รายงานการวิจัย เรื่อง การบริหารจัดการศึกษาโรงเรียนขนาดเล็ก
สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษานครปฐม เขต 2
« สันติ รุ่งสมัย
ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหา
สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษานครปฐม เขต 2 มีภารกิจในการบริหารเขตพื้นที่การศึกษาและสถานศึกษาประกอบด้วย 4 อำเภอ ได้แก่ อำเภอบางเลน อำเภอพุทธมณฑล อำเภอนครชัยศรี และอำเภอสามพราน ปัจจุบันมีสถานศึกษาทั้งสิ้น 171 โรงเรียน จำแนกเป็นโรงเรียนรัฐบาล 144 โรงเรียน และโรงเรียนเอกชน 27 โรงเรียน ในจำนวนโรงเรียนรัฐบาลมีโรงเรียนขนาดเล็กที่มีนักเรียนต่ำกว่า 120 คนลงมา จำนวน 34 โรงเรียน คิดเป็น ร้อยละ 23.61 โดยส่วนใหญ่เป็นโรงเรียนที่อยู่ในอำเภอบางเลนมากที่สุด จำนวน 19 โรงเรียน คิดเป็นร้อยละ 55.88 ของโรงเรียนขนาดเล็กทั้งหมด รองลงมาเป็นโรงเรียนที่อยู่ในอำเภอสามพราน จำนวน 10 โรงเรียน คิดเป็นร้อยละ 29.41 และเป็นโรงเรียนที่อยู่ในอำเภอนครชัยศรี จำนวน 5 โรงเรียน คิดเป็นร้อยละ 14.71
การดำเนินงานให้บรรลุวิสัยทัศน์ตามพันธกิจในแผนกลยุทธ์ของสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษานครปฐมเขต 2 ปี 2548–2550 ได้ให้ความสำคัญในการจัดการศึกษาของโรงเรียนในทุกระดับ การศึกษาและขนาดโรงเรียนโดยมุ่งมั่นพัฒนาให้โรงเรียนทุกโรงเรียนในสังกัด มีคุณภาพเท่าเทียมกัน แต่เนื่องจากมีอุปสรรคและปัญหาด้านปัจจัยพื้นฐานไม่สามารถที่จะดำเนินการให้เสมอภาคอย่างเท่าเทียมกันได้ในทางปฏิบัติ ทั้งนี้เพราะโรงเรียนขนาดใหญ่จะมีทรัพยากรทางการบริหารด้านงบประมาณ บุคลากร อาคารสถานที่พร้อมอยู่แล้ว ก็สามารถพัฒนาได้ตามนโยบายของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานและกระทรวงศึกษาธิการ ส่วนโรงเรียนขนาดเล็กมีทรัพยากรทางการบริหารจำกัดแทบทุกด้าน งบประมาณน้อย บุคลากรน้อยไม่เพียงพอกับจำนวนชั้นเรียน อีกทั้งจำนวนโรงเรียนขนาดเล็กที่มีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นในอนาคต ปัจจุบันการจัดการศึกษาของสถานศึกษาแต่ละแห่ง ได้ดำเนินการบริหารจัดการศึกษาตามแนวคิดการกระจายอำนาจการบริหารจัดการศึกษาโดยใช้โรงเรียนเป็นฐาน (School Based Management : SBM) โดยมีการกระจายอำนาจการบริหารงานด้านวิชาการ งบประมาณ การบริหารบุคคล และการบริหารทั่วไป (กระทรวงศึกษาธิการ 2546 : 1-8)
« รองผู้อำนวยการสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษานครปฐม เขต 2
สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษานครปฐม เขต 2 จึงจำเป็นต้องเสริมสร้างกลยุทธ์การพัฒนาคุณภาพในด้านการบริหารจัดการศึกษาเพื่อให้สอดรับกับการปฏิรูปการศึกษาในปัจจุบันของโรงเรียนขนาดเล็ก ทั้งในการพัฒนาหลักสูตร รูปแบบการจัดการศึกษาให้สอดรับกับบริบทท้องถิ่น ขนาดของโรงเรียน จำนวนบุคลากร รวมทั้งความต้องการของชุมชน ผู้วิจัยในฐานะรองผู้อำนวยการสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษานครปฐม เขต 2 มีหน้าที่โดยตรงในการดูแลรับผิดชอบ ส่งเสริมสนับสนุนและพัฒนาคุณภาพการจัดการศึกษาโรงเรียนขนาดเล็กในเขตพื้นที่การศึกษา มีความสนใจที่จะศึกษาวิจัย เรื่อง การบริหารจัดการศึกษาโรงเรียนขนาดเล็ก สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษานครปฐม เขต 2 ว่ามีสภาพการบริหารจัดการศึกษาเป็นอย่างไร และมีแนวทางการพัฒนาคุณภาพการจัดการศึกษาของโรงเรียนขนาดเล็กอย่างไร ผลการศึกษาที่ได้รับจะเป็นข้อมูลสำคัญในการวางแผนเพื่อพัฒนาส่งเสริมและยกระดับคุณภาพการการบริหารจัดการโรงเรียนขนาดเล็กของสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษานครปฐม เขต 2 ให้มีมาตรฐานและมีประสิทธิภาพสูงขึ้นต่อไป
