คลื่นยักษ์สึนามิ

คลื่นสึนามิเกิดขึ้นได้อย่างไร

คลื่นยักษ์สึนามิ (Tsunami) เกิดได้อย่างไร และจะเตรียมความพร้อมอย่างไร

ดร. อาณัติ เรืองรัศมี

ศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านวิศวกรรมแผ่นดินไหวและการสั่นสะเทือน

ภาควิชาวิศวกรรมโยธา คณะวิศวกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

 

วันที่ 26 ธันวาคม 2547 เวลา 0:58:50 น. (UT) หรือเวลา 7:58:50 น. ตามเวลาในประเทศไทย ได้เกิดแผ่นดินไหวขนาด 8.9 ตามมาตราริคเตอร์ ที่นอกชายผั่งตะวันตกทางตอนเหนือของเกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนีเซีย จุดศูนย์กลางอยู่ลึก 10 กม. ห่างจากเมืองบันดาเอเช่ ประมาณ 250 กม. และห่างจากกรุงเทพฯ 1260 กม. แผ่นดินไหวนี้เป็นแผ่นดินไหวที่ใหญ่เป็นอันดับที่ 5 นับตั้งแต่ปี ค.ศ. 1900 และใหญ่ที่สุดนับตั้งแต่แผ่นดินไหวอลาสกาในปี ค.ศ. 1964 เหตุการณ์ดังกล่าวทำให้เกิดการสั่นสะเทือนรับรู้ได้ในประเทศมาเลเซีย สิงคโปร์ และไทย นอกจากนั้นได้ทำให้เกิดสึนามิในวงกว้างทำให้เกิดผู้เสียชีวิตและบาดเจ็บเป็นจำนวนมากในประเทศอินเดีย ศรีลังกา มาเลเซีย และจังหวัดท่องเที่ยวทางใต้ของประเทศไทย โดยเกิดสึนามิสูงประมาณ 6 เมตรพัดเข้าชายฝั่ง ทำให้มีผู้เสียชีวิตนับร้อยและมีผู้บาดเจ็บเป็นจำนวนมากในจังหวัดภูเก็ต พังงา ตรัง และกระบี่

 สึนามิคืออะไร เกิดได้อย่างไร

            สึนามิ (Tsunami) เป็นภาษาญี่ปุ่นแปลว่าคลื่นท่า (harbor wave) ในภาษาอังกฤษอาจใช้คำว่า Tidal wave ซึ่งไม่ถูกต้อง Tidal wave เกิดจากแรงดึงดูดระหว่างดาวเคราะห์ ดวงอาทิตย์ หรือดวงจันทร์ แต่สึนามิเกิดจากการกระตุ้นน้ำในมหาสมุทรให้กระเพื่อมในแนวดิ่งโดยมีปัจจัยจากแผ่นดินไหว ดินถล่ม การระเบิด หรือการกระแทกของอุกกาบาต แต่สึนามิที่เกิดโดยทั่วไปเป็นผลมาจากแผ่นดินไหว

