ตำนานโยคะ (๒)
| |
 |
บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของงานฐานข้อมูล เว็บศูนย์รวม "สถาบันโยคะวิชาการ" (เข้าสู่หน้าเว็บไซด์ที่นี่ค่ะ |
ตำนานโยคะ (๒)
(มหาโยคีปตัญชลี บิดาแห่งโยคะ)
ธีรเดช อุทัยวิทยรัตน์ (ครูเละ) ;
(ดูงานเขียนทั้งหมดที่นี่)
โยคะสารัตถะ ฉ.:ก.ย.'๕๑
ครั้นถึงกาลสมัยหนึ่งบนโลก สตรีผู้มีนามว่าโคนิกา ปรารถนาที่จะมีบุตรสืบสกุล จึงบำเพ็ญตบะและอ้อนวอนต่อสูรยเทพเพื่อขอบุตร หลังจากถวายน้ำและกระทำอัญชลีเสร็จ เมื่อคลี่มือออก ปรากฏร่างของงูตัวน้อยอยู่ในมือของนาง ก่อนจะแปลงร่างเป็นเด็กชาย ซึ่งขอเป็นบุตรของนาง เด็กชายคนนี้ก็คือนาคราชเศษะที่อวตารมาเป็นมนุษย์นั่นเอง
นางโคนิกาจึงตั้งชื่อบุตรชายว่าปตัญชลีอันมีความหมายว่า "ตกลงมาสู่มือที่ประนม"
ตอนที่รู้เรื่องตำนานของปตัญชลีใหม่ๆ นั้น ผมยังเข้าใจว่าตำนานนี้คงเล่าขานกันเฉพาะในหมู่ผู้ที่ศึกษาโยคะเป็นหลัก กระทั่งเมื่อได้ไปฝากตัวเป็นศิษย์ก้นกุฏิของครูหมออายุรเวทในโรงพยาบาลเล็กๆ ในรัฐเคราลาที่อินเดียตอนใต้เมื่อสิบสองปีก่อน ผมจึงได้รู้ว่าแม้แต่หมออายุรเวทเองก็บูชาปตัญชลีด้วยเช่นกัน หลายครั้งที่ครูอธิบายเรื่องอายุรเวทอย่างเป็นกิจลักษณะให้กับกลุ่มครูโยคะที่ไปรับการบำบัดแบบอายุรเวทที่โรงพยาบาลของครูผมเมื่อหลายปีก่อน ก่อนเริ่มการสนทนาครูจะร่ายโศลกบูชาปตัญชลีเป็นภาษาสันสกฤตว่า
โยเคน จิตฺตสฺย ปเทน วาจำ I
มลํ ศรีรสฺย จ ไวทฺยเกน
โย'ปากโรตฺตํ ปฺรวรํ มุนีนำ
ปตญฺชลิมฺ ปฺราญฺชลิรานโต'สฺมิ II
ถอดความเป็นภาษาไทยว่า
ข้าพเจ้าขอประนบน้อมแด่ปตัญชลีมุนีผู้ประเสริฐ
ผู้ขจัดปัดเป่าความมืดมนแห่งดวงจิตด้วยโยคะศาสตร์
ขจัดอุปสรรคแห่งวาจา(ภาษา)ด้วยวจนะ(ภาษยะ)
และชำระความไม่บริสุทธิ์ของร่างกายด้วยอายุรเวท
ครูเล่าให้ผมฟังว่าในหมู่ผู้ศึกษาอายุรเวทนั้น เชื่อกันในเชิงบุคลาธิษฐานว่าจรกะซึ่งเป็นผู้เรียบเรียงคัมภีร์อายุรเวทเล่มแรกคือหนึ่งในอวตารของเศษะหรือปตัญชลีนั่นเอง
แม้ว่าจากข้อมูลที่อ่านพบในหนังสือโยคะบางเล่ม บอกว่าปตัญชลีซึ่งเป็นผู้ที่เรียบเรียงโยคสูตรอันเป็นคัมภีร์โยคะที่ผู้ที่ก้าวย่างในมรรคาแห่งโยคะต้องศึกษานั้น มีชีวิตอยู่ในราวพ.ศ. ๓๐๐ โดยที่ไม่ได้เชื่อมโยงกับคัมภีร์อายุรเวท (ซึ่งมีหลักฐานว่าถูกจารึกขึ้นในราวสองถึงสามพันปีก่อนคริสตกาล)
ถึงกระนั้นมีข้อมูลอ้างอิงว่าปตัญชลีมีความเชี่ยวชาญทางด้านไวยากรณ์สันสกฤต - ซึ่งน่าจะเป็นไปได้ หาไม่ท่านคงไม่สามารถร้อยเรียงโยคสูตรในรูปของโศลกที่บรรจุด้วยรหัสยแห่งโยคะที่ทั้งลุ่มลึกและครอบคลุมในทุกมิติของชีวิตที่ตกทอดสืบต่อกันมาจนถึงยุคนี้
สรุปรวมความแล้วตำนานเกี่ยวกับปตัญชลีที่ว่ากันว่าเป็นผู้ที่ประมวลความรู้ในการดับทุกข์สามเรื่องหลักของมนุษย์ อาจเป็นตำนานอีกบทหนึ่งในศาสตร์เก่าแก่ที่เชื่อมโยงกับทวยเทพตามวัฒนธรรมและความเชื่อดั้งเดิม
