ทุกข์ คือ อะไร ? ความหมาย ?

"ทุกข์ คือ อะไร ? ความหมาย ?"

ขอนอบน้อมด้วยเศียรเกล้าแด่ พระผู้มีพระภาค อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ธรรมะรับอรุณ ณ บ้านเย็นยิ้ม
วันอาทิตย์ที่ 30 ตุลาคม 2559

ทุกข์ คือ อะไร ? ความหมาย ?
๑. สภาพที่ทนอยู่ได้ยาก, สภาพที่คงทนอยู่ไม่ได้ เพราะถูกบีบคั้นด้วยความเกิดขึ้น และความดับสลาย เนื่องจากต้องเป็นไปตาม เหตุปัจจัยที่ไม่ขึ้นต่อตัวมันเอง (ข้อ ๒ ในไตรลักษณ์)
๒. อาการแห่งทุกข์ที่ปรากฎขึ้น หรืออาจปรากฎขึ้นได้แก่คน (ได้ในคำว่า ทุกขสัจจะ หรือ ทุกขอริยสัจจ์ ซึ่งเป็นข้อที่ ๑ ในอริยสัจจ์ ๔)
๓. สภาพที่ทนได้ยาก, ความรู้สึกไม่สบาย ได้แก่ ทุกขเวทนา, ถ้ามาคู่กับโทมนัส (ในเวทนา ๕) ทุกข์ หมายถึงความไม่สบายกาย คือทุกข์กาย (โทมนัสคือไม่สบายใจ) แต่ถ้ามาลำพัง (ในเวทนา ๓) ทุกข์ หมายถึงความไม่สบายกาย ไม่สบายใจ คือทั้งทุกข์กายและทุกข์ใจ

ทุกข์ คือ อะไร ? มีกี่ประการ [๑] ?
๑. นิพัทธทุกข์ คือ ทุกข์เนืองนิตย์, ทุกข์ประจำ, ทุกข์เป็นเจ้าเรือน ได้แก่ หนาวร้อน หิวกระหาย ปวดอุจจาระ ปวดปัสสาวะ
๒. ปกิณณกทุกข์ คือ ทุกข์เบ็ดเตล็ด, ทุกข์เรี่ยราย, ทุกข์จร ได้แก่ โศก ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส
๓. พาหิรทุกข์ คือ ทุกข์ภายนอก
๔. วิปากทุกข์ คือ ทุกข์ที่เป็นผลของกรรมชั่ว เช่น ถูกลงอาชญาได้รับความทุกข์ หรือตกอบาย หรือเกิดวิปฏิสารคือเดือดร้อนใจ
๕. วิวาทมูลกทุกข์ คือ ทุกข์มีวิวาทเป็นมูล, ทุกข์เกิดเพราะการทะเลาะกันเป็นเหตุ
๖. สงสารทุกข์ คือ ทุกข์ที่ต้องเวียนว่ายตายเกิด
๗. สภาวทุกข์ คือ ทุกข์ที่เป็นเองตามคติแห่งธรรมดา ได้แก่ ทุกข์ประจำสังขาร คือ ชาติ ชรา มรณะ
๘. สหคตทุกข์ คือ ทุกข์ไปด้วยกัน, ทุกข์กำกับ ได้แก่ทุกข์ที่พ่วงมาด้วยกับผลอันไพบูลย์ มีลาภ ยศ สรรเสริญ สุข เป็นต้น แต่ละอย่างย่อมพัวพันด้วยทุกข์
๙. สังขารทุกข์ คือ ทุกข์เพราะเป็นสังขาร เพราะเป็นสภาพอันถูกปัจจัยปรุงแต่งขึ้น จึงต้องผันแปรไปตามเหตุปัจจัย เป็นสภาพอันปัจจัยบีบคั้นขัดแย้ง คงทนอยู่มิได้
๑๐. สันตาปทุกข์ คือ ความร้อนรุ่ม, ทุกข์ร้อน ได้แก่ความกระวนกระวายใจ เพราะถูกไฟกิเลส คือ ราคะ โทสะ และโมหะแผดเผา
๑๑. อาหารปริเยฏฐิทุกข์ คือ ทุกข์เกี่ยวกับการแสวงหาอาหาร, ทุกข์ในการหากิน
๑๒. อาชีวทุกข์ คือ ทุกข์เนื่องด้วยการเลี้ยงชีพ
๑๓. ทุกขขันธ์ คือ ทุกข์รวบยอด มีอุปาทานขันธ์ ๕ เป็นทุกข์

[๑] ผู้เขียนรวบรวมมาจากหลายคัมภีร์ ได้แก่
หนังสือธรรมวิจารณ์, สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส;
หนังสือพุทธธรรม, พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต); พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์.
ม.มู.๑๒/๑๙๘/๑๖๙; ๒๑๓/๑๘๑; วิสุทธิ ๓/๑๒๖.
ขอบคุณรูปภาพจาก Dhammasatu
...
ธรรมะรักษา วิปัสสนาคุ้มครองค่ะ
อจ.พิณจ์ทอง แมนสุมิตร์ชัย (ฉัตรนะรัชต์)

[วีรศักดิ์]

๕. ทุกขตาสูตร
ว่าด้วยสภาวทุกข์
{๓๑๙} [๑๖๕] “ภิกษุทั้งหลาย สภาวทุกข์ ๓ ประการนี้
สภาวทุกข์ ๓ ประการ อะไรบ้าง คือ
๑. สภาวทุกข์คือทุกข์ ๒. สภาวทุกข์คือสังขาร
๓. สภาวทุกข์คือความแปรผันไป
สภาวทุกข์ ๓ ประการนี้