๔. การอยู่ในถิ่นอันสมควร (ปะฏิรูปะเทสะวาโส จะ)
พระผู้มีพระภาคเจ้า แม้ถูกเทพบุตรขอมงคลอย่างเดียวว่า พฺรูหิ มงฺคลมุตฺตมํ ขอได้โปรดตรัสบอกมงคลอันอุดม แต่ก็ตรัสถึง ๓ มงคล ด้วยคาถาเดียว เปรียบเหมือนบุรุษใจกว้าง ถูกขอแต่น้อยแต่ก็ให้มาก ยิ่งไปกว่านั้น ยังทรงเริ่มที่จะตรัสมงคลอีกเป็นอันมาก ด้วยคาถาทั้งหลายมีว่า ปฏิรูปเทสวาโส จ เป็นต้น ก็เพราะเทวดาทั้งหลายอยากฟัง เพราะมงคลทั้งหลายมีอยู่ และเพราะมงคลใดๆ อนุกูลแก่สัตว์ใดๆ ทรงมีพุทธประสงค์จะทรงประกอบสัตว์นั้นๆ ไว้ ในมงคลนั้นๆ
บรรดาคาถาเหล่านั้น จะกล่าวในคาถาแรกก่อน.
บทว่า ปฏิรูโป แปลว่า สมควร. โอกาสเป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์ทั้งหลาย
ทุกแห่ง ไม่ว่าเป็นตามก็ดี นิคมก็ดี นครก็ดี ชนบทก็ดีชื่อว่า เทสะ.
การอยู่อาศัยในเทสะนั้น ชื่อว่า วาสะ. บทว่า ปุพฺเพ แปลว่า แต่ก่อน คือในชาติที่ล่วงมาแล้ว. ความเป็นผู้มีกุศลอันสั่งสมแล้ว ชื่อว่า ความเป็นผู้มีบุญอันทำไว้แล้ว.
จิตหรืออัตภาพทั้งสิ้น เรียกว่า อัตตะ.การประกอบไว้ คือ การตั้งความปรารถนาของตนไว้ชอบ.
ท่านอธิบายว่า การตั้งตนโดยชอบ ชื่อว่า สมฺมาปณิธิ การตั้งไว้ชอบ. คำนอกนั้น มีนัยที่กล่าวไว้แล้วทั้งนั้น. นี้เป็นการพรรณนาบทในคาถาแรกนั้น.
ส่วนการพรรณนาความ พึงทราบดังนี้. ในประเทศใดบริษัท ๔ ยังจาริกอยู่ ยังบำเพ็ญบุญกิริยาวัตถุมีทานเป็นต้นอยู่ นวังสัตถุศาสน์ยังรุ่งเรืองอยู่. ประเทศนั้น ชื่อว่าปฏิรูปเทส การอยู่อาศัยในปฏิรูปเทสนั้น ตรัสว่าเป็นมงคล เพราะเป็นปัจจัยแก่การทำบุญของสัตว์ทั้งหลาย. ในข้อนี้ มีชาวประมงที่เข้าไปยังเกาะสิงหลเป็นต้น เป็นตัวอยู่.
อีกนัยหนึ่ง ประเทศเป็นที่ตรัสรู้พระโพธิญาณ [ที่ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า เรียกโพธิมัณฑสถาน] ประเทศที่ทรงประกาศพระธรรมจักร.
ประเทศ คือ โคนต้นมะม่วงของนายตัณฑะที่ทรงแสดงยมกปาฏิหาริย์ ทำลายความเมาของพวกเดียรถีย์ทั้งปวง ท่ามกลางบริษัทประมาณ ๑๒ โยชน์ ประเทศที่เสด็จลงจากเทวโลก ก็หรือประเทศอื่นใดอันเป็นที่ประทับอยู่ของพระพุทธเจ้า มีกรุง สาวัตถี กรุงราชคฤห์เป็นต้น ประเทศนั้น ชื่อว่า ปฏิรูปเทส การอยู่อาศัยในปฏิรูปเทสนั้น ตรัสว่าเป็นมงคล เพราะเป็นปัจจัยแก่การได้ อนุตตริยะ ๖ ของสัตว์ทั้งหลาย.
อีกนัยหนึ่ง ทิศบูรพา ตั้งแต่กชังคลนิคมลงมาถึงมหาสาลา รอบนอก เป็นปัจจันติมชนบท รอบใน เป็นมัชฌิมชนบท.
ทิศอาคเนย์ ตั้งแต่แม่น้ำสัลลวตีลงมา รอบนอก เป็นปัจจันติมชนบท รอบใน เป็นมัชฌิมชนบท.
