ชื่อบ้าน-ภูมิเมืองอำเภอดอกคำใต้-พะเยา ๑

คำว่า "ดอกคำใต้" เป็นชื่อดอกไม้ชนิดหนึ่ง ที่มีดอกสัณฐานกลม สีเหลือง มีกลินหอม ขึ้นตามถนน

๓.ชื่อบ้าน-ภูมิเมืองอำเภอดอกคำใต้

                คำว่า “ดอกคำใต้” เป็นชื่อดอกไม้ชนิดหนึ่ง ที่มีดอกไม้มีสัณฐานกลม สีเหลืองมีกลิ่นหอมขึ้นตามถนน อำเภอดอกคำใต้ มีคำขวัญ ดังนี้

ดอกคำใต้เมืองคนงาม

วัฒนธรรมหลากหลาย

มากมายหัตถกรรม

พระธาตุงามจอมไคร้

ร่องช้างแหล่งอาศัย

มากน้ำใจชาวประชา

๓.๑. ตำบลห้วยลาน

     คำว่า  “ห้วยลาน”  หมายถึงต้นลานขึ้นบริเวณลำห้วยเป็นจำนวนมาก  ชาวบ้านจึงเรียกว่าบ้านห้วยลาน ต่อมาเป็นชุมชนขนาดใหญ่จึงถูกตั้งให้เป็นตำบล

     ตำบลห้วยลาน เป็นตำบลตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกของอำเภอดอกคำใต้ มีอาณาเขตดังนี้   ทิศเหนือ ติดกับตำบลห้วยแก้ว อำเภอภูกามยาว และตำบลสันมะค่า อำเภอป่าแดด จังหวัดเชียงราย ทิศใต้ ติดกับตำบลห้วยข้าวก่ำ อำเภอจุน ทิศตะวันออก ติดกับตำบลป่าซาง อำเภอดอกคำใต้ ทิศตะวันตก ติดกับตำบลป่าซาง อำเภอดอกคำใต้

มีหมู่บ้านที่มีที่มาและน่าสนใจ  ดังนี้

• บ้านทุ่งต้นศรี               เป็นชื่อที่ตั้งตาม ต้นโพธิ์ขนาดใหญ่ขึ้นอยู่บริเวณวัด

• บ้านป่ากล้วยแข้ เป็นชื่อกล้วยป่าชนิดหนึ่งขึ้นบริเวณนี้เป็นจำนวนมาก ลักษณะลีบและมีเมล็ดข้างใน

• บ้านห้วยต้นตุ้มเหนือ คำว่า ต้นตุ้ม เป็นต้นไม้ที่มีคนนิยมใช้ยอดอ่อน รับประทานกับน้ำพริกได้

• บ้านศรีดอนแก้ว เดิมชื่อวัดเขาแก้ว ต่อมาเปลี่ยนเป็นวัดทุ่งต้นศรี

• บ้านห้วยต้นตุ้มน้ำชำ คำว่า น้ำชำ หมายถึง ลักษณะที่ลุ่มอุ้มน้ำ ภาษาพื้นเมืองเรียก น้ำจำ

• บ้านใหม่แท่นคำ เดิมชื่อวัดป่าคาต่อมาเปลี่ยนเป็นบ้านแม่แท่นคำตามชื่อวัด

• บ้านเนินสมบูรณ์ บ้านเนินสามัคคี,บ้านเนินสมบูรณ์ เป็นหมู่บ้านที่ชาวไทยที่อพยพมาจากจังหวัดทางภาคอีสาน ส่วนบ้านเนินสมบูรณ์นั้นเดิมเรียกว่าบ้านต้นมุ้น คำว่า ต้นมุ้น คือต้นขี้หนอน

      บ้านห้วยต้นตุ้ม   มีทั้งหมด ๕ บ้านประกอบด้วย บ้านห้วยต้นตุ้มเหนือ,บ้านห้วยต้นตุ้มใต้,บ้านห้วยต้นตุ้มน้ำจำ,บ้านห้วยต้นตุ้มกลาง และบ้านต้นตุ้มทรายทอง  ต้นตุ้มบ้างก็ว่าก็คือต้นกุ่มนั้นเอง ซึ่งขึ้นอยู่ตามลำห้วยเป็นจำนวนมาก

