โก๊วะข้าว...ขันโตก?
วันนี้คุยเรื่องความหลังของผู้เขียนนะคะ .... ชาวล้านนา .... นิยมรับประทานพืชที่ขึ้นเองตามธรรมชาติ …. อาจจะเป็นผักป่าหรือว่าผักข้างรั้ว ... กินข้าวเหนียวเป็นอาหารหลัก... นิยมปรุงอาหารโดย...ไม่ใส่น้ำตาล … มีรสเค็มนำและเผ็ดเล็กน้อย ...ใช้กะทิปรุงน้อยกว่าภาคกลาง … นิยมแกงแบบน้ำขลุกขลิกและน้ำพริกต่างๆ ก็ค่อนข้างแห้ง เพราะชาวล้านนารับประทานด้วย ... วิธีปั้นข้าวเหนียว ...เป็นก้อนเล็กๆ แล้วจิ้มลงไปในน้ำแกง ผักป่า ... เป็นผักที่ได้มาจากป่า หรือ จากแพระ (ป่าละเมาะ) ...
- ในฤดูร้อน ...ได้แก่ ปลีกล้วย ...ยอดมะขาม ...ยอดมะม่วง ..ผักเสี้ยว ..ผักเฮือด
- ในฤดูฝน.. จะมีอาหารจากป่ามาก เช่น หน่อไม้ ...เห็ด... ผักหวาน...ผักปู่ย่า...ในทุ่งนามี ผักสีเสียด... ผักกาดนา หรือ ผักจุมปา ....ผักแว่น... ผักบุ้ง เป็นต้น
ภาพจากhttp://library.cmu.ac.th/ntic/lannafood/culture_la...
การจัดสำรับอาหารของชาวล้านนาจัดใส่...ขันโตก หรือโก๊วะข้าว ... ทำมาจากไม้ .... นิยมใช้ไม้สักในการทำขันโตก ... ปัจจุบัน มีการนำเอา...หวายมาสานเป็นขันโตกด้วย ...ในงานทำบุญใหญ่ เช่น งานปอยหลวง ..งานปอยหน้อย หรือ งานบวชเณร ...งานทำบุญขึ้นบ้านใหม่ … หรือจะเป็นงานศพ ฯลฯ ... ชาวล้านนานิยมใช้ถาด... ซึ่งหาซื้อได้ทั่วไปในท้องตลาด ...เป็นถาดที่มีลวดลาย ...ส่วนใหญ่ จะเป็นลายดอกไม้สีสดใส ... มาใช้เป็นภาชนะใส่อาหารแทนขันโตก … ปัจจุบันยังพบว่า...มีการใช้อยู่ในแถบนอกเมือง ....การรับประทานอาหารอาหารของชาวล้านนา.... มักจะให้พ่อแม่ หรือญาติผู้ใหญ่ที่อาวุโสที่สุดในบ้าน .... รับประทานเป็นคนแรก ... จากนั้นลูกๆ หรือ ผู้อ่อนอาวุโสจึงจะลงมือรับประทาน ... ซึ่งเป็นประเพณีนิยมมาแต่โบราณกาลนะคะ
ขันโตก หรือโก๊วะข้าว..ทำมาจากไม้สัก...ใช้ในสมัยเป็นเด็ก...เป็นของที่เก็บรักษาไว้....อายุน่าจะมากกว่าผู้เขียนอีกนะคะ .... เพราะจำได้ว่าเกิดมาก็เจอโก๊วะข้าวใบนี้แล้วนะค่ะ
ขันโตก ...จากบ้านถวาย ... ของใหม่ค่ะ
ขันโตก 2 ใบนี้ได้จากบ้านถวาย ชองใหม่ ... ใช้ใส่ผลไม้ทานเวลาดูTV ..... ใช้ที่บ้านเพชรบุรี ทุกวันค่ะ
สรุปได้ว่า .... ในสมัยผู้เขียนเป็นเด็กๆ ... การจัดสำรับอาหารของชาวล้านนาจะจัดใส่...ขันโตกหรือโก๊วะข้าว ... ทำมาจากไม้และนิยมใช้ไม้สัก ในการทำขันโตกค่ะ...ซึ่งขันโตกหรือโก๊วะข้าว ... ก็คงคลายๆ กับโต๊ะรับประทานอาหารของคนภาคกลางนะคะ .... แต่ขันโตกในภาพนั้น ... เป็นของที่ผู้เขียนใช้ทานข้าวมาตั้งแต่เล็กๆ ...อายุของเขาคงมากกว่าอายุผู้เขียนหลายปีนะคะ.... พอย้ายมาเมืองเพชร ... และคุณพ่อ - คุณแม่เสียไปแล้ว .... ก็เลยเก็บรักษาไว้ค่ะ ... เป็นสิ่งเตือนใจถึงอดีต ... ความหลัง .... ไม่รู้ว่าสมัยนี้คนเมืองเหนือ...คนล้านนา เขายังคงใช้สำหรับรับประทานข้าวอยู่หรือไม่ นะคะ
ขอบคุณค่ะ
๑๘ สิ่งหาคม ๒๕๕๗
ความเห็น (12)
งดงามด้วยวัฒนธรรมการบริโภคแบบไทยๆมากค่ะ...
