วิจัยในชุมชน : ทางรอดในการพัฒนาความรู้เพื่อชุมชน
ผมขอถอดคิดเริ่มต้นมาจากบล็อก ของคุณจตุพร ว่า การวิจัยในชุมชนเป็นทางออกในการพัฒนาความรู้ของประเทศ อันเนื่องมาจากระบบการพัฒนาและใช้ความรู้อยู่ในสถาบันทางราชการ มักจะเป็นความรู้ที่ใช้ประโยชน์ได้น้อย มีขีดจำกัดที่อยู่ภายใต้เงื่อนไขทรัพยากรด้านต่างๆ ไม่สามารถปรับใช้ได้โดยทั่วไป
แต่การวิจัยในชุมชน นอกจากจะทำให้เกิดความรู้ที่เหมาะสมต่อการใช้ในพื้นที่แล้ว ก็ยังสามารถเชื่อมโยง สร้างความรู้ต่อยอดได้อีกอย่างนับไม่ถ้วน
ทั้งนี้ เนื่องมาจาก เมื่อดำเนินการกิจกรรมวิจัยในชุมชนนั้น ก็จะทำให้เกิดผลกระทบข้างเคียงอย่างเป็นธรรมชาติ กับการเปลี่ยนแปลงอื่นๆ ที่ต่อเนื่องกัน เมื่อมีผู้สังเกตและทดสอบซ้ำอีกก็จะทำให้เกิดการขยายตัว การพัฒนาการความรู้ในระดับชุมชน ได้อย่างไม่มีที่สิ้นสุด
หรือจะเรียกว่า การพัฒนาคลื่นความรู้ก็ได้ครับ
ลักษณะที่เกิดเช่นนี้ ถ้าเราสามารถกระตุ้นให้เกิดนักจัดการความรู้ในระดับชุมชน โดยกระบวนการสร้างเกลียวความรู้ก็จะสามารถทำให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ต่อเชื่อมกับการวิจัยในชุมชน ที่เกิดคลื่นความรู้ไปสู่ชุมชนอื่นในกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ของกลุ่มและเครือข่าย
เทคนิคและวิธีการในการทำงานนั้น จำเป็นจะต้องให้ชุมชนเป็นฐานคิด ฐานทำงาน ฐานสรุปผล และประเมินผล ซึ่งอาจมีนักวิจัยเข้าร่