หมอบ้านนอกไปนอก(83): โค้งสุดท้าย
เยอรมนีเป็นประเทศกว้างใหญ่มีความหลากหลายทางเผ่าพันธุ์ ภูมิประเทศ ประเพณีและวัฒนธรรมจึงสามารถสร้างความยิ่งใหญ่ได้ หากไม่ถลำลึกไปกับการบ้าคลั่งสงครามคงจะยิ่งใหญ่ทางเศรษฐกิจ เทคโนโลยีต่างๆไปมากกว่านี้ รถไฟเยอรมันมีการออกแบบและการดูแลสภาพไว้อย่างดีมาก ชวนให้ใช้บริการเมื่อเทียบกับรถไฟของเบลเยียมแล้วดูดีกว่ามาก สองวันที่ผ่านมาไปเที่ยวได้ 4 รัฐก็นับว่าคุ้มค่ามาก แม้จะยังไม่ได้ดื่มด่ำกับศิลปวัฒนธรรม พิพิธภัณฑ์ต่างๆมากนักก็ตาม
เริ่มต้นสัปดาห์ที่ 42 การสอบป้องกันวิทยานิพนธ์ของนักศึกษารุ่นผมก็มาถึง ตั้งแต่ 23-25 มิถุนายน 2551 ผมอาสาสมัครสอบเป็นคนแรกกับบูโคล่าที่สอบเป็นคนแรกของอีกห้องหนึ่ง วัตถุประสงค์ของหลักสูตรในการให้นักศึกษาทำวิทยานิพนธ์นั้นก็เพื่อให้นักศึกษาได้วิเคราะห์เจาะลึกปัญหาสาธารณสุข กำหนดกลยุทธ์ในการแก้ไขปัญหาและเสนอวิธีการนำกลยุทธ์ลงสู่การปฏิบัติในบริบทประเทศของตนเองโดยให้นักศึกษารู้จักเลือก อ่าน อย่างลุ่มลึกในวรรณกรรมที่เกี่ยวข้องและให้นักศึกษาสามารถเขียนบทความที่มีความเป็นวิชาการเพื่อสื่อสารสิ่งที่ได้สังเคราะห์ขึ้นอย่างมีประสิทธิผล
นอกจากบทความแล้ว นักศึกษาต้องสอบป้องกันวิทยานิพนธ์แบบปากเปล่าเพื่อฝึกให้สังเคราะห์และนำเสนองานวิทยานิพนธ์ได้อย่างชัดเจน สามารถถกเถียง (Argument) ด้วยคำตอบที่เชื่อมโยงกับวิทยานิพนธ์ต่อข้อคำถามที่ของคณะลูกขุน (กรรมการสอบหรือExamining Board) สามารถอภิปรายในประเด็นคำถามที่เกี่ยวข้องกับการวิเคราะห์และจัดระบบบริการและระบบที่นอกเหนือไปจากวิทยานิพนธ์โดยอาศัยความรู้และประสบการณ์จากงานวิทยานิพนธ์มาช่วย
ด้วยวัตถุประสงค์ดังกล่าว ทางคณะจึงได้จัดให้มีคณะกรรมการสอบที่มาจากบุคคลภายนอกมหาวิทยาลัยเกือบทั้งหมด มีเพียงผู้อำนวยการหลักสูตรและผู้รั้งตำแหน่งผู้อำนวยการหลักสูตรในปีต่อไปเท่านั้นที่ร่วมเป็นกรรมการสอบ อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์จะไม่มีส่วนร่วมในการสอบนักศึกษาและคณะกรรมการสอบจะไม่ทราบว่าอาจารย์ท่านใดเป็นที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ของนักศึกษาคนๆนั้น ทำให้ไม่ต้องมาเกรงใจกัน สามารถจะให้ผ่านหรือไม่ผ่านได้เต็มที่ การที่อาจารย์ที่ปรึกษาไม่มีส่วนร่วมในการสอบทำให้อาจารย์ที่ปรึกษาไม่สามารถช่วยเหลือนักศึกษาของตนเองได้เลยในขณะทำการสอบ จะแตกต่างจากการสอบป้องกันวิทยานิพนธ์ปริญญาโทของเมืองไทยที่มีอาจารย์สอบอยู่ประมาณ 3-5 คน ในจำนวนนี้มักจะมีอาจารย์ภายนอกที่ไม่ใช่ที่ปรึกษาอยู่แค่ 1-2 คนเท่านั้น โดยให้อาจารย์ภายนอกทำหน้าที่ประธานคณะกรรมการสอบ ส่วนระดับปริญญาเอก ผมไม่ทราบว่าเป็นอย่างไรเพราะยังไม่เคยเรียนหรือสัมผัส
