วิปัสสนาภาวนา (ตอนที่ ๘)

วิปัสสนากับอริยสัจสี่

ธรรมทั้งหลายเกิดแต่เหตุ พระตถาคตเจ้าตรัสบอกถึงเหตุแห่งธรรมเหล่านั้น พร้อมทั้งความดับแห่งเหตุของธรรมเหล่านั้น พระมหาสมณเจ้ามีปกติตรัสสอนอย่างนี้.....

(เย ธัมมา เหตุปปะภะวา เตสัง เหตุ ตะถาคะโต เตสัญจะ โย นิโรโธจะ เอวัง วาที มะหาสะมะโณ....)

พุทธศาสนาเป็นเรื่องของเหตุและผลตามความจริงของธรรมชาติ อริยสัจสี่ก็เป็นเรื่องของเหตุและผลตามความจริงของธรรมชาติเช่นเดียวกัน แต่เป็นเหตุและผลสองชุด คือ เหตุและผลในด้านทุกข์ (ทุกข์) และเหตุแห่งทุกข์ (สมุทัย) ชุดหนึ่ง และเหตุและผลในด้านสภาวะที่ทุกข์ดับ (นิโรธ) และหนทางที่จะทำให้ทุกข์ดับ (มรรค) อีกชุดหนึ่ง

หากพูดถึงอริยสัจสี่ ในทางพุทธศาสนาแล้ว ทุกข์ที่แท้จริงของมนุษย์ คือ สภาพที่ทนอยู่ไม่ได้ ความเกิดแก่เจ็บตาย อุปทานขันธ์ห้า และการเวียนวนอยู่ในวัฎสงสาร เหตุแห่งทุกข์ คือ อวิชชา ซึ่งเป็นที่มาแห่งกิเลส ตัญหา และอุปปาทาน ทำให้เกิดความยึดมั่นในอัตตาตัวตน การดับทุกข์ คือ การเข้าถึงนิพพานและความสงบสันติหรือวิมุติ เป็นการทำให้เกิดวิชาและหมดสิ้นจากกิเลส ตัญหา และอุปปาทาน และหนทางแห่งของการดับทุกข์ คือ หนดทางที่จะทำให้เข้าถึงมรรคผลนิพพาน คือ การเจริญสติปัฎฐานสี่ (หรือเจริญวิปัสสนา ดังที่เคยเขียนไว้ในตอนก่อนๆ แล้ว) ดังพุทธพจน์ในมหาสติปัฏฐานสูตรว่า

"ภิกษุทั้งหลาย นี่เป็นทางเดียว ที่จะทำให้สัตว์บริสุทธิ์ เพื่อระงับความโศก ระงับความคร่ำครวญ เพื่อดับทุกข์ ดับโทมนัส เพื่อบรรลุอริยมรรค และเพื่อเห็นแจ้งพระนิพพาน ทางเส้นนั้น คือ การเจริญสติปัฏฐานสี่"

(เอกายโน อยํ ภิกฺขเว มคฺโค สตฺตานํ วิสุทฺธิยา โสกปริเทวานํ สมติกฺกมาย ทุกขฺโทมนสฺสานํ อตถงฺคมาย ญายสฺส อธิคมาย นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยาย ยทิทํ จตฺตาโร สติปฏฺฐานา)

การเจริญสติปัฎฐานหรือวิปัสสนา คือ การเจริญมรรคมีองค์แปด (หรือศีล สมาธิ และปัญญา) เพื่อให้เกิดความบริสุทธิ์ของจิตและเกิดวิปัสสนาปัญญา เป็นการเจริญมรรคซึ่งเป็นโลกียมรรค เพื่อให้เกิดโลกุตรมรรค คือ มรรคญาณและผลญาน และเข้าสู่สภาวะนิพพาน (จึงเรียกว่ามรรคผลนิพพาน)