ลูกเล่น สำหรับ “คุณอำนวย” ระหว่างจัดประชุม / จัดเวที
วิจารณ์ พานิช
๔ มิ.ย. ๔๘
ผมขอเก็บตกลูกเล่นของ “คุณอำนวยผู้มีประสบการณ์” ที่เล่าสู่กันฟังที่บ้านผู้หว่านเมื่อวันที่ ๒ มิย. ๔๘ โดยจดตรงไหนได้ นึกตรงไหนออก ก็เอามาเล่า คงจะไม่ครบถ้วน หรือบางประเด็นอาจซ้ำๆ กัน แต่อาจใช้ถ้อยคำต่างกัน และจะมีความเห็นส่วนตัวของผมแทรกเข้าไปด้วย
· การประเมินความคาดหวัง ของสมาชิกกลุ่มที่มาร่วมกิจกรรม ที่จริงเรื่องนี้ต้องหาข้อมูลของสมาชิกกลุ่มที่จะมาร่วมประชุม และประเมินความคาดหวังไว้ล่วงหน้า และต้องประเมินมากกว่าความคาดหวัง คือต้องทำความรู้จักสมาชิกกลุ่มให้มากที่สุด ไว้ล่วงหน้า สำหรับไว้เผชิญความไม่แน่นอนในระหว่างการจัดเวที หลักที่จะต้องท่องไว้คือ ต้องเตรียมพร้อมที่จะเผชิญสิ่งที่ไม่คาดหวังว่าจะเกิด เพราะฉะนั้นถ้าเราลองสมมติสถานการณ์ต่างๆ ที่อาจเกิดขึ้น ไว้ล่วงหน้า และคิดไว้ล่วงหน้าว่าจะแก้ไขหรือเผชิญสถานการณ์นั้นๆ อย่างไร เวลาเกิดเหตุการณ์จริงเราจะไม่ช็อค
· การสร้างความผ่อนคลาย คุ้นเคย ความเป็นกันเอง ความรู้สึกเท่าเทียมกัน ความรู้สึกเป็นอิสระ อาจจัดกิจกรรมละลายน้ำแข็ง
· การจัดที่นั่ง ที่นั่งเป็นวงกลม มีเฉพาะเก้าอี้ ช่วยให้ความรู้สึกใกล้ชิด เท่าเทียมกัน
· ภาษา สมาชิกกลุ่มที่มาจากต่างวัฒนธรรมมักใช้ภาษาคนละชุด คำเดียวกันอาจมีความหมายต่างกัน คำบางคำอาจระคายหู ระคายใจ คนในบางวัฒนธรรม “คุณอำนวย” ต้องไวต่อเรื่องนี้
· คอยเตือน “มือบันทึก” (note taker) ให้บันทึกลงกระดาษ flip chart เพื่อให้สมาชิกกลุ่มได้เห็นอยู่ตลอดเวลา เป็นการกระตุ้นหรือสร้างบรรยากาศทางตาไปพร้อมๆ กับการฟัง
· เตือนมือบันทึกให้ตั้งชื่อเรื่องเล่า บันทึกชื่อเจ้าของเรื่องเล่า ประกอบรายการ ขุมความรู้ ที่ได้จากเรื่องเล่านั้น
· ตกลงเกณฑ์ กติกา ร่วมกัน เพื่อให้การแลกเปลี่ยนราบรื่น
· พาทำ ให้สัมผัสเอง กระตุ้นให้คิดเอง นี่หมายความว่า “คุณอำนวย” ต้องไม่เข้าไปแสดงบทของสมาชิกกลุ่มเสียเอง ต้องให้สมาชิกกลุ่มได้มีโอกาสแสดงบทเองให้มากที่สุด
· จับตาอารมณ์ ถ้าเบื่อ/ตึงเครียด พาเล่น มีเกมที่เหมาะต่อกลุ่ม
· ยกระดับความรู้ เชื่อมโยงความรู้ โดยตั้งคำถาม หรือให้วาดรูป การวาดรูปเป็นการสื่อสารความคิดอย่างบูรณาการ และช่วยกระตุ้นความรู้ด้านอารมณ์ ช่วยสร้างอารมณ์ร่วมภายในกลุ่ม
· เตรียมหน้าม้าไปเล่าเรื่อง