คณะกรรมการสอบวิทยานิพนธ์รุ่นผมนี้มี 10 คน มี ดร. มาโตโมร่า ผู้อำนวยการสถาบันคีมูร่า แทนซาเนีย เป็นประธาน (Dr M.K.S. MATOMORA (Chairperson) MD, MPH, Ex participant, Ex tutor, Presently : Director KIUMA, Tunduru,Tanzania ) ดร. เดดโซ จากกาน่า (Dr McD. DEDZO (Vice-Chairperson), MD, MPH, Ex participant, Ex tutor, Presently: Acting Director, Volta Region Health Directorate, Ghana Health Service, Ho Volta Region, Ghana) เป็นรองประธาน ส่วนกรรมการอีก 8 ท่าคือ ดร. บอสซินส์ จากสถาบันผู้ให้ทุนการศึกษาเบลเยียม (Dr P. BOSSYNS MD, MPH, PhD, Ex participant, Presently: Health advisor at BTC (Belgian Technical Cooperation) Brussels, Belgium) ศาตราจารย์แมกซ์ จากโรงเรียนสาธารณสุขศาสตร์ บรัสเซลล์ (Prof Dr. J. MACQ, MD, MPH, PhD, Ex participant, Ex tutor, Presently: Assistant – ULB (Free University of Brussels), ESP (Public Health School), Health Policy and Health Systems Unit, Brussels, Belgium) ศาสตราจารย์พอลล็อค จากมหาวิทยาลัยเอดินเบอระ ที่ผมเคยไปศึกษาดูงานที่สก็อตแลนด์ (Prof Dr. A. POLLOCK, MD, MPH, PhD, Presently: Director of the Centre for International Public Health Policy, University of Edinburgh, Scotland) พี่ยงยุทธ์ พงศ์สุภาพ จาก สปสช. ที่เพิ่งจบปริญญาเอกที่เบลเยียม (Dr Y. PONGSUPAP, MD, MPH, PhD, Ex participant, Presently: National Project Director, Health Care Reform Project, National Health Security Office, Thailand )
ดร. แวน เดน เบิร์ก จากอัมสเตอร์ดัมส์ (Dr Y. VAN DEN BERGH, MD, MPH, Ex participant, Presently: Course Management of the ICHD, Royal Tropical Institute – Amsterdam - The Netherlands) ศาตราจารย์ลากา จากเบลเยียม (Prof Dr. M. LAGA, MD, PhD, Presently: Head of the STD/HIV Research & Interventions Unit, ITM, Antwerpen – Belgium) อาจารย์อังเกอร์ ผู้อำนวยการหลักสูตรที่ผมเรียนอยู่ (Dr J-P UNGER} MD, MPH, PhD, Presently : Acting Director MPH-HSMP, Department of Public Health, ITM, Antwerp, Belgium) และอาจารย์กีย์ คีเกล ผู้รั้งตำแหน่งผู้อำนวยการหลักสูตรในรุ่นต่อไป (Dr G. KEGELS, MD, PhD, Presently: Director MPH-HSMP, Department of Public Health, ITM, Antwerp, Belgium)
