รูปแบบการสร้างสุขภาพของชุมชน บนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง
สวัสดีค่ะวันนี้มีเล่าสู้กันฟังเริ่มจากการทำงานก่อนได้เข้าสู่ระบบปฐมภูมินี้ได้อย่างไร ก็ได้มีโอกาสได้เข้าร่วมโครงการพัฒนาบุคลากรช่วยงานปฐมภูมิ รพสต.ในเขตอำเภอกระสัง ในตำแหน่งนักพัฒนาสุขภาพชุมชน โดยได้รับโจทย์หลัก ๆ คือ ทำอย่างไรให้ชุมชนมีสุขภาพดี ซึ่งมีสัญญาในโครงการ 1 ปี ตลอดระยะเวลาที่ได้ทำงานนั้น ได้มีดำเนินการเกี่ยวกับการปรับเปลี่ยนชุมชนหลายอย่าง ขอยกเรื่องเล่ามา 1 เรื่องก็แล้วกัน คือ เรื่องการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพในชุมชน บนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง มีรายละเอียดดังนี้
ในการดำเนินงานสร้างสุขภาพ เป็นงานที่ทำได้ยากเนื่องจากประชาชนคนไทย ส่วนใหญ่มีรายได้ไม่เพียงพอการใช้จ่าย ประชาชนส่วนใหญ่จึงให้ความสำคัญกับการทำงานเพื่อหารายได้มาตอบสนองต่อความต้องการ สร้างให้เกิดความเครียด ครอบครัวแยกย้ายกันไปทำงาน ทำให้ขาดความอบอุ่น ขาดการ เอาใจใส่ดูแลซึ่งกันและกันในครอบครัว และไม่ใส่ใจในการดูแลด้านสุขภาพที่ถูกต้อง และจากสถานการณ์สุขภาพของประชากรวัยทำงาน อายุ 25-59 ปี มีโรคเรื้อรังหรือโรคประจำตัว ร้อยละ 17.3 ซึ่งพบว่าวัยนี้มีวิถีชีวิตที่ไม่ค่อยเคลื่อนไหวร่างกายหรือออกกำลังกาย เป็นมูลเหตุสำคัญที่ทำให้เสียชีวิตจากโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ โรคเบาหวาน (สมชาย ลี่ทองอินทร์, 2547) และด้านการบริโภคอาหาร วัยทำงานมีแนวโน้มที่จะรับประทานอาหารนอกบ้านเพิ่มขึ้น ทำให้พฤติกรรมการบริโภคอาหารของคนเปลี่ยนไป นิยมบริโภคโปรตีนและไขมันสูง(กองสุขศึกษา, 2548และนิยมซื้ออาหารสำเร็จรูปหรือกึ่งสำเร็จรูป (จันทร์เพ็ญ ชูประภาวรรณ 2543)) ซึ่งส่งผลถึงภาวะการเกิดโรคเรื้อรังหลายชนิด เช่น ความดันโลหิตสูง เบาหวาน ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นสาเหตุที่เกิดจากพฤติกรรมไม่ถูกต้องของประชาชน ก่อให้เกิดโรคไร้เชื้อเรื้อรัง ได้แก่ ความดันโลหิตสูง เบาหวาน โรคของหัวใจและหลอดเลือด รวมถึงโรคมะเร็ง ได้กลายเป็นปัญหาสาธารณสุขที่สำคัญเป็นสาเหตุการเจ็บป่วยและตายอันดับต้นๆของประเทศ
การพัฒนาคุณภาพชีวิตสู่สุขภาวะที่เป็นสุข จำเป็นต้องมองให้กว้างครบทุกมิติที่ส่งผลทางกาย ทางใจ ทางสังคมและทางจิตวิญญาณซึ่งเชื่อมโยงกับมิติด้านเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม วิถีชีวิต การศึกษา การเมือง การปกครอง ซึ่งทุกมิติมีผลกระทบต่อสุขภาวะทั้งสิ้น ถ้าจะแก้ปัญหาสุขภาพ ต้องพัฒนาคุณภาพชีวิตและสิ่งแวดล้อมไปพร้อมกันอย่างมีประสิทธิภาพ
ตำบลเมืองไผ่ เป็นตำบลหนึ่งที่มีปัญหาด้านสุขภาพหลายอย่าง เช่น โรคในกลุ่มโรคไม่ติดต่อ มีโรคความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน โรคหัวใจ ตามลำดับ รวมทั้งมีพฤติกรรมการออกกำลังกายน้อย สูบบุหรี่ ซึ่งที่ผ่านมาการแก้ปัญหาสุขภาพ มักเกิดแบบระบบพึ่งพาและรัฐเป็นผู้จัดให้ ชุมชนขาดความตระหนัก ขาดจิตสำนึกและการแสดงบทบาทในการดูแลตนเองในการสร้างสุขภาพไม่ถูกต้อง