ชอบใจขันโตก ทำจากไม้
อาหารเหนือก็มีผักมากนะครับ
ขอบคุณมากๆได้ความรู้มากเลยครับ
ป่าละเมาะ แถวบ้านเรียกว่า "ป่าแพะ" เหมือนชื่อหมู่บ้านของผมเลย...ไม่ใช่ ป่าแพระ นะครับอาจารย์...(แซวเล่น)
"กั๊วะ" ที่เป็น "ขันโตก" แถวบ้านผมไม่ค่อยมีใช้กันแล้วหายากมากครับ...จะมีก็แต่ที่ใช้เป็นที่คนข้าวเหนียวครับ เรียก "กั๊วะกนข้าว" เหมือนกัน...
อีกอย่างหนึ่ง "กั๊วะ" หรือ "ข้าวกั๊วะ" หมายถึง ข้าว อาหาร ชุดที่จะเตรียมไปถวายเป็นสังฆทานให้ผู้ตายในวันพระวันศีลก็เรียกเหมือนกันครับ...
ตอนเด็กๆ ที่บ้านยายจะใช้ค่ะ แต่บ้านตัวเองใช้ถาดสังกะสีซะงั้น ใช้ขันโตกดีตรงอยากกินตรงไหนก็ย้ายไปได้ทุกทีนะคะ ถ้าเป็นการจัดงานในหมู่บ้านก็จะจัดใส่ขันโตกต้อนรับแขก และมีฟ้อนเล็บให้แขกชมด้วย เห็นขันโตก อ. เปิ้ลแล้วแอบคิดถึงบ้านเลยค่ะ
ขอบคุณสำหรับบันทึกดีมีสาระนี้นะคะ ได้ความรู้ด้านวัฒนธรรมอาหารล้านนาดีมากค่ะ
ขันโตกในรูปจัดได้สวยงามน่ารับประทานมากค่ะมี แคบหมู ไก่ทอด แกงฮังเล น้ำพริกอ่อง ลาบคั่ว แกงอ่อม ของโปรดทั้งนั้น แต่น้ำพริกหนุ่มหายไปไหนเอ่ย
ผักเสี้ยว ผักเฮือด ผักปู่ย่า ยังไม่รู้จักค่ะ วันหลังไปตลาดจะต้องถามหาจากแม่ค้า มีผักหลายชนิดที่ไม่รู้จักแต่ก็ไม่ได้ถามค่ะ
ที่เชียงใหม่นี่มีการจัดขันโตกตามร้านหรือศูนย์วัฒนธรรมหลายแห่งเพื่อรองรับนักท่องเที่ยวหรือแขกของสถาบันต่าง ๆ พร้อมการแสดง แต่ปัจจุบันทุกแห่งค่อนข้างสุกเอาเผากิน อาหารก็ไม่รักษาความเป็นดั้งเดิม รสชาติเพี้ยนไปหมด โดยเฉพาะไก่ทอดไม่อร่อยเลยไม่เหมือนที่ชาวบ้านทำเลี้ยงแขก การแสดง การแต่งกายก็น่าผิดหวัง ต่างจากเมื่อก่อนนี้มากค่ะ
"คิดถึง"..เมื่อเป็นเด็ก..เจ้าค่ะ..กินข้าวพร้อมหน้าพร้อมตา..(ผู้ใหญ่และครอบครัวสมัยก่อนให้ความสำคัญ)..ไม่แบ่งแยก..นั่งล้อมวง..กินข้าวด้วยมือ.(ล้างมือก่อนกินข้าว)...มีน้ำพิริกปลาผัก..อาหารครบหมู่..การกิน..จะเป็นเหมือนกัน..ทุกภาค..ในประเทศไทย..แม้ว่า ภาษาจะเพี้ยนไป..ตามท้องถิ่น..และพืชพันธุ์ที่มีตามท้องที่...สำคัญที่สุดเท่าที่จำได้..นั่งกินด้วยกัน..แบ่งปันกัน..ไม่แย่งกันกิน...อิอิ
ตั้งแต่ต้องมานั่งโต็ะ..กินด้วยช้อนซ่อม.....เวลาหมดไป...ขันโตก..ล้อมวงกินข้าว..เลยหายไป..ตามวิถีแบบใหม่....(ขอบคุณกับบันทึกนี้..ที่ทำให้หวลไปคิดถึงเมื่อเด็กๆ..เจ้าค่ะ...)
เดี๋ยวนี้..เร็วๆรีบๆ..วนอยู่แค่ในกระทะ..และจานใบเดียว..ครอบครัวไม่มี...อยู่โดดเดี่ยว..ฉันท์เอ้กา..๕๕...
ขอบคุณ ทุกๆท่าน ค่ะ ...ให้กำลังใจค่ะ
ขอบคุณ ยายธีค่ะ สบายดีนะคะ
ชอบจังค่ะพี่เปิ้น แถวอีสานมีแต่แบบสานจากหวาย ไม่เห็นทำจากไม้ค่ะ
-สวัสดีครับพี่หมอ
-บ้านผม"เถิน,ลำปาง"เรียกว่า"ขันข้าว ครับ อิๆ
-ขอบคุณครับ