กรรมการทั้ง 10 ท่านนี้ จะแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มๆละ 5 ท่าน เพื่อให้นักศึกษาเข้าสอบได้สองห้อง แต่การพิจารณาตัดสินนักศึกษาทุกคนจะใช้องค์คณะทั้ง 10 คนร่วมกันพิจารณา คะแนนในส่วนการเขียนวิทยานิพนธ์ (Written document) นี้คิดเป็น ร้อยละ 20 ของคะแนนทั้งหมดของหลักสูตร จะมีคณะกรรมการสองท่านอ่านเอกสารนี้ของนักศึกษาแต่ละคน โดยจะเป็นผู้ให้คะแนนแบบความลับของแต่ละคนใส่ซองส่งให้ประธานคณะกรรมการ ส่วนกรรมการที่เหลืออีก 3 คนจะอ่านเฉพาะบทสรุป (Summary) ในส่วนการสอบปากเปล่าก็คิดเป็น 20 % ของคะแนนทั้งหมดของหลักสูตรเช่นกัน นักศึกษาทุกคนจะมีเวลานำเสนอวิทยานิพนธ์แค่ 10 นาที ให้กรรมการทั้ง 5 คนเข้าใจ และมีเวลาซักถามตอบคำถามอีก 45 นาที
ขั้นตอนการสอบป้องกันวิทยานิพนธ์ (Oral exam) ถูกกำหนดไว้อย่างชัดเจน เป็นพิธีรีตอง โดยการจัดห้องสอบเป็น 2 ห้อง กรรมการห้องละ 5 คน มี 1 คนได้รับมอบหมายให้เป็นประธาน กรรมการที่อ่านเอกสารฉบับสมบูรณ์ส่งซองคะแนนให้ประธาน ผู้อำนวยการหลักสูตรเชิญนักศึกษาเข้าห้องสอบ ประธานห้องสอบเชิญนักศึกษาให้นำเสนอภายใน 10 นาที และบอกให้หยุดการนำเสนอเมื่อเวลาครบ 10 นาทีแล้ว หลังจากนั้นเชิญคณะกรรมการทุกท่านสอบถามและเปิดโอกาสให้นักศึกษาตอบชี้แจงเพื่อสร้างความเข้าใจจนครบ 45 นาทีก็ยุติและเชิญนักศึกษาออกนอกห้องสอบ กรรมการทั้ง 5 ท่านส่งใบคะแนนของแต่ละคนให้ประธาน ประธานอ่านคะแนนที่กรรมการแต่ละท่านให้ดังๆและคำนวณค่าเฉลี่ยเลขคณิตด้วยทศนิยม 1 ตำแหน่ง หากมีความแปรผันหรือแตกต่างกันมาก กรรมการจะอภิปรายกันจนหาความเห็นร่วมได้จึงจะยุติ ประธานเปิดซองคะแนนเอกสารฉบับสมบูรณ์ของกรรมการทั้ง 2 คนแล้วมาคำนวณค่าเฉลี่ย หากแปรผันกันมากหรือแตกต่างกันมาก จะมีการอภิปรายจนได้ความเห็นสรุปร่วม แต่หากไม่ได้ความเห็นร่วมก็จะต้องมีคนอ่านคนที่สามเพิ่มขึ้นมาจนได้ข้อสรุป
การที่จะผ่านได้รับปริญญา (Conditions to obtain the award of the Diploma (MPH Degree)) นักศึกษาต้องได้คะแนนสอบป้องกันวิทยานิพนธ์ทั้งสองส่วนไม่น้อยกว่า 50% และคะแนนการเรียนการสอบในแต่ละหน่วย (course component) ไม่น้อยกว่า 50 % หากคะแนนสอบแต่ละหน่วยไม่ถึง 50 % แต่ได้ตั้งแต่ 40 % ขึ้นไป 1 หน่วย มีโอกาสได้รับปริญญาจากการที่คณะกรรมการสอบวิทยานิพนธ์ ผู้อำนวยการสถาบัน (ITM Director) และผู้อำนวยการหลักสูตร (J-P. Unger, G. Kegels, P. Van Der Stuyft) จะพิจารณาร่วมกัน (deliberation) เพื่อตัดสินใจสุดท้าย หากนักศึกษาคนใดไม่ได้รับปริญญา จะได้รับประกาศนียบัตรการเข้าร่วมหลักสูตรแทน โดยจะจัดพิธีมอบปริญญาบัตรในวันที่ 26 มิถุนายน 2551ที่ห้องประชุมใหญ่ของสถาบัน (Aula PG Jassens) และจะมีการดื่มฉลองเล็กๆที่สถาบันและเลี้ยงอาหารค่ำแสดงความยินดีที่ร้านอาหารในสวนสัตว์แอนท์เวิป (Restaurant at the Antwerp Zoo: Drink, Dinner, Dance)
