นักวิทยาศาสตร์ชุมชน
ช่วงเดือนก่อน (ตุลาคม ๒๕๕๔) ได้มีโอกาสสนทนากับทันตแพทย์ท่านหนึ่งซึ่งมีความรักในงานศิลปะและโดยเฉพาะอย่างยิ่งมีความเสียสละที่จะทำงานให้กับชุมชนและท้องถิ่น
ซึ่งท่านเสียสละตนเอง ทุนของตนเเองในการปวารณาตัวเข้าไปบูรณะปฏิสังขรณ์โบสถ์ของวัดแห่งหนึ่งในอำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์
ในงานนี้ท่านใช้ทุนส่วนตัวเองทั้งหมด โดยเดินทางจากเชียงใหม่ไปอาศัยอยู่ในชุมชนแห่งนั้นร่วมเวลากว่า ๔ เดือน
นอกจากงานศิลปะที่ท่านได้ทำแล้ว ท่านยังขวนขวายหาประวัติของชุมชนชาวลับแล มาสร้างแรงบันดาลในให้กับงานศิลปะในโบสถ์แห่งนั้นด้วย
จากการพูดคุยในช่วงที่เราได้เข้าไปเยี่ยมชมโบสถ์แห่งนั้น ท่านก็ได้กล่าวคำพูดหนึ่งขึ้นมา หลังจากท่านได้ไปค้นคว้าประวัติศาสตร์ต่าง ๆ ของชุมชนนั้นว่า
"ได้ไปพบซากปรักหักพังของโบราณสถานในชุมชนนั้นค่อนข้างมาก น่าจะมีหน่วยงานเข้ามาพิสูจน์ทราบได้ว่า อายุโบราณสถานเหล่านั้นมีอายุสักเท่าไหร่..."
ข้าพเจ้าก็มาฉุกฉิดต่อไปอีกว่า หน่วยงานไหนจะเข้าไปทำ โดยปกติที่ข้าพเจ้าทราบ (ซึ่งอาจจะผิด) น่าจะเป็นกรมศิลปฯ หรือมหาวิทยาลัยศิลปากรเข้าไปใช้พิสูจน์ทราบและใช้นำยาตรวจสอบเพื่อที่จะหาค่าของอายุตามโบราณสถานเหล่านั้น
แต่ข้าพเจ้าก็คิดเลยต่อไปอีกนิดว่า มันยากมากสักแค่ไหนที่ใครสักคนจะใช้นำยาตรวจสอบทราบค่าความโบราณเหล่านั้น
ซึ่งข้าพเจ้าตั้งคำถามกับตนเองว่า
1. มหาวิทยาลัยในท้องถิ่น ที่อยู่ใกล้เคียงทำได้หรือไม่? 2. ยากเกินกว่าความรู้และภูมิปัญญาของคนในที่ชุมชนจะรับและทำการพิสูจน์เองได้หรือไม่? และ 3.โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ยากกว่าคนที่จะทำได้หรือไม่...?
เพราะถ้าจะให้หน่วยงานส่วนกลางมาพิสูจน์ทราบก็คงจะต้องยื่นเรื่องกันเป็นงานเป็นการ กว่าจะอนุมัติคงต้องใช้เวลาพอสมควร เพราะจะต้องมีทั้งค่าเดินทาง ค่าที่พัก ค่าล่วงเวลา ค่าอาหารอะไรต่ออะไรจิปาถะ
ใครจะเป็นคนเสนอไป คนที่รับจะให้ความสำคัญหรือไม่...?
ถ้าให้มหาวิทยาลัยซึ่งน่าจะมี "นักวิทยาศาสตร์" ระดับปริญญาเอกหลายคนอยู่ในนั้นทำได้หรือไม่...?
การพิสูจน์ค่าแบบนี้ จำกัดไว้เฉพาะนักโบราณคดีหรือไม่? นักวิทยาศาสตร์ทั่วไปทำได้หรือเปล่า...?
ถ้าทำได้ ก็จะเป็นภารกิจสำคัญที่จะทำให้เกิด "นักวิชาการสายรับใช้สังคมไทย" ขึ้นได้จากโจทย์ง่าย ๆ ที่มีอยู่ในชุมชน
เพราะมหาวิทยาลัยใกล้เคียงก็ตั้งอยู่ห่างประมาณสิบกว่ากิโลเมตร ไปเช้าเย็นกลับได้ ค่าที่พัก อาหาร คงจะไม่มีอะไรมากนัก
และถ้าหากจะให้ยั่งยืน ถ่ายทอดความรู้เพื่อสร้างนักวิทยาศาสตร์ท้องถิ่นได้หรือไม่...?
จำเป็นไหมว่านักวิทยาศาสตร์จะต้องเรียน สายวิทย์-คณิต หรือจะต้องได้ปริญญาจากมหาวิทยาลัย...?
นักโบราณคดีนั้นต้องเรียนจบมาโดยเฉพาะ หรือว่าเรื่องประวัติศาสตร์นั้นอยู่ในสายเลือดของคนไทย...?
