วิถีแห่งชา 《ตอน ๑》－ 茶道 《第一話》
LiMCU ปริทัศน์...
วิถีแห่งชา 《ตอน ๑》
茶道 《第一話》
★ ประเทศญี่ปุ่น เป็นชาติที่รุ่มรวยไปด้วยศิลปวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณีและประวัติศาสตร์ที่ยาวนานนับตั้งแต่ยุคหินสมัยก่อนประวัติศาสตร์เป็นต้นมา พัฒนาการทางสังคมและวัฒนธรรมที่หล่อหลอมความเป็นแดนอาทิตย์อุทัยที่สำคัญประการหนึ่งคือ "พุทธศาสนา"（仏教－ぶっきょう）
★ เมื่อกล่าวถึงศาสนาพุทธในประเทศญี่ปุ่น เราคงนึกภาพถึงความหลายหลายสำนัก ลัทธิและนิกาย ซึ่งหนึ่งในนิกายหลักที่เป็นเบ้าหลอม "จิตวิญญาณ" ชาวญี่ปุ่น คือ "เซน" （禅宗－ぜんしゅう）หรือลัทธิฌานในนิกายมหายาน และในนิกายเซนเองก็แบ่งเป็น ๒ สำนักใหญ่ ๒๕ สายย่อยอีกด้วย (รายละเอียดจะยกไปเล่าในโอกาสต่อไป)
ซะเซน（坐禅－ざぜん）
★ วัตรปฏิบัติสำคัญของพระสงฆ์นิกายเซน คือ การทำสมาธิภาวนา ภาษาญี่ปุ่นเรียกว่า "ซะเซน"（坐禅－ざぜん）โดยธรรมชาติแล้วเมื่อเรามีสมาธิจดจ่อกับสิ่งใดนานๆ ย่อมเกิด "นิวรณ์"（เครื่องปิดกั้นกุศลความดีที่จะไปสู่จิตใจ）ประการหนึ่ง คือ "ถีนมิทธะ"（ความหดหู่และเคลิบเคลิ้ม）เพราะร่างกายอ่อนล้าอยากพักผ่อนจนจิตใจย่อท้อต่อการบำเพ็ญเพียร ต่อมาพระสงฆ์นิกายเซนในประเทศจีนจึงคิดกุศโลบายจากวิถีชีวิตใกล้ตัวจากธรรมชาติ โดยการ "ดื่มชา" มาเป็นวิธีดับนิวรณ์ข้อนี้ ตามบันทึกประวัติศษสตร์ "นิฮงโคคิ"（日本後紀－にほんこうき）ภายหลังราวคริสต์ศตวรรษที่ ๙ พระภิกษุเอชุ（永忠－えいちゅう）เดินทางกลับมาจากประเทศจีนพร้อมพันธุ์ชาประเภทชงด้วยใบ（煎茶－せんちゃ）แล้วถวายแด่พระจักรพรรดิสะกะ（嵯峨天皇－さがてんのう）จนเป็นที่พอพระทัยกับรสชาติเครื่องดื่มชนิดนี้เป็นที่มาตำนานพระจักรพรรดิองค์แรกที่บุกเบิกการดิ่มชาเขียวให้แพร่หลายในญี่ปุ่นจนกระทั้งได้มีพระราชโองการให้ปลูกไร่ชา แต่ยุคแรกของการดิ่มนั้นจำกัดอยู่ในสังคมชนชั้นสูงและขุนนางเท่านั้น
ถ้วยชาระกุยะกิ（楽焼－らくやき）
★ ปลายคริสต์ศตวรรษที่ ๑๒ สมัยคะมะกุระ（鎌倉時代－かまくらじだい）พระภิกษุเอไซ（明菴栄西－みょうあんえいさい）จาริกกลับจากประเทศจีนพร้อมกับเมล็ดพันธุ์ชาอีกสายพันธุ์ซึ่งเป็นสำหรับชงในพิธี（点茶－てんちゃ）ประเภทผงมัตชะ（抹茶－まっちゃ）ช่วงเวลานั้นในชนชั้นนักรบหรือซามูไร（侍－さむらい）ปรากฏการเล่นชนิดหนึ่งขึ้น คือ "การประลองชา" ภาษาญี่ปุ่นเรียกว่า "โตฉะ"（闘茶－とうちゃ）ซึ่งมีลักษณะคล้ายการละเล่นทายกลิ่นเครื่องหอม หรือ "โคโด"（香道－こうどう）โดยการลิ้มรส ดมกลิ่นแล้วทายชนิดของชา