ทิศทักษิณ ตั้งแต่เสตกัณณิกนิคมลงมา รอบนอก เป็นปัจจันติมชนบทรอบใน เป็นมัชฌิมชนบท.
ทิศตะวัน ก็ตั้งแต่ถูณะตำบลบ้านพราหมณ์ลงมารอบนอก เป็นปัจจันติมชนบท รอบใน เป็นมัชฌิมชนบท.
ทิศอุดร ตั้งแต่ภูเขาอุสีรธชะลงมา รอบนอก เป็นปัจจันติมชนบท รอบใน เป็นมัชฌิมชนบท.
นี้เป็นมัชฌิมประเทศ ยาว ๓๐๐ โยชน์ กว้าง ๒๕๐ โยชน์ โดยรอบ ๙๐๐ โยชน์. มัชฌิมประเทศนี้ ชื่อว่า ปฏิรูปเทส.
พระเจ้าจักรพรรดิทั้งหลาย ผู้ครองอิสริยาธิปัตย์แห่งทวีปใหญ่ทั้ง ๔ ทวีป ทวีปน้อย ๒,๐๐๐ ทวีป ย่อมเกิดในปฏิรูปเทสนั้น
พระมหาสาวกทั้งหลาย มีพระสารีบุตร และพระโมคคัลลานะเป็นต้น บำเพ็ญบารมีมาหนึ่งอสงไขยกับแสนกัป ก็เกิดในปฏิรูปเทสนั้น
พระปัจเจกพุทธเจ้าทั้งหลาย บำเพ็ญบารมีมาสองอสงไขยกับแสนกัป ก็เกิดในปฏิรูปเทสนั้น
พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทั้งหลาย บำเพ็ญบารมีมาสี่อสงไขยกับแสนกัปบ้าง แปดอสงไขยกับแสนกัปบ้าง สิบหกอสงไขยกับแสนกัปบ้าง ก็เสด็จอุบัติในปฏิรูปเทสนั้น. บรรดาท่านเหล่านั้น
สัตว์ทั้งหลายรับโอวาทของพระเจ้าจักรพรรดิตั้งอยู่ในศีล ๕ แล้วก็มีสวรรค์เป็นเบื้องหน้า, ตั้งอยู่ในโอวาทของพระปัจเจกพุทธเจ้า ก็เหมือนกัน
ส่วนสัตว์ทั้งหลายตั้งอยู่ในโอวาทของพระพุทธเจ้าของสาวกของพระพุทธเจ้า ย่อมมีสวรรค์เป็นเบื้องหน้า มีพระนิพพานเป็นเบื้องหน้า
เพราะฉะนั้น การอยู่ในปฏิรูปเทสนั้น จึงตรัสว่า เป็นมงคล เพราะเป็นปัจจัยแห่งสมบัติเหล่านั้น.
พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 181 -184
ลั ก ษ ณ ะ ข อ ง ถิ่ น ที่ เ ห ม า ะ ส ม
๑. อาวาสเป็นที่สบาย หมายถึง เป็นที่ที่มีสภาพทางภูมิศาสตร์ดี เช่น ถ้าเป็นบ้าน ก็ต้องให้มีต้นไม้ร่มรื่น น้ำไฟสะดวก ถ้าเป็นโรงเรียน ก็ต้องมีสุขลักษณะดี มีอากาศถ่ายเทสะดวก ไม่มีเสียงอึกทึก มีบริเวณกว้างขวาง มีสนาม กีฬา ถ้าเป็นที่ตั้งร้านค้า ก็ต้องเป็นบริเวณที่อยู่ในย่านชุมชน การคมนาคมสะดวก ถ้าเป็นจังหวัดหรือภาค ก็ต้องเป็นบริเวณที่สภาพภูมิศาสตร์ดี เช่น ไม่ลุ่มไม่ดอนเกินไป ไม่หนาวไม่ร้อนจนเกินไป เป็นต้น
๒. อาหารเป็นที่สบาย หมายถึง เป็นบริเวณที่สามารถจัดหาอาหารได้สะดวก เช่น อยู่ใกล้ตลาด หรือบริเวณที่มีการเกษตรกรรมสามารถผลิตอาหารได้เองอย่างพอเพียง และเป็นที่ที่สามารถประกอบธุรกิจการงานหารายได้มาเลี้ยงตนเองและครอบครัวได้ดี
๓. บุคคลเป็นที่สบาย หมายถึง บริเวณที่อยู่นั้นต้องไม่มีนักเลงอันธพาล โจรผู้ร้ายไม่ชุกชุม คนส่วนใหญ่ในละแวกนั้นเป็นคนดี มีศีลธรรม มีวินัย ใฝ่หาความก้าวหน้า