วันจันทร์ที่ 23 มิถุนายน 2551 ผมตื่นประมาณ 7 โมงเช้า อากาศไม่หนาวแล้ว ไม่ต้องเปิดฮีตเตอร์นอน ต้องเปิดหน้าต่างให้ลมพัดเย็น ไม่มีพัดลมใช้ ตื่นมาแล้วก็มานั่งทบทวนเตรียมตัวนำเสนอให้ได้ภายใน 10 นาที ผมทำสไลด์นำเสนอเสร็จนานแล้ว ส่งให้อาจารย์บรูโน ที่ปรึกษาช่วยให้ข้อเสนอแนะ ฝึกนำเสนอกับเพื่อนๆมาสองครั้งแล้ว ก็มั่นใจพอสมควร แต่ก็อดเกร็งไม่ได้ เพราะแม้จะไม่ได้หวังมาเอาปริญญาแต่ก็ไม่อยากกลับบ้านโดยได้แค่ประกาศนียบัตรการเข้าเรียนเท่านั้น การนำเสนอเป็นภาษาอังกฤษสั้นๆจากเนื้อหายาวๆกว่า 30 หน้ากระดาษในสภาพที่เราไม่เชี่ยวชาญในการใช้ภาษาอังกฤษให้คณะกรรมการที่มาจากหลายประเทศคนละบริบทกับเราฟังสั้นๆให้ได้ใจความ เข้าใจตามที่เราอยากสื่อนั้นเป็นเรื่องยากมากพอสมควรสำหรับผม ผมใช้วิธีตั้งเวลาไว้ที่สไลด์ที่นำเสนอเลย ขณะพูดไปเราจะเห็นได้เลยว่าเวลาผ่านไปเท่าไหร่แล้ว จะได้เร่งหรือลดความเร็วในการนำเสนอให้เหมาะสมได้ และจำลำดับที่ของสไลด์ที่นำเสนอได้ รู้ว่าสไลด์ไหนควรพูดมากหรือพูดน้อยแค่ไหน
8:30 น. ผมไปถึงสถาบัน นั่งรออยู่ที่หน้าห้องสอบ แม้จะเป็นห้องที่เคยนั่งเรียนมาหลายเดือน แต่ก็อดตื่นเต้นไม่ได้ ผมนำไฟล์นำเสนอไปลงไว้ที่คอมพิวเตอร์ในห้อง ลองเปิดดูว่าไม่มีปัญหา ตัวหนังสือต่างๆไม่ผิดเพี้ยนหรือตกกรอบ จนถึงเวลาเกือบ 9 โมงเช้า คณะกรรมการก็มากันครบ ห้องแรกที่ผมสอบมี ดร. มาโตโมร่า เป็นประธาน กรรมการอีก 4 ท่านคือ พี่ยงยุทธ์ ดร. บอสซินส์ ศ.แมกซ์ และอาจารย์อังเกอร์ ก็อุ่นใจนิดๆที่มีพี่ยงยุทธ์ร่วมเป็นกรรมการด้วย ส่วนอาจารย์อังเกอร์ที่เป็นผู้ที่ช่วยเหลือหาที่ฝึกงานให้ภรรยาผมก็พอคุ้นๆกันอยู่ แต่เป็นที่ทราบกิตติศัพท์ว่าอาจารย์จะให้คะแนนอย่างโหดมาก แต่อย่างไรก็ตามบรรยากาศในห้องสอบกรรมการทุกท่านพยายามสร้างบรรยากาศแบบเป็นกันเอง เพื่อไม่ให้นักศึกษาเกร็ง พี่ยงยุทธ์กับอาจารย์แมกซ์เป็นคนอ่านวิทยานิพนธ์ของผม
ผมเริ่มต้นนำเสนอได้อย่างไม่ติดขัดและเสร็จสิ้นภายในเวลาที่กำหนด ในช่วงตอบคำถามนั้นก็พอจับใจความได้ว่า อาจารย์บางท่านยังไม่เข้าใจในสิ่งที่ผมนำเสนอนัก และในส่วนของกลยุทธ์ วิธีการวิเคราะห์ สังเคราะห์และการแก้ไขปัญหาในงานวิทยานิพนธ์นั้น กรรมการก็มองว่าไม่ค่อยชัดเจนนัก ในขณะที่ผมก็คิดว่าผมนำเสนอได้ชัดเจนและตอบได้ชัดเจนพอควร ก็คงเป็นธรรมดาที่ตัวเราอาจมองและคิดเข้าข้างตัวเองได้ อีกประการหนึ่งคือกรรมการแต่ละคนมาจากคนละบริบทกัน จึงต่างมีภูมิหลังของตัวเองในการวิเคราะห์และสังเคราะห์ปัญหาได้