ดังนั้นทางสถานีอนามัยบ้านเมืองไผ่ได้เห็นความสำคัญดังกล่าว จึงได้จัดทำการพัฒนาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพของชุมชนบนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงในภาคีเครือข่ายอสม. สถานีอนามัยบ้านเมืองไผ่ ตำบลเมืองไผ่ อำเภอกระสัง จังหวัดบุรีรัมย์ ขึ้นเพื่อมุ่งหวังการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพ รูปแบบการสร้างสุขภาพของชุมชน บนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง และเสริมสร้างให้แก่นนำเครือข่าย อสม.มีทักษะ มีการจัดการระบบสุขภาพในชุมชน ซึ่งเป็นกลวิธีหนึ่งที่จะทำให้ชุมชนได้เรียนรู้สุขภาพของคนในชุมชน เริ่มต้นจากการสร้างผู้นำมีการเปลี่ยนแปลง มีความเข้าใจในบทบาท หน้าที่ และความรับผิดชอบของตนมีบทบาทในการเฝ้าระวังภาวะสุขภาพ วิเคราะห์ข้อมูลสุขภาพของคนในครัวเรือน รวมทั้งเป็นต้นแบบการดูแลสุขภาพของตนเอง ครอบครัว และสังคม ซึ่งจะเป็นองค์ความรู้ใหม่ในการนำไปเป็นกลไกให้ชุมชนนำไปประยุกต์ใช้ในการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพในระดับชุมชน บนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง ตามแผนพัฒนาสุขภาพแห่งชาติฉบับที่ 10 (พ.ศ.2550 - 2554) ซึ่งเน้น“คนเป็นศูนย์กลางการพัฒนา”ใช้พื้นที่เป็นฐานบูรณาการทุกภาคส่วนสร้างกระบวนการเรียนรู้สู่วิถีชุมชน เพื่อการมีสุขภาพดีของชุมชน บนรากฐานเศรษฐกิจพอเพียงด้านสุขภาพ ตั้งแต่ระดับบุคคล ครอบครัวและชุมชน และยังทำให้ลดปัญหาสุขภาพของคนในชุมชนตลอดจนลดอัตราป่วยตายในกลุ่มโรคไม่ติดต่อลงได้ เกิดการดูแลสุขภาพด้วยตนเองแบบยั่งยืน ต่อไป
วัตถุประสงค์
1.เพื่อการพัฒนาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพของชุมชน บนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง
2.เพื่อกำหนดรูปแบบกระบวนการพัฒนาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพของชุมชน บนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง
3.เพื่อเสริมศักยภาพและพัฒนาความรู้แก่อสม.ในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพบนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง
คำนิยามศัพท์
การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ หมายถึง กระบวนพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพของประชาชนที่เกิดจากการรวมตัวของประชาชน บนพื้นฐานความรู้ ความเข้าใจตามสภาพปัญหาแต่ละชุมชนและใช้กระบวนการกลุ่มในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพตามสภาพทรัพยากรที่มีอยู่ในชุมชนเพื่อคุณภาพชีวิตที่ดี
การสร้างสุขภาพ บนพื้นฐานเศรษฐกิจพอเพียง หมายถึง การจัดการเรียนรู้เพื่อการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ 3 อ. อาหาร ออกกำลังกาย อารมณ์ โดยยึดหลักแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง 3 ประการ คือ ความพอประมาณ ความมีเหตุผล และการมีภูมิคุ้มกัน
พื้นที่เป้าหมาย
คัดเลือกพื้นที่แบบเฉพาะเจาะจง (Purposive) ตำบลเมืองไผ่ อำเภอกระสัง จังหวัดบุรีรัมย์ 7 หมู่บ้าน ได้แก่ บ้านเมืองไผ่ บ้านเมืองไผ่ถาวร บ้านบุตาแพง บ้านอโณทัย บ้านคันรุ้ง บ้านสก๊วน บ้านสวาย
กลุ่มเป้าหมาย
1.อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้านทุกคน ทั้ง 7 หมู่บ้านนำร่อง จำนวน 67 คน
2.ขยายเครือข่ายมายังกลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรังและผู้พิการ หมู่ จำนวน 54 คน
วิธีดำเนินงาน
1. ศึกษาความเป็นอยู่ของชุมชนเบื้องต้นโดยลงพื้นที่เก็บข้อมูล ทั้ง 7 หมู่บ้าน
2. ประชุมชี้แจงแนวทางให้กับกลุ่ม อสม.การพัฒนาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพของชุมชน
บนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง
3. จัดประชุมประจำเดือนแลกเปลี่ยนการเรียนรู้
4. ลงพื้นที่ติดตามผล
5. จัดทำเครื่องมือในการสัมภาษณ์เพื่อศึกษาสถานการณ์เบื้องต้น มี 2 ชุดคือ
- แนวทางการสัมภาษณ์ อสม.