            เป็นที่ทราบกันดีว่าแผ่นดินไหวเกิดจากการเคลื่อนตัวของเปลือกโลกอย่างกะทันหันแล้วปลดปล่อยพลังงานในรูปแบบการสั่นสะเทือน ซึ่งมักเกิดที่รอยเลื่อนของเปลือกโลกโดยรอยเลื่อนนี้อาจอยู่บนแผ่นดินหรืออยู่ใต้มหาสมุทร ถ้าการเคลื่อนตัวที่รอยเลื่อนใต้มหาสมุทรทำให้น้ำเกิดการกระเพื่อมในแนวดิ่งอย่างทันทีทันใด จะทำให้เกิดสึนามิได้ตามที่แสดงในรูปที่ 1 โดยสึนามิมีความยาวคลื่นยาวมากเป็น 100 กม. และมีระยะเวลาระหว่างยอดคลื่นยาวมากโดยอาจยาวเป็นชั่วโมง แล้วเคลื่อนที่ด้วยความเร็วเท่ากับรากที่สองของผลคูณของความเร่งดึงดูด (9.8 m/s²) และความลึกของน้ำ จะเห็นได้ว่าในมหาสมุทรลึก 4 กม. สึนามิจะเคลื่อนที่ด้วยความเร็วกว่า 700 กม./ชม. หรือเท่ากับความเร็วของเครื่องบินโดยสาร แต่ความสูงของคลื่นจากระดับปกติอาจสูงพียงครึ่งเมตร ทำให้ผู้ที่อยู่บนเรือในทะเลลึกจะไม่รู้สึกว่าเกิดสึนามิ แต่เมื่อคลื่นเคลื่อนที่เข้าใกล้ชายฝั่งความเร็วจะลดลงตามความลึก แต่คลื่นที่ตามมาด้วยความเร็วจะเสริมให้คลื่นมีความสูงมากขึ้น เมื่อใกล้ชายฝั่งซึ่งอาจสูงกว่า 10 ม. (รูปที่ 2) และเมื่อพัดเข้าสู่ชายฝั่ง (runup) จะสร้างความเสียหายต่อชีวิตและทรัพย์สิน คลื่นบางส่วนจะสะท้อนกลับสู่มหาสมุทรทำให้เกิดคลื่นวิ่งกลับไปกลับมาขนานไปกับชายฝั่ง คลื่นที่ตามมาอาจมีความสูงมากกว่าคลื่นแรกที่เข้ามาได้ ฉะนั้นประชาชนต้องอยู่ห่างจากชายฝั่งเมื่อเกิดสึนามิแล้ว 

 ระบบเตือนภัยจากสึนามิ

            การบรรเทาภัยจากสึนามิจะทำได้โดยการเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิด ประเทศไทยเป็นสมาชิกในระบบเตือนภัยสึนามิในแปซิฟิก (Pacific Tsunami Warning System) ซึ่งมีสมาชิก 26 ประเทศ ซึ่งมีศูนย์อยู่ที่ฮาวาย เมื่อศูนย์ได้รับข้อมูลแผ่นดินไหวจะทำการตรวจสอบว่าตำแหน่งที่เกิดกับขนาดของแผ่นดินไหวว่าเข้าเกณฑ์เสี่ยงไหม ถ้าพบว่าเข้าเกณฑ์เสี่ยงก็จะทำการแจ้งเตือนภัยโดยรอบ พร้อมทั้งจะให้ข้อมูลเวลาที่คาดว่าคลื่นจะมาถึงสำหรับบริเวณที่คลื่นจะถึงใน 2-3 ชั่วโมง เมื่อทางศูนย์ตรวจพบสึนามิใหญ่จากการตรวจวัดภาพพื้นทะเล ศูนย์จะแจ้งเตือนทั่วประเทศในภาคพื้นแปซิฟิค

 การเตรียมความพร้อมของประชาชนต่อสึนามิ

            เมื่อได้ยินการเตือนภัยว่าจะเกิดสึนามิ หรือเห็นคลื่นสูงเคลื่อนเข้ามา หรือเห็นน้ำทะเลลดลงกะทันหัน ให้ท่านไปบริเวณที่เป็นเนินสูง และไม่กลับไปที่ชายฝั่งอีกเพราะสึนามิสามารถเกิดซ้ำได้อีก แล้วรับฟังข่าวสารจากทางราชการ แต่ถ้าไปยังเนินสูงไม่ทันก็ให้วิ่งขึ้นชั้นบนของอาคารสูงคอนกรีตเสริมเหล็ก สิ่งที่ท่านต้องทราบเพื่อความปลอดภัยของท่านเองมีดังนี้