หลังจากฟังครูอายุรเวทของผมถอดรหัสในตำนานอายุรเวทที่กล่าวว่าถือกำเนิดจากพรหม ว่าซ่อนแทรกด้วยนัยที่บ่งบอกว่ามาจากความเป็นจริงแห่งธรรมชาติ ทำให้ผมคิดว่าถ้าเช่นนั้นตำนานของปตัญชลีมีนัยอะไรให้ครุ่นคิดตีความได้บ้าง
นัยอย่างแรกที่ผมถอดรหัสได้ ไม่ว่าจะเป็นตำนานในเวอร์ชั่นแรกที่ครูเล่าหรือตำนานอย่างละเอียดที่อ่านพบในภายหลังก็คือ ชื่อของปตัญชลีที่มีความหมายว่า"ตกลงมาสู่มือที่น้อมประนม"นั้น คล้ายจะบอกว่าการเข้าถึงความรู้แจ้งในเรื่องใด(เช่นความรู้ในการดับทุกข์ของมนุษย์) ผู้ที่ปรารถนาจะเข้าถึงความรู้นั้นต้องมีความนอบน้อมถ่อมตนอย่างยิ่งยวด ใช่หรือไม่ว่าการแสดงความนบนอบหรือหมอบกราบ (ซึ่งเป็นอีกความหมายหนึ่งของคำว่าอัญชลี) ต่อสิ่งใดหรือผู้ใดจากใจจริง แสดงว่าตัวเรานั้นอ่อนด้อยกว่าผู้ที่เรากราบกรานไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง
(พระวิษณุ)
ตำนานของปฐมโยคี (หากไม่นับว่าศิวะคือผู้ให้กำเนิดโยคะ - ตามตำนาน) ผู้มีนามว่าปตัญชลี ยังสะท้อนบอกถึงการบำเพ็ญเพียรด้วยจิตที่มุ่งมั่นศรัทธา ไม่ว่าจะเป็นนาคราชเศษะเองหรือกระทั่งนางโคนิกาที่นาคราชอวตารมาขอเป็นบุตร ทั้งสองล้วนผ่านการบำเพ็ญเพียรและตั้งจิตอธิษฐานด้วยศรัทธาอันแรงกล้าเพื่อที่จะให้ได้มาในสิ่งที่ตนปรารถนา
ในช่วงหลังที่ผมพยายามศึกษาโยคสูตรมากขึ้น ทำให้คิดว่าการบำเพ็ญเพียรของนาคราชเศษะและนางโคนิกานั้น เป็นการบำเพ็ญทั้งตบะ (หรือตปัสในภาษาสันสกฤต) และอีศวรประณิธานซึ่งเป็นสองในสามองค์ของกริยาโยคะที่ปตัญชลีกล่าวไว้ในโยคสูตรไปพร้อมกัน (กริยาโยคะอีกหนึ่งอย่างคือสวาธยายะหรือการสำรวจตนเอง)
นัยอีกอย่างที่ผมตีความจากตำนานที่กล่าวว่าปตัญชลีเป็นผู้เรียบเรียงองค์ความรู้ทั้งสามซึ่งเป็นวิถีในการดับทุกข์สามอย่างของมนุษย์ หรือพูดอีกอย่างว่าคนผู้หนึ่งเข้าถึงหรือเรียนรู้หนทางแห่งการดับทุกข์ทั้งสามในตัวเองนั้น เป็นไปได้ไหมว่าต้องการที่จะเน้นย้ำให้เห็นว่าเรื่องของกาย วาจา และใจนั้นเป็นองค์สามที่ไม่อาจแยกขาดจากกันได้
พูดง่ายๆ คือในเมื่อทุกข์หลักๆ ของมนุษย์คือทุกข์ทางกาย วาจา และใจ ผู้ที่ต้องการไปให้พ้นจากทุกข์ซึ่งเชื่อมโยงกันอย่างแยกไม่ออก ก็ต้องแสวงหาและเรียนรู้หนทางดับทุกข์ทั้งทางกาย วาจา และใจไปพร้อมกัน
หรือจะพูดว่าต้องเข้าถึงหนทางดับทุกข์อย่างเป็นองค์รวมก็คงไม่ผิดนัก
มูลนิธิหมอชาวบ้าน
2220/101 ซอยรามคำแหง 36/1 ถนนรามคำแหง แขวงหัวหมาก เขตบางกะปิ กรุงเทพฯ 10240
โทรศัพท์ 02-732-2016 - 17, โทรสาร 02-732-2811 มือถือ 081-401-7744 ;
E-mail: [email protected] ; www.thaiyogainstitute.com
ความเห็น (1)
สวัสดียามเย็นค่ะ
ไปแจ้งกรุ๊ปเลือด กันก่อนนะคะ
เดี๋ยวในสถิติ ตกหล่น นะคะ
แวะไปแล้ว... ลืมแจ้งกัน รึเปล่าค่ะเนี่ย
เช็ค ด่วนนะคะ... อาทิตย์หน้าจะรวบรวมสถิติแล้วค่ะ