งานวิทยานิพนธ์ของผม ทำเรื่องความไม่สมดุลของกำลังคนด้านสุขภาพในจังหวัดตาก เนื่องจากมีปัญหาจังหวัดถูปแบ่งออกเป็น 2 ฝั่งตามธรรมชาติด้วยทิวเขาถนนธงชัย ฝั่งตะวันตกติดกับชายแดน 560 กิโลเมตร มีความทุรกันดาร ห่างไกล ความแตกต่างด้านวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ วัฒนธรรม ภาษาและชาติพันธุ์มนขณะที่เจ้าหน้าที่สาธารณสุขเป็นคนจากอำเภอในฝั่งตะวันออกที่อยู่เขตเมือง ไม่ติดชายแดน เดินทางไม่ยากลำบากนัก ในแต่ละปีจึงมีคนขอย้ายจากฝั่งตะวันตกมาสู่ฝั่งตะวันออกจำนวนมาก มีความแตกต่างอย่างเห็นได้ชัดในด้านจำนวนบุคลากรของสองฝั่ง ผมได้จัดเก็บข้อมูลเพิ่มเติมด้วยแบบสัมภาษณ์เชิงคุณภาพ แล้วนำมาวิเคราะห์ปัญหาการโยกย้ายส่วนใหญ่มาจากการกลับภูมิลำเนาและติดตามครอบครัว เรื่องของผลประโยชน์ ค่าตอบแทนมีอิทธิพลในการดึงคนอยู่ไม่มากนัก
จากการวิเคราะห์สภาพปัญหา การทบทวนวรรณกรรมต่างๆ ผมได้เสนอทางแก้ไขปัญหาใน 2 ยุทธศาสตร์คือยุทธศาสตร์ด้านนโยบายกำลังคน (3R Health policy strategy) ที่ต้องมีการจัดระบบการสรรหา การกระจายและการคงให้อยู่ (Recruitment, Redistribution, Retention) ทั้งในระดับจังหวัดและประเทศ และยุทธศาสตร์การบริหารกำลังคนด้านสุขภาพ (5R HRM strategy) ที่ต้องมีการการคัดเลือกคน การจัดวางตำแหน่งใหม่ การฝึกอบรมใหม่ การธำรงรักษาและการใช้ประโยชน์จากกำลังคนด้านสุขภาพอย่างเหมาะสม (Recruitment, Reposting, Retraining, Retention, Reuse) จากสาเหตุปัญหาหลักในเรื่องภูมิลำเนาในการสรรหาคนมาทำงานด้านสุขภาพในฝั่งตะวันตกของตากจึงต้องคัดคนถิ่น เรียนในท้องถิ่นและทำงานในท้องถิ่น (Rural recruitment, Rural training & Hometown working) ซึ่งเป็นแรงบันดาลใจในการพัฒนากำลังคนด้านสุขภาพของผมเมื่อกลับมาทำงานที่ตากอีกครั้ง
ในภาพรวมแล้ว ผมคิดว่าผมน่าจะผ่านการสอบครั้งนี้ไปได้ พอออกจากห้องสอบปุ๊บก็รีบกลับไปบ้านพัก และพาภรรยาและลูกๆขึ้นรถรางไปที่สถานีรถไฟกลางเพื่อไปเที่ยวสวิสต่อและจะกลับมาอีกทีในวันรับปริญญาวันที่ 26 มิถุนายนเลย ทำใจให้สบายแล้วไปเที่ยวดีกว่า
พิเชฐ บัญญัติ(Phichet Banyati)
บ้านพักโรงพยาบาลบ้านตาก อ.บ้านตาก จ.ตาก
เขียนจากบันทึกลายมือประจำวันของวันที่ 23 มิถุนายน 2551
17 มีนาคม 2552
ความเห็น (2)
สวัสดีค่ะ คุณพิเชษฐ์
ดีใจด้วยที่คุณผ่านช่วงเวลา...
ที่เรียกได้ว่ากดดันบีบคั้นสุดๆ
นึกย้อนไปในช่วงเดียวกัน
ช่างเป็นความทรมานที่สุดบรรยาย
ไม่นานแป๋มต้องผจญกับมันอีกแล้ว
สุขใจในวันทำงานนะคะ...
สวัสดีครับครูแป๋ม
ก็ขอส่งกำลังใจให้ครูแป๋ว กับเหตุการณ์ในอีกไม่นานที่ต้องผจญด้วยครับ ขอให้มีความสุขทุกวันเช่นกันครับ