๔. ธรรมะเป็นที่สบาย หมายถึง ความดีงาม ความเหมาะสม ใน ๒ ลักษณะคือ ในทางโลก หมายถึง ในถิ่นนั้นมีโรงเรียน สถานศึกษาสำหรับให้ความรู้ได้อย่างดี ตลอดจนมีหลักการปกครอง การบริหารราชการบ้านเมืองที่ดีอีกด้วย
ในทางธรรม หมายถึง ในถิ่นนั้นมีพระภิกษุ หรือฆราวาสผู้รู้ธรรม เป็นบัณฑิต สามารถให้การอบรมสั่งสอนศีลธรรมได้อย่างดี หรือถิ่นที่พระพุทธ-ศาสนาแผ่ไปถึง สามารถให้ทาน รักษาศีล ฟังเทศน์ ทำสมาธิภาวนาได้เป็นนิจ
ต้ น โ พ ธิ์ ต้ น ไ ท ร
ห า ก ป ลู ก ไ ว้ ใ น ก ร ะ ถ า ง
ถึ ง จ ะ ไ ม่ ต า ย ก็ ต้ อ ง ก ล า ย เ ป็ น ไ ม้ แ ค ร ะ แ ก ร็
น
แ ต่ ถ้ า น ำ ไ ป ป ลู ก ใ น ที่ ดิ น ดี มี บ ริ เ ว ณ ก ว้ า ง ข ว
า ง น้ ำ ท่ า อุ ด ม ส ม บู ร ณ ์
ก็ โ ต วั น โ ต คื น ก ล า ย เ ป็ น ต้ น ไ ม้ ใ ห ญ่ แ ผ่ กิ่ ง ก้
า น ส า ข า เ ต็ ม ที่
เ ช่ น กั น ค น เ ร า ห า ก ต ก อ ยู่ ใ น สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม ที่ เ
ล ว
ถึ ง จ ะ มี ค ว า ม รู้ ค ว า ม ส า ม า ร ถ ก็ ย า ก ที่ จ ะ เ อ า
ดี ไ ด้
แ ต่ ถ้ า อ ยู่ ใ น ถิ่ น ที่ เ ห ม า ะ ส ม แ ล้ ว
ก็ ส า ม า ร ถ ส ร้ า ง ค ว า ม เ จ ริ ญ ก้ า ว ห น้ า ไ ด้ โ ด ย
ง่ า ย
ความเห็น (1)
ขยายความมงคลข้อที่ ๔ การอยู่ในถิ่นหรือประเทศที่สมควร ที่เหมาะสมเป็นอุดมมงคล
ถิ่นที่เหมาะสม หมายถึง ถิ่นที่สิ่งแวดล้อมดี ไม่เป็นพิษเป็นภัยแก่สุขภาพกายและใจ ยิ่งกว่านั้น ยังสนับสนุนให้ผู้อยู่อาศัยสามารถประกอบ กิจการงานในหน้าที่อันเป็นสัมมาอาชีพ ให้เจริญก้าวหน้าได้โดยง่าย และสร้างสมคุณงามความดีได้เต็มที่
ประเทศที่สมควรนั้น คือ ประเทศที่เป็นที่อยู่ของพระพุทธเจ้า พระธรรม พระสงฆ์ อุบาสกและอุบาสิกาของพระพุทธเจ้า
ผู้ที่อยู่ในประเทศที่สมควรเหล่านี้ชื่อว่าเป็นอุดมมงคล
เพราะเป็นถิ่นที่ให้บุญกิริยาวัตถุ ๑๐ ประการ มีทาน เป็นต้น
กับเป็นเหตุให้ได้อนุตตริยะ ๖ ประการมีทัสสนานุตตริยะ การเห็นที่ยอดเยี่ยม เป็นต้น
ผู้ที่อยู่ในประเทศที่สมควรเช่นนี้ จึงเป็นอุดมมงคล
เพราะสามารถที่จะบำเพ็ญบุญกุศลให้สมบูรณ์ จนถึงมรรคผลนิพพานได้
สำหรับผู้ที่เกิดและอยู่ในประเทศไทย ก็จัดว่าอยู่ในประเทศที่สมควรเช่นกัน
เพราะเราสามารถและมีโอกาสบำเพ็ญบุญ สร้างกุศลได้ทุกอย่าง
ประเทศไทย ยังมีพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าและพระสงฆ์สาวกของพระองค์คงอยู่ครบบริบูรณ์