ข้าพเจ้าเชื่อว่าคนไทยเราเก่ง แต่ขาดโอกาส เพราะคนที่เรียนสูงมักมองว่าคนในชุมชนในไม่พร้อมที่จะรับความรู้ คืออาจจะเพราะเขาเรียนน้อย ไม่มีปัญญา หรืออาจจะติดคำว่า "ชาวบ้าน"
ชาวบ้านจะทำได้อย่างไง ชาวบ้านจะมีปัญญาเหรอ...?
คำเหล่านี้เป็นกำแพงที่ขวางกั้นภูมิปัญญาไทยมานานนับศตวรรษ
ถ้าหากมหาวิทยาลัยจะรับใช้ท้องถิ่นจะต้องกำจัดคำว่า "ชาวบ้าน" เป็นลำดับแรก
เลิกเรียกคนอื่นว่า "ชาวบ้าน" ซึ่งคงจะต้องหาคำอื่นมาใช้กันต่อไป โดยอาจจะเป็นคำว่า "พี่น้อง" หรือ "หมู่มิตร" หรือ "ผองเพื่อน" อะไรก็สุดแล้วแต่
ชื่อเรียกสำคัญอะไรนักหรือ...?
มันสำคัญในจิตในใจของคนเรียก เพราะเป็นการขีดกั้นชั้นและวรรณะไปโดยปริยาย
ถ้าหากเรามองว่าทุกคนเป็นเพื่อนกัน เป็นคนเหมือน ๆ กัน เขาก็ต้องรับรู้และเรียนรู้ได้เหมือน ๆ กัน
เราซึ่งอาจจะเป็น ดร. ในจังหวัดเรา คนกรุงเทพฯ เขาก็เรียกเราว่าชาวบ้านในความรู้สึกของเขา
ถ้าหากเปิดใจแล้วสร้างความเสมอภาคให้กัน นักวิทยาศาสตร์ที่ทำงานอย่างมีเหตุมีผลจะเกิดขึ้นทุก ๆ หย่อมหญ้าในเมืองไทย
คนไทยมีเหตุมีผล เราก็ต้องใช้เหตุผลในการสร้างความเป็นธรรม ความยุติธรรมให้กับทุก ๆ คน
คนไทยเก่งและเรียนรู้ได้ เราก็ต้องให้โอกาสเพื่อให้เขาได้รู้ เขารู้แล้วอาจจะเก่งกว่าเราเสียอีก เพราะเขาคลุกคลี และมีพื้นฐานในบริบทนั้น ๆ มากกว่าเรา เขามีเวลาที่จะครุ่นคิด ใคร่ครวญมากกว่าเรา
ประสบการณ์เขาเยอะ แต่เขาขาดเพียงหลักการและทฤษฎี ไอ้เรามันมีทฤษฎีแต่ขาดประสบการณ์
เราและเขาควรจะปรับตัวเข้าหากัน เปิดใจให้กัน เพื่อสร้างสรรค์ชุมชนและท้องถิ่นไทย...
ความเห็น (2)
"..ประสบการณ์เขาเยอะ แต่เขาขาดเพียงหลักการและทฤษฎี ไอ้เรามันมีทฤษฎีแต่ขาดประสบการณ์.."
ตรงใจตนเองเช่นกันคะ
หากนักวิชาการในมหาวิทยาลัยได้ทำงานร่วมกับชุมชน
มหาวิทยาลัยชื่นชมคนที่ทำงานรับใช้สังคม
ประเทศไทยน่าจะเปลี่ยนแปลงไปในทางดีขึ้นได้
..
อ่านเรื่องนี้แล้วคิดถึง "จิตอาสา"
ของท่านพระอาจารย์ไพศาล
จิตอาสานั้นมีอยู่ในตัวคนทุกคน
เพราะทุกคนล้วนมีความปรารถนาจะทำความดี
แต่ในบางครั้งนั้นความดีอาจจะถูกสกัดด้วยความกลัว
เช่น กลัวจะทำไม่ได้กลัวคนอื่นหัวเราะเยาะ
กลัวเพื่อนร่วมงานหมั่นไส้
ถ้าเรายอมให้ ความกลัว มาครอบงำ
การเป็นจิตอาสานั้นก็จะไม่มีวันที่เป็นคนที่มีจิตอาสาได้
ในบางครั้งคนที่เก่ง ๆ อย่างพวกเรา ที่มักคิดว่าเราเก่งกว่าเขาเพราะเรามีเรียนมา มีปริญญา มีความรู้ความสามารถมากกว่าก็มักจะ "ตกม้าตาย"
สมัยเรียนเราอาจจะเก่งจริง เพราะเราตั้งใจเรียน เรากันหามรุ่งหามค่ำ แต่การเรียนแบบนั้นหลาย ๆ คนมันจบไปแล้ว
คือเมื่อมาทำงานก็หยุดเรียน แล้วก็นั่งนอนกอดปริญญาเอาไว้ แล้วคิดในใจเสมอว่า ตัวกู ปริญญาของกู...
แต่เราลืมนึกไปว่า ไอ้ที่เราเรียนมามันเป็นทฤษฎี มันเป็นปรัชญา ส่วนใหญ่มันถูกถอดความมาจากนักวิชาการที่อ่านตำหรับตำราอยู่ในห้องแคบ ๆ
ซึ่งแตกต่างจาก "คน" ที่แสวงหาความรู้มาด้วย "ชีวิต"
ต้องใช้ทั้งปากกัดและตีนถีบจึงมีชีวิตรอดมาถึงทุกวันนี้ได้
บ้านเมืองเราเพิ่งจะมาใช้คำว่า R2R (Research to Routine) กันไม่กี่ปี แต่ความจริง คนที่ปากกัดตีนถีบเขาทำกันมานานแล้ว แต่เขาไม่ใช้คำนี้ ไม่มีคำสวย ๆ หรู ๆ ว่าสิ่งที่เขาทำนั้นเรียกว่าอะไร...!
เราทำกันก็เพื่อผลงาน บางครั้งก็ฉาบฉวย บางครั้งก็เพื่อร่ำเพื่อรวย แต่เขาทำเพื่อครอบครัว เพื่อลูก เพื่อหลาน เพื่อชีวิต แรงผลักดันในตัวที่ขับออกมานั้นต่างกันเยอะ
แต่ไม่มีใครไปเชิดชูเขา มีแต่เหยียบย่ำ ซ้ำเติมด้วยคำว่า "ชาวบ้าน" เรียนน้อย ต้องรู้น้อยสิ ฉันเรียนมาก ฉันเป็นผู้รู้มาก
ถ้าหากเพียงเราเอาทฤษฎีที่เรารู้ไปจับสิ่งที่เขาทำ เราจะรู้ว่าทฤษฎีที่เราเรียนนั้นมีค่าไม่ถึงครึ่งหนึ่งในสิ่งที่เขามี
ทฤษฎีมันเกิดขึ้นจากความรู้และประสบการณ์ นักวิชาการสมัยใหม่บางครั้งไม่มีประสบการณ์แต่สามารถตั้งทฤษฎีได้
อันนี้ต้องย้อนรวมไปถึงประสบการณ์ในการทำวิจัยทั้งในระดับอุดมศึกษาโดยเฉพาะอย่างยิ่งในระดับปริญญาเอกที่น่าจะย้อนกลับมาตีความให้ดีกว่า การวิจัยที่ได้ปริญญามานั้นเพียงพอต่อการยกย่องจากสังคมหรือไม่
การวิจัยในระดับปริญญาเอกอาจจะสามปี หรือห้าปี จะเทียบได้หรือกับการทำ R2R ของคนคนหนึ่งที่ทำมาสามสิบหรือห้าสิบปี
ทุกย่างก้าวของทุก ๆ คนนั้นต้องเหยียบย่างไปบนความรู้ และทุก ๆ คนก็เก็บเกี่ยวความรู้นั้นมาพัฒนาและปรับปรุงตัวเองโดยธรรมชาติ
ดังนั้นทุกคนที่มีความต้องการในการที่จะพัฒนาตนเองนั้นย่อมไม่หยุดเรียนรู้
ปริญญาเป็นดาบสองคม เพราะบางคนได้แล้วก็หยุดเรียนรู้ เพราะมีปริญญาของกูกอดแนบแน่นอยู่ในหัวใจ
การไม่มีปริญญาก็ดีเหมือนกันนะ เพราะทำให้ตัวเองรู้สึกว่าต้องเป็นผู้เรียนรู้อยู่ตลอด
คนมีปริญญามักคิดว่าตัวเองเรียนจบ การไม่มีปริญญาก็ยังคิดว่าตัวเองเรียนไม่จบ ไอ้ที่คิดว่าตัวเองเรียนไม่จบนี่แหละดี เพราะจะได้มีการเรียนรู้อยู่ทุกเมื่อเชื่อวัน
คนเราเดี๋ยวนี้ทำงานนาน ตำแหน่งก็สูงขึ้นเรื่อย ๆ บางครั้งก็ลดตัวลงมาเรียนรู้ยาก เพราะกลัวคนอื่นจะคิดว่าตัวเองไม่รู้ ต้องนั่งหน้าชูคอทำตัวเสมือนเป็นผู้รู้อยู่ตลอด
คนตัวน้อย ๆ ตำแหน่งเตี้ย ๆ นี่แหละดี จะไปเรียนรู้ที่ไหนก็สบาย เพราะไม่มีหัวโขนหรืออะไรต่ออะไรมาค้ำคอ
ไปที่ไหนก็ก้มหัวไหว้ใครต่อใครได้อย่างสบาย ๆ
ธรรมสี่ประการคือ อายุ วรรณะ สุขะ พลัง ย่อมเจริญแก่ผู้มีปกติกราบไหว้ และมีความอ่อนน้อมต่อผู้ใหญ่เป็นนิจ
ความอ่อนน้อมถ่อมตนนี่เองจึงเป็นก้าวแรกที่สำคัญของคนที่ตั้งมั่นใน "การเรียนรู้..."