การเก็บใบชาต้นฤดูใบไม้ผลิ ไร่ชาเมืองอุจิ เกียวโต
★ ต่อมา สมัยมุโระมะจิ（室町時代－むろまちじだい）กล่าวได้ว่าเป็นยุคที่รุ่งเรืองทางวัฒนธรรมญี่ปุ่นสมัยคลาสิคซึ่งอิทธิพลทางพระพุทธศาสนาเข้ามามีบทบาทต่อวิถีชีวิต สังคมและศิลปวัฒนธรรมในกลุ่มวัฒนธรรมย่อย เช่น วัฒนธรรมคิตะยะมะ（北山文化－きたやまぶんか）และวัฒนธรรมฮิงะชิยะมะ（東山文化－ひがしやまぶんか）ในพระนครหลวงเกียวโต และบุคคลสำคัญที่ก่อกำเนิด "พิธีชงชา"（茶の湯－ちゃのゆ）ในยุคแรกคือ มุระตะ จุโค（村田珠光－むらたじゅこう）ชาวเมืองนะระที่เดินทางมาศึกษาศิลปวิทยากับโนอะมิ（能阿弥－のうあみ）ศิลปินและกวีในรัฐบาลบาลโชกุนอะชิกะงะและศึกษาธรรมะกับพระภิกษุอิกคิว โซจุน หรือที่คนไทยรู้จักกันในนาม เณรน้อยเจ้าปัญญา "อิกคิวซัง"（一休宗純－いっきゅうそうじゅん） ด้วยแนวคิดปรัชญาพื้นฐาน "วะบิสะบิ"（侘寂）คือ สุนทรียศาสตร์ในความสงบงามของจิตใจภายและภายนอก แนวคิดนี้สะท้อนอิทธิพลเรื่อง "ไตรลักษณ์"（三法印－さんぼういん）ได้แก่ อนิจจัง; สรรพสิ่งไร้ความเที่ยงแท้（無常－むじょう）ทุกขัง; สรรพสิ่งมีความผันแปรตามกฎธรรมชาติ（苦－く）อนัตตา; สรรพสิ่งไร้ตัวตน（空－くう）ด้วยเหตุนี้ ศิลปะที่ศิลปินสะท้อนผ่านผลงาน อาทิ ถ้วยชาในพิธีชงชา จึงเรียบง่าย มีลักษณะบูดเบี้ยวไร้ความสมดุล สีสันต์เรียบพื้นไม่วิตรบรรจง แต่แฝงความงามที่เรียบง่าย หรือ การจัดแต่งสวนหิน เป็นต้น
เซน โนะ ริกคิว（千利休－せんのりっきゅう）
★ จนกระทั้งในคริสต์ศตวรรษที่ ๑๖ พระภิกษุเซน โนะ ริกคิว（千利休－せんのりっきゅう）ผู้สืบทอดวิถีแห่งชาจากอาจารย์ทะเกะโนะ โจโอ（武野紹鴎－たけのじょうおう）ลูกศิษย์ของมุระตะ จุโค ได้บันทึกในงานประพันธ์ "บันทึกแห่งทักษิณทิศ"（南方録－なんぽうろく）ถึงพิธีการ รูปแบบ ขั้นตอน สถาปัตยกรรมและการจัดแต่งสวนตามปรัชญาเซนอย่างเป็นมาตรฐาน ยิ่งไปกว่านั้น พระภิกษุเซน โนะ ริกคิวยังนิยามหัวใจสำคัญของสุนทรียรสไว้ ๔ ประการ คือ "วะเคเซจะคุ"「和敬清寂」;
●「和」วะ = ความปรองดอง
○「敬」เค = ความเคารพ
●「清」เซ = ความบริสุทธิ์
○「寂」จะคุ = ความสงบ
★ ดังนั้น พิธีชงชาจึงมีพัฒนาการจากกุศโลบายเพิ่อดับนิวรณ์อันเป็นสิ่งปิดกั้นทางแห่งกุศลจิตของการฝึกสมาธิของพระภิกษุนิกายเซน สู่สุนทรียรสแห่งการดื่มด่ำคุณค่าโอชะจากใบชาในหมู่ชนชั้นสูง จนกระทั่งวัฒนธรรมเหล่านี้ผ่านการผสมผสานกับสุนทรียศาสตร์ ความเรียบง่ายและจิตวิญญาณของชาวญี่ปุ่น...อันประณีตบรรจงสู่ชาถ้วยหนึ่ง.