- แนวทางการสัมภาษณ์ กลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรังและผู้พิการ
ผลการดำเนินการ
1. บริบทของชุมชน ด้านสังคม กึ่งเมืองกึ่งชนบท และเป็นสังคมแบบเครือญาติ อาชีพเกษตรกรรม ฐานะทางเศรษฐกิจมีฐานะปานกลาง ดำเนินชีวิตแบบประหยัดอดออม
2. ระบบสุขภาพของชุมชน กลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรังและผู้พิการ โรคความดันโลหิตสูงและเบาหวาน จากพฤติกรรมเสี่ยงในการบริโภคอาหาร เช่น บริโภคอาหารที่มีรสเค็มนำโดยมีการปรุงอาหารด้วยปลาร้า กะปิ เกลือ น้ำปลาและผงชูรสในการประกอบอาหารทุกมื้อ และบางครอบครัวเน้นอาหารรสมัน และหวานจัดจากกะทิ
.3 พฤติกรรมการดูแลสุขภาพ
ด้านการออกกำลังกาย อสม.และ กลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรังและผู้พิการ มีการออกกำลังกาย มีที่หลากหลายและทุกกลุ่มทุกวัยตามศักยภาพของแต่ละบุคคล
ด้านอาหาร อสม.และ กลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรังและผู้พิการ มีการปลูกผักปลอดสารพิษไว้กินเอง ทุกหลังคาเรือน บ้านคันรู้ง ม. 6 มีศูนย์การเรียนรู้เรื่องหมอดินและเกษตรอินทรีย์ในชุมชน เพื่อให้ประชาชนได้เรียนรู้ใช้ปุ๋ยเกษตรอินทรีย์แทนการใช้สารเคมีและส่งเสริมให้กินผักปลอดสารพิษการปลูกผักสวนครัวไว้กิน นอกจากนี้ยังมีการปลูกผักปลอดสารพิษไว้บริโภคและจำหน่ายให้กับชุมชนด้วยราคากันเอง แจกบ้างขายบ้าง
ด้านอารมณ์
พบว่า อสม.และ กลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรังและผู้พิการ มีความสุขมากขึ้น มีบริเวณที่ผ่อนคลายเครียดให้ตัวเอง หรือ อสม.และ กลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรังและผู้พิการส่วนมากเรียกมุมนี้ว่า มุมความสุข
ระยะเวลาดำเนินการ 6 เดือน ( ตั้งแต่วันที่ 1 ธันวาคม 2552 - 30 พฤษภาคม 2553 )
การนำไปใช้ประโยชน์
การนำแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงไปใช้ในชีวิตประจำวัน
- การไม่ฟุ่มเฟือย ประหยัดอดออม ไม่เป็นหนี้
- อาหาร เช่นการปลูกผักปลอดสารพิษไว้กินเอง ทำให้ร่างกายแข็งแรง ลดรายจ่าย เพิ่มรายได้แก่ครัวเรือน
- ออกกำลังกาย เลือกวิธีออกกำลังกายตามความเหมาะสมกับร่างกาย ออกกำลังกายสะสมจากการประกอบอาชีพ
- อารมณ์ ทำจิตใจให้เบิกบาน แจ่มใส ไม่เครียด ปล่อยวาง “ โกรธคือโง่ โมโหคือบ้า” มีศีลธรรม ครองศีล 5
ข้อเสนอแนะ
- ส่งเสริมและสนับสนุนให้ชุมชนมีการเรียนรู้เรื่องระบบการจัดการสุขภาพ ซึ่งเป็นรูปแบบการพัฒนาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพของชุมชน ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง
- ส่งเสริมและสนับสนุนให้ชุมชนมีการพัฒนาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพของชุมชน หรือประเด็นอื่นๆ ด้านสุขภาพ ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง
- ส่งเสริมและสนับสนุนให้ชุมชนมีการเรียนรู้เรื่องการพัฒนาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ
ตามสุขภาพของชุมชน เช่น ให้มีข้อมูลสถานการณ์ความเจ็บป่วยด้วยโรคไม่ติดต่อและผลจาก
การวิเคราะห์พฤติกรรมการกินอาหารของชุมชน เพื่อหาแนวทางแก้ไขด้วยชุมชนเอง
- จัดตั้งเครือข่ายดูแลสุขภาพในชุมชน
วิจัยที่ต่อเนื่อง
- ประเมินผลกระบวนการพัฒนาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพของชุมชน บนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง
- ศึกษาสภาวะพฤติกรรมสุขภาพของชุมชนภายใต้การพัฒนาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพบนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง
- ความพึงพอใจเครือข่ายสุขภาพต่อการพัฒนาการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพสุขภาพของชุมชน บนพื้นฐานแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง
ความเห็น (1)
ได้มีโอกาสฟังจากปากน้องกุ้งแล้ว ต้องขอชมน้องกุ้งและทีมงาม ที่มีหัวใจอันตั้งมั่นที่จะพัฒนางาน
หากมีโอกาสจะได้ถอดบทเรียนที่ได้ฟังจากน้องกุ้งมาแลกเปลี่ยนกันค่ะ