· กระตุ้นกลุ่มให้ร่วมกันสร้างเป้าหมาย เป็นเป้าหมายของกลุ่ม
· สังเกตความแตกต่างของสมาชิกกลุ่ม
· สร้างบรรยากาศ โอกาสให้ทุกคนได้พูด อย่างเท่าเทียมกัน
· เพิ่มคุณค่าให้แก่ประสบการณ์ของสมาชิก ในกลุ่ม
· ให้ถ้อยคำชมเชย สร้างความครึกครื้นสนุกสนาน ความภาคภูมิใจ ความชื่นชมยินดี ในการปฏิบัติ และผลที่ได้จากการปฏิบัติ
· สร้างความเชื่อถือ ความไว้วางใจ (trust) ระหว่างสมาชิกกลุ่ม มีการปิดใจระหว่างกัน จนสมาชิกกล้าเล่าเรื่องเกี่ยวกับความล้มเหลวของตนเอง นำมาเป็นบทเรียนของเพื่อนสมาชิกกลุ่ม
· ขัดจังหวะอย่างนุ่มนวล รักษาเวลา
· เมื่อถูกถาม มีวิธีเอาตัวรอด โดยโยนคำถามกลับเข้าวง เรื่องนี้ผมคิดว่า เมื่อมีคำถามที่ซับซ้อน และมีได้หลายคำตอบ ไม่มีถูก-ผิด วิธีดีที่สุดคือโยนคำถามกลับเข้าวง เพื่อให้ผู้ถามได้สัมผัสด้วยตนเองว่าคำถามแบบนั้นไม่ได้มีคำตอบเดียว การอธิบายคำตอบแต่ละคำตอบ จะช่วยขยายมุมมองของสมาชิกกลุ่ม
· คอยจับประเด็นสำหรับให้สมาชิกนำไปปฏิบัติ และนำผลกลับมาเล่าสู่กันฟังในการพบปะกันแบบเห็นหน้า หรือในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ผ่านพื้นที่เสมือน เช่น ผ่านการบันทึกในบล็อก คือต้องคอยโยงสู่การปฏิบัติหลังการประชุม
· แนะให้สมาชิกกลุ่มจด ปิ๊งแว้บ ระหว่างการประชุม และนำมาเล่าสู่กันฟัง
· คอยโยนคำถามเข้าไปในกลุ่ม เพื่อกระตุ้นความคิด เน้นที่คำถามว่าปฏิบัติอย่างไร ข้อสรุปนั้นมาจากเหตุการณ์จริงอย่างไร คือต้องคอยโยงสู่การปฏิบัติ ในอดีต
· การทวนกลับ ตรวจสอบความเข้าใจร่วมกันของสมาชิกกลุ่ม ต่อประเด็นสำคัญ หรือทบทวนบันทึกของ “มือบันทึก” (note taker) เป็นระยะๆ
· กระตุ้นให้สมาชิกกลุ่มหยิบปัญหาสำคัญ และวิธีแก้ไขที่ทำได้ผลมา แลกเปลี่ยนเรียนรู้
“คุณอำนวย” คงจะมีหลายแบบ หลายสไตล์ หลายจุดเน้น บางคนอาจจะเน้นที่การเป็น “วิทยากรกระบวนการ” มากหน่อย บางคนอาจเน้นที่ความสันทัดด้านเนื้อหาบางเรื่อง เช่นเรื่อง HA บางคนอาจเน้นที่การ “พาทำ” บางคนอาจเน้นที่การกระตุก “คุณกิจ” ให้เปลี่ยนโลกทัศน์ เปลี่ยนวิธีคิด ไม่ว่าจะเป็น “คุณอำนวย” สไตล์ใด เป้าหมายสุดท้ายอยู่ที่การช่วยจัดกระบวนการเพื่อให้ “คุณกิจ” เปลี่ยนวิถีชีวิต จากเน้นการรับรู้ เป็นเน้นการเรียนรู้ เน้นที่การเรียนรู้จากการปฏิบัติ แล้วนำผลการปฏิบัติมาแลกเปลี่ยนเรียนรู้กัน
เป็นข้อมูลที่ดีมากๆ สามารถนำไปใช้ได้ดีทีเดียวค่ะ