ความเห็น (6)
เคยไปอยู่เกียวโต 1 สัปดาห์ ได้ไปชมสวนแห่งหนึ่ง(ต้องไปค้นชื่อก่อน) เขามีพิธีชงชาให้เราเข้าร่วมด้วย ก็ทำตามเขา รู้สึกว่าเขามีสุนทรียะเหลือเกิน คงมีปรัชญาอะไรแฝงอยู่ คราวหน้าถ้าได้มีโอกาสอีกคงจะซาบซึ้งยิ่งขึ้น ขอบคุณบทความดี ๆนี้ค่ะ
ขอบคุณครับ..อาจารย์ GD ^^
ผมคาดว่าไร่ชาที่อาจารย์ไปน่าจะเป็น "ไร่ชาเมืองอุจิ" แน่เลยครับ
ไร่นี้อยู่ตอนใต้ของเมืองเกียวโตลงไปเกือบไปสู่เมืองนารา
เมืองอุจิ เป็นเเหล่งชาเขียวมัตชะ (ชาผง) ที่ดีที่สุดในญี่ปุ่นและเป็นแหล่งดั่งเดิมครับ
ผมจะค้นและคว้ามุมมองที่หลากหลายมาแบ่งปันนะครับ
ตอนนี้อผมเรียนพิธีชงชาอยู่สำนักอุระเซนเกะ เรียนทุกวัน..แต่ก็จำไม่ได้สักทีครับ T^T
ในความเรียบง่าย..มีความละเอียดอ่อนจริงๆ ครับ (ยืนยัน!)
ชอบใจการชงชาครับ
เป้นเรื่องที่ดี
ไม่เคยไปญี่ปุ่นเลยครับ
คงมีโอกาสได้ไปครับ
ผมเขียนบันทึกและลงภาพเพิ่มแล้วนะครับ
ขอบคุณมากๆครับ
"ขอบคุณ..สำหรับ..ข้อเขียนและรายละเอียด"....ถามว่า.."ทำไมถึงจำไม่ได้"..คะก็เขียนๆๆให้อ่านได้..ตั้งยาวๆ..อิอิ...(สงสัย..น่ะค่ะ)...
ยายธี ซัง, ขอบคุณครับที่ให้คำแนะนำ ^^
ผมเพิ่งเริ่มเรียนรู้การการบล็อกครับ
ยังเขียนและใช้ภาษาไม่เก่ง..ต้องเรียนรู้ ขอคำแนะนำ
ขัดเกลารูปแบบการเขียนจากคุณ ยายธี ด้วยนะครับ
หากมีข้อมูล ภาษาที่ไม่ถูกต้องชี้เเนะด้วยนะครับ
มารออ่านอีกครับ
กรุณาอย่าหายไปนานครับ
5555555