วัตถุประสงค์
1. เพื่อศึกษาสภาพการดำเนินงานการบริหารจัดการศึกษาโรงเรียนขนาดเล็ก สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาการศึกษานครปฐม เขต 2 ตามทัศนะของผู้บริหารสถานศึกษาและครูผู้สอน
2. เพื่อศึกษาแนวทางการพัฒนาคุณภาพการบริหารจัดการโรงเรียนขนาดเล็ก ที่พึงประสงค์กับบริบทของสถานศึกษา สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาการศึกษานครปฐม เขต 2
ขอบข่ายแนวคิดทฤษฎีที่ใช้ในการวิจัย
เพื่อเป็นแนวทางการวิจัยเรื่องนี้ ประกอบด้วยแนวคิดหลักการบริหารโดยใช้โรงเรียนเป็นฐาน (School – Based Management : SBM ) และการบริหารจัดการโรงเรียนตามแนวทางการบริหารสถานศึกษาที่เป็นนิติบุคคลของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานตามขอบข่ายภารกิจของสถานศึกษา 4 ด้าน คือ ด้านวิชาการ งบประมาณ บริหารบุคคล และบริหารทั่วไป
ขอบเขตการวิจัย
1. ประชากรที่ใช้ในการวิจัย
ประเภทที่ 1 ประชาการที่ใช้ในการศึกษาสภาพการดำเนินงานการบริหารจัดการโรงเรียนขนาดเล็ก สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาการศึกษานครปฐม เขต 2 เป็นโรงเรียนจำนวน 34 โรงเรียน ประกอบด้วย ผู้บริหารสถานศึกษา จำนวน 34 คน และ ครู จำนวน 34 คน
ประเภทที่ 2 ผู้ให้ข้อมูลในการศึกษาแนวทางการพัฒนาคุณภาพการบริหารจัดการโรงเรียนขนาดเล็กที่พึงประสงค์กับบริบทของสถานศึกษา สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาการศึกษานครปฐม เขต 2 โดยใช้การสนทนากลุ่ม (Focus Group Discussion)ประกอบด้วย ตัวแทนจาก 3 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มที่ 1 ผู้บริหารการศึกษาหรือตัวแทนผู้บริหารการศึกษาในสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษานครปฐม เขต 2 กลุ่มที่ 2 ศึกษานิเทศก์ที่รับผิดชอบการพัฒนาคุณภาพโรงเรียนขนาดเล็ก กลุ่มที่ 3 กลุ่มผู้บริหารสถานศึกษาโรงเรียนขนาดเล็กที่มีผลงานในการประยุกต์ใช้นวัตกรรมการบริหารจัดการสถานศึกษาที่ประสบความสำเร็จ ในสัดส่วนเท่าๆกันกลุ่มละ 3 คน รวมทั้งสิ้นจำนวน 9 คน
2. ตัวแปรที่จะศึกษา
การวิจัยครั้งนี้ ได้กำหนดตัวแปรที่ศึกษา ไว้ดังนี้
2.1 สภาพการดำเนินงานการบริหารจัดการโรงเรียนขนาดเล็ก และสังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาการศึกษานครปฐม เขต 2
2.1.1 การบริหารวิชาการ
2.1.2 การบริหารงบประมาณ
2.1.3 การบริหารงานบุคคล
2.1.4 การบริหารทั่วไป
2.2 ความคิดเห็นที่ได้จากการสนทนากลุ่ม ที่มีต่อแนวทางการพัฒนาคุณภาพการบริหารจัดการโรงเรียนขนาดเล็กที่พึงประสงค์กับบริบทของสถานศึกษา สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาการศึกษานครปฐม เขต 2
2.2.1 สภาพปัญหาในการบริหารจัดการศึกษาของโรงเรียน
2.2.2 แนวทางการดำเนินงานบริหารจัดการเพื่อยกระดับคุณภาพ
2.2.3 นวัตกรรมที่เหมาะสมกับโรงเรียนขนาดเล็ก
เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย
1. แบบสอบถามสภาพการบริหารงานโรงเรียนขนาดเล็ก
2. แบบบันทึกการจัดกิจกรรมกลุ่มสนทนา
สรุปผลการวิจัย
1. สภาพการดำเนินงานการบริหารจัดการศึกษาโรงเรียนขนาดเล็ก สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาการศึกษานครปฐม เขต 2 ปรากฏดังนี้
1.1 สภาพการดำเนินงานการบริหารจัดการศึกษาโรงเรียนขนาดเล็ก สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาการศึกษานครปฐม เขต 2 ตามทัศนะของผู้อำนวยการสถานศึกษา โดยภาพรวมทั้ง 4 ด้าน อยู่ในระดับปานกลาง (m 3.32 , s 0.57) เมื่อพิจารณาเป็นรายด้าน เรียงลำดับจากมากไปน้อย พบว่า การบริหารทั่วไป อยู่ในระดับมาก (m 3.89 , s 0.69) รองลงมา คือ การบริหารงบประมาณ อยู่ในระดับมาก (m 3.79 , s 0.36) การบริหารงานวิชาการ อยู่ในระดับปานกลาง (m 3.10 , s 0.50) และการบริหารงานบุคคล อยู่ในระดับน้อย (m 2.48 , s 0.98)
1.2 สภาพการดำเนินงานการบริหารจัดการศึกษาโรงเรียนขนาดเล็ก สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาการศึกษานครปฐม เขต 2 ตามทัศนะของครูผู้สอน โดยภาพรวมอยู่ในระดับปานกลาง (m 3.46 , s 0.60) เมื่อพิจารณาเป็นรายด้าน เรียงลำดับจากมากไปน้อย พบว่า การบริหารงบประมาณ อยู่ในระดับมาก (m 4.07 , s 0.49) รองลงมา คือ การบริหารวิชาการ อยู่ในระดับปานกลาง (m 3.46 , s 0.60) การบริหารทั่วไป อยู่ในระดับปานกลาง (m 2.92 , s 8.76) และการบริหารงานบุคคล อยู่ในระดับน้อย (m 2.44 , s 1.58)
2. แนวทางการพัฒนาคุณภาพการบริหารจัดการศึกษาโรงเรียนขนาดเล็ก สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาการศึกษานครปฐม เขต 2 ได้ข้อค้นพบ ดังนี้
2.1 โรงเรียนขนาดเล็กส่วนใหญ่ประสบปัญหาในการบริหารจัดการคุณภาพการศึกษาทั้ง 4 ด้าน ได้แก่ วิชาการ งบประมาณ บริหารบุคคล บริหารทั่วไป อันเป็นผลที่ สืบเนื่องมาจากปัจจัยสำคัญหลายประการ โดยเฉพาะการขาดแคลนบุคลากรและงบประมาณ นอกจากนี้ ในด้านการดำเนินงานบริหารจัดการโรงเรียนยังขาดการดำเนินงานเชิงระบบ ในส่วนของการสนับสนุนการนิเทศจากภายนอกยังไม่สอดคล้องกับความต้องการและสภาพปัญหาของโรงเรียน
2.2 การพัฒนาโรงเรียนขนาดเล็ก เพื่อสร้างความเข้มแข็งและยกระดับคุณภาพหรือมาตรฐานการศึกษาสูงขึ้น ควรมีแนวทางการดำเนินงานบริหารจัดการ ดังนี้
2.2.1 ด้านการบริหารวิชาการ ควรมีการปรับปรุงหลักสูตร การสนับสนุนสื่อการเรียนการสอน การปรับปรุงระบบเทคโนโลยี การนำนวัตกรรมการสอนต่างๆมาใช้เพื่อแก้ปัญหาการขาดแคลนครู การส่งเสริมการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นและแหล่งเรียนรู้มาใช้ในการจัดการเรียนการสอน การปรับปรุงห้องสมุดให้มีความทันสมัย ที่เหมาะสมกับสภาพและข้อจำกัดของโรงเรียน
2.2.2 ด้านการบริหารงบประมาณ ควรมีการจัดสรรงบประมาณที่สอดคล้องกับสภาพจริงของโรงเรียนขนาดเล็ก และการระดมทุนเพื่อสนับสนุนโรงเรียนขนาดเล็ก
2.2.3 ด้านการบริหารงานบุคคล ควรมีการพัฒนาครูต้นแบบ ครูมืออาชีพสำหรับโรงเรียนขนาดเล็ก การศึกษาทดลองโครงการครูพิเศษหมุนเวียนสอนในโรงเรียนขนาดเล็ก ( Mobile Teacher) และ การสนับสนุนบุคลากรเพื่อปฏิบัติงานธุรการ การเงิน และพัสดุแก่โรงเรียนขนาดเล็ก
2.2.4 ด้านการบริหารทั่วไป ควรมีการจัดโครงสร้างการบริหารงานที่เหมาะสมกับขนาดของโรงเรียน การสร
ไม่มีความเห็น