                        นอกจากนั้นแล้ว ยังมีบ้านใหม่  บ้านทุ่งต้นศรี  บ้านห้วยต้นตุ้มใต้  บ้านใหม่พัฒนา  บ้านเนินสามัคคี  บ้านห้วยต้นตุ้มกลาง  บ้านต้นตุ้มทรายทอง  บ้านแท่นคำพัฒนา

๓.๒. ตำบลบ้านถ้ำ     

     ที่ได้ชื่อว่า  “บ้านถ้ำ” เพราะลักษณะการตั้งบ้านเรือนอยู่ในบริเวณที่มีถ้ำเรียงรายตามภูเขาเป็นจำนวนมาก ซึ่งมีการสำรวจมีถึง ๑๑  ถ้ำ ซึ่งแยกออกมาจากตำบลบ้านปิน เดิมเป็นชุมชนเดียวเรียกรวมกันว่า  ชุมชนบ้านถ้ำ มีอาณาเขตดังนี้ ทิศเหนือ ติดกับตำบลสันโค้ง อำเภอดอกคำใต้ ทิศใต้ ติดกับตำบลหนองหล่ม อำเภอดอกคำใต้ ทิศตะวันออก ติดกับตำบลปง อำเภอปง ทิศตะวันตก ติดกับตำบลบุญเกิด และตำบลคือเวียง อำเภอดอกคำใต้

พ.ศ.๒๔๐๐ อพยพมาจากอำเภอเกาะคา  จังหวัดลำปาง  จำนวน  ๗  ครอบครัว

พ.ศ.๒๕๑๘ แยกออกมาจากตำบลปิน 

พ.ศ.๒๕๓๗ เป็นเขตสุขาภิบาล     

พ.ศ.๒๕๔๔ เป็นเทศบาลตำบล     

คำขวัญประจำตำบลบ้านถ้ำ

พระธาตุจอมศีลเด่นเป็นสง่า  บูชากาวีระทรงธรรม

งดงามล้ำสวนรุกขชาติ      แหล่งภูมิปัญญาปราชญ์ท้องถิ่น

     เมื่อมีคนมาถามจะถามว่าอยู่ พ้งไหน ? หรืออยู่โชนไหนของกลุ่มบ้านถ้ำ ต่อมาเพื่อง่ายต่อการจดจำและสะดวกต่อการจัดทำเอกสารจึงแบ่งออกเป็น ๑๒ หมู่บ้านและเรียกชื่อใหม่ ดังนี้

• บ้านถ้ำใน ป็นชุมชนแรกเริ่ม จำนวน ๗ ครอบครัวที่มีการย้ายถิ่นฐานมาจาก อำเภองาว จังหวัดลำปาง และขยายออกไปเป็นหมู่บ้านอื่นๆ

• บ้านถ้ำสันหัวหม่น ชื่อนี้เดิมที่เป็นชื่อวัดร้าง ภาษาท้องถิ่นว่า ลอมปู่เจ้า หรือวัดสันหัวหม่น มีคนเล่าว่าผีปู่หัวหม่นชอบวิ่งเล่นกับเด็ก ในคืนวันขึ้น ๑๕ ค่ำ และถ้ามีผู้เฒ่าผู้แก่ด่าหรือตีเด็ก ผีปู่หัวหม่นจะทำให้เป็นไข้นัยว่าเป็นผีที่ชอบเด็กมาก

• บ้านถ้ำอนามัย เป็นหมู่บ้านที่ตั้งขึ้นและมีสถานที่ทางราชการคือสถานีอนามัยประจำตำบลประจำอยู่

• บ้านถ้ำราษฎร์บำรุง ที่ชื่อว่าบ้านถ้ำราฎร์บำรุงเพราะเป็นสถานที่ตั้งของโรงเรียนบ้านถ้ำประชาบำรุง ในบริเวณใกล้กันนั้นมีบ้านโทกหัวช้าง (ลำน้ำดงป่าเตยผนวกกับลำน้ำออกฮู)

