แผ่นดิน

เขียนเมื่อ 5 กรกฎาคม 2007 11:51 น. ()

สวัสดีครับ เม้ง สมพร ช่วยอารีย์ ---------> http://www.somporn.net

ขอบคุณมากครับที่ส่งภาพเหล่านี้มาให้
อยากได้อยู่พอดี ผมพยายามตระเวนเที่ยวถ่ายภาพเหล่านี้แต่ไม่พบว่าจะยังใช้ควาย (เจ้าทุ่งตัวจริง) ไถนาและคราดไถเลย
ก็ได้แต่สงสัยว่า ควายที่เตร่อยู่ตามท้องทุ่งทุกวันนี้ถูกเลี้ยงไว้ในกรณีใดบ้าง
เพราะภาพรวมคนนิยมบริโภคเนื้อวัวมากกว่าเนื้อควาย
....
ขอบคุณครับ -

แผ่นดิน

เขียนเมื่อ 5 กรกฎาคม 2007 11:54 น. ()

สวัสดีครับ

นมินทร์ (นม.)

ยังไงเสีย, ผมก็ขอเป็นกำลังใจให้ความฝันของอาจารย์เป็นจริงในเร็ววัน ...

ไม่เกินแรงฝันอาจารย์ไปได้หรอกนะครับ ... (ถ้าอาจารย์ต้องการจริง ๆ)

ผมเชื่อเช่นนั้น,

ขอบพระคุณครับ

แผ่นดิน

เขียนเมื่อ 5 กรกฎาคม 2007 22:41 น. ()

สวัสดีครับ

poo
ขนำน้อยกลางทุ่งนา , ผมจำไม่ผิดน่าจะเป็นชื่อเรื่องสั้น หรือนวนิยาย (น่าจะเป็นนวนิยาย) ขนาดสั้นที่จำลอง ฝั่งชลจิตรแต่งขึ้นและได้รับรางวัลมาแล้ว
สภาพท้องทุ่งทุกที่เปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัยและห้วงแห่งกาลเวลา
แต่ที่บ้านของผมยังดีที่ยังมีการไถ, หว่านและปลูกข้าวกันอย่างต่อเนื่อง
เสมือนว่าทุ่งยังเป็นทุ่ง เพียงแต่บรรยากาศดูบางเบา สีสันของท้องทุ่งของวันนี้ก็ดูจะจากจางไปกว่าอดีตอย่างเห็นได้ชัด
...
ผมขอบคุณมากนะครับที่แวะมาทักทาย

ธนากร สุริเยสร์

เขียนเมื่อ 1 กันยายน 2009 14:50 น. ()

ไม่ค่อยสวยครับ

พบปัญหาการใช้งานกรุณาแจ้ง LINE ID @gotoknow

นโยบายความเป็นส่วนตัว (Privacy Policy)

ClassStart
ระบบจัดการการเรียนการสอนผ่านอินเทอร์เน็ต
ทั้งเว็บทั้งแอปใช้งานฟรี

ClassStart Books
โครงการหนังสือจากคลาสสตาร์ท