ความจริงเกี่ยวกับสึนามิ

-         สึนามิส่วนใหญ่เกิดจากแผ่นดินไหวซึ่งอาจเกิดใกล้หรือไกลออกไป

-         สึนามิอาจเกิดสูงเป็นสิบเมตรและซัดเข้าชายฝั่งเป็นระยะทางยาวมาก

-         ที่ต่ำเช่นชายหาดมีความเสี่ยงต่อสึนามิ

-         สึนามิเกิดได้หลายครั้ง คลื่นแรกไม่จำเป็นว่าจะใหญ่ที่สุด

-         สึนามิอาจเคลื่อนที่เร็วกว่าคนวิ่ง

-         บางครั้งสึนามิจะทำให้น้ำลดลงต่ำจนเห็นพื้นทะเล

-         สึนามิมีแรงมหาศาลสามารถพัดหินหนักหลายตันได้ และทำให้อาคารบ้านเรือนเสียหายได้

-         สึนามิเกิดเวลาใดก็ได้ ไม่ว่ากลางวันหรือกลางคืน

-         สึนามิสามารถเคลื่อนไปตามแม่น้ำ ลำคลองได้

กฎความปลอดภัยเมื่ออยู่บนแผ่นดิน

-         ขอให้ท่านรับทราบความจริงเกี่ยวกับสึนามิที่กล่าวไว้ข้างต้น เพราะความรู้นี้จะช่วยชีวิตท่านได้

-         ถ้าท่านอยู่ในบ้านและทราบการเตือนภัย ให้รีบไปยังที่ปลอดภัยอย่างเป็นระเบียบ

-         เมื่ออยู่ใกล้ชายฝั่งแล้วรู้สึกถึงการสั่นสะเทือน หรือเห็นระดับน้ำเปลี่ยนแปลงรวดเร็ว ให้ไปยังเนินสูง และอยู่ห่างจากแม่น้ำ

-         ชั้นบนของอาคารสูงคอนกรีตเสริมเหล็กสามารถใช้เป็นที่ลี้ภัยได้

-         อยู่ห่างจากที่ต่ำ

กฎความปลอดภัยเมื่ออยู่ในทะเล

ปกติผู้เดินเรือจะไม่ทราบว่าเกิดสึนามิเมื่ออยู่ในทะเล และเมื่อได้ยินการเตือนภัย ห้ามเข้าชายฝั่งเพราะระดับน้ำจะเปลี่ยนแปลงอย่างมากที่ชายฝั่ง แต่ถ้าเรือกำลังจะออกจากท่าเรือให้ติดต่อกับท่าเรือเพื่อรับฟังคำแนะนำ ถ้ารับทราบคำเตือนและมีเวลาที่จะไปยังน้ำลึกก็อาจจะไปอย่างเป็นระเบียบ แต่สำหรับเรือเล็กอาจจะปลอดภัยกว่าถ้าอพยพออกจากเรือไปยังที่สูง

บทส่งท้าย

            ครั้งนี้เป็นครั้งแรกของประเทศไทยที่มีผู้เสียชีวิตจากแผ่นดินไหวและสึนามิ จากเหตุการณ์นี้ทำให้ประเทศไทยต้องทบทวนมาตรการในการป้องกันผลกระทบจากแผ่นดินไหวให้ครอบคลุมมากยิ่งขึ้น การออกแบบโครงสร้างต้านทานแผ่นดินไหวนอกจากจะครอบคลุม 10 จังหวัดในภาคเหนือและภาคตะวันตก อาจมีความจำเป็นที่จะพิจารณาครอบคลุมถึงตอนใต้ของประเทศไทยซึ่งเสี่ยงต่อแผ่นดินไหวจากมหาสมุทรอินเดียตอนใต้และเขตกรุงเทพมหานคร และควรมีมาตรการเตือนภัยจากสึนามิมากขึ้น โดยเฉพาะกับจังหวัดตอนใต้ของประเทศไทยที่เป็นแหล่งท่องเที่ยวทางทะเล ซึ่งสามารถทำให้เกิดความสูญเสียต่อชีวิต ทรัพย์สิน และเศรษฐกิจได้มาก

 

เอกสารอ้างอิง

http://earthquake.usgs.gov/

http://www.geophys.washington.edu/tsunami/general/physics/physics.html

http://walrus.wr.usgs.gov/tsunami/basics.html

http://www.prh.noaa.gov/pr/ptwc/