• บ้านถ้ำสันทราย, บ้านถ้ำสันทรายทอง และบ้านถ้ำสันทรายเงิน สามหมู่บ้านนี้เป็นพื้นที่ที่ลำน้ำห้วยนกเค้า (ภาษาท้องถิ่นออกเสียง นกเก้า) ในฤดูน้ำลากน้ำจะพัดพาทรายมากองไว้ ในแต่ละปีชาวบ้านเมื่อจะทำนาจะต้องนำรถมาไถทรายเหล่านั้นออกไปเสียก่อน ในหมู่บ้านแห่งนี้ยังมีบ้านสันป่าตึ่ง  หมายถึงบริเวณดังกล่าวมีต้นมะตึ่ง ลักษณะคล้ายมะตูมขึ้นอยู่เป็นจำนวนมาก  และบ้านดอนตัน หมายถึงมะตันขอ (ภาษาท้องถิ่น) ลักษณะเป็นเครือ หรือเถาขนาดเล็ก ประกอบกับมีคนชื่อตันถูกฆ่าตายบริเวณดังกล่าว จึงได้ชื่อว่าบ้านดอนตัน

• บ้านถ้ำเจริญราษฎร์ เป็นสถานที่ตั้งของศูนย์การแพทย์ชุมชนให้บริหาร  ๔ ตำบล คือ ตำบลปิน-ตำบลบ้านถ้ำ-ตำบลหนองหล่ม-ตำบลคือเวียง (เดิมเป็นสถานีอนามัยชั้นหนึ่ง) ต่อมามีการแยกหมู่บ้านจึงได้ตั้งชื่อหมู่บ้านตามสถานที่ตั้งนั้น

• บ้านถ้ำจอมศีล เป็นหมู่บ้านที่อยู่บริเวณเนินเขาอันเป็นสถานที่ตั้งของ    พระธาตุเจ้าจอมศีล เดิมที่คนในท้องถิ่นเรียกบ้านดงดินดัง เพราะก่อนนี้เวลาเดินหรือกระทืบเท้าเบาๆ ก็จะมีเสียงดังก้องเหมือนกับว่ามีโพลงอยู่ข้างในดิน

• บ้านถ้ำสันต้นศรี เดิมมีต้นโพธิ์ขนาดใหญ่ มีอายุหลายร้อยปี มีลำต้นใหญ่ขนาด ๔-๕ คนโอบยืนต้นอยู่ริมถนนหลวงสาย ดอกคำใต้-เชียงม่วน ต่อมาทางราชการทำการขยายถนนและลาดยางจึงตัดทิ้งไปในปี พ.ศ.๒๕๓๙  ภาษาถิ่นออกเสียงว่า “บ้านสันเก้าศรี”  ซึ่งมีความหมายสองนัยคือ ๑) บ้านที่มีโพธิ์ขนาดใหญ่เป็นสัญลักษณ์  หรือ ๒) บ้านที่มีต้นโพธิ์เป็นจุดเริ่มต้น

• บ้านถ้ำสันต้นเปา  เดิมชื่อว่าบ้าน ค่านาค หมายถึงมีต้นมะค่าซึ่งมีปลายยอดคล้ายกับหัวของพญานาคซึ่งอยู่คนละฝากถนนของบ้านสันต้นเปา หมู่บ้านนี้ยังมี ห้วยสักคาย เดิมคือลำน้ำห้วยสักไหลมาจากภูเขา พอมาถึงบริเวณหนึ่งชาวบ้านเรียกลำห้วยนี้ว่าห้วยนกเค้าแล้วไหลต่อไปจนแยกออกมาเป็น ๒ สาย คือสายหนึ่งเรียกห้วยสัก อีกสายหนึ่งเรียกห้วยสักคาย นัยว่าลำห้วยสักนี้พอไหลมาถึงที่แห่งนี้ไม่มีลำห้วยที่ไหลเป็นลำน้ำต่อไปอีก  ชาวบ้านเรียกว่าห้วยสักคาย คือการคาย หรือการหายไปของลำห้วยนั่นเอง

๓.๓. ตำบลดอนศรีชุม

                คำว่า “ดอนศรีชุม” เรียกตามชื่อวัด ซึ่งวัดดังกล่าวเดิมชื่อว่าวัดก้างหงส์  มีผู้เล่าว่ามีการปั้นรูปหงส์ไว้บนเสาแล้วปักอยู่หน้าวิหาร จึงเรียกว่าวัด ก้างหงส์  คำว่า  “ก้าง”  เป็นภาษาถิ่น หมายถึงร้านที่ประดิษฐ์ของหงส์นั้นเอง

     เป็นตำบลที่ห่างจากตัวจังหวัด ๑๕ กิโลเมตร สูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ ๔๑๖ เมตรลักษณะของตำบลเป็นที่ดอน ซึ่งแบ่งออกเป็น ๒ ทัศนะ คือ ต้นโพธิ์ ชาวบ้านเรียกต้นศรี เมื่อมาอยู่รวมกันหลาย ๆ ต้นจึงเรียกว่าศรีชุม อีกทัศนะหนึ่งบอกว่าหนทางที่ชาวบ้านใช้สัญจรไปมาในที่ต่างๆ ได้ตัดผ่านมาทางด้านนี้หลายๆ สาย (ภาษาเหนือว่ามาจุม หรือมาจุ้มกัน) และอยู่ใกล้กับต้นศรี จึงเรียกว่าดอนศรีชุม มีเนื้อที่ทั้งหมด ๒๗ ตารางกิโลเมตร โดยแบ่งเป็นที่อยู่อาศัย ๑๘๘.๗๘ ไร่ ที่นาทำกิน ๔,๐๘๖.๕ ไร่ มีพื้นที่ทำไร่ ๑๕ ไร่ พื้นที่ทำสวน ๒๒๕ ไร่  มีอาณาเขตดังนี้ ทิศเหนือ ติดกับตำบลสว่างอารมณ์ และตำบลสันโค้ง อำเภอดอกคำใต้ ทิศใต้ ติดกับตำบลบ้านถ้ำ ทิศตะวันออก ติดกับตำบลสันโค้ง ตำบลบุญเกิด และตำบลบ้านถ้ำ   อำเภอดอกคำใต้ ทิศตะวันตก ติดกับตำบลดอกคำใต้ อำเภอดอกคำใต้

 มีหมู่บ้านที่มีที่มาและน่าสนใจ  ดังนี้

• บ้านดอนเหล็ก  เดิมชื่อว่าบ้านสันขี้เหล็ก เพราะบริเวณนี้เป็นป่าของต้นไม้ขี้เหล็ก แม้แต่วัดก็มีชื่อตามที่ปรากฏนี้ ต่อมาจึงเปลี่ยนชื่อเป็นบ้านดอนเหล็ก

• บ้านคลองประปา เป็นหมู่บ้านที่อยู่บริเวณประปาประจำอำเภอดอกคำใต้

• บ้านทุ่ง ลักษณะของพื้นที่ที่เป็นบริเวณทุ่งนา ก่อนนี้ไม่มีวัด   ต่อมา พระมงคลวัฒน์ (ก้ำ) วัดบุญเกิดได้ร่วมกับชาวบ้านซื้อที่นาแถวนั้นสร้างวัดแล้วนิมนต์พระไปจำพรรษา

• บ้านทุ่งหลวง               เป็นทุ่ง หรือสนามของรัฐบาลได้กันที่เอาไว้เพื่อใช้เป็นสาธารณประโยชน์ คำว่า หลวง คือคำสรรพนามเรียกทางราชการ ต่อมาได้จัดสรรที่ดินแปลงนี้ให้ชาวบ้านเป็นที่อยู่อาศัย  ทำมาหากิน

• บ้านสันป่าหมากเหนือ และ บ้านสันป่าหมากใต้ เดิมชื่อว่าบ้านดอกป้าว เพราะมีต้นมะพร้าวขึ้นอยู่เป็นจำนวนมาก ต่อมาราชการเปลี่ยนให้เป็นชื่อบ้านสันป่าหมากเหนือ-ใต้ ซึ่งชาวบ้านก็งงกันไปตาม ๆ กัน ว่าชื่อนี้ได้แต่ใดมา ? นอกจากนั้นแล้วยังมีบ้านร่องบัวลอย  บ้านนาหลิม  บ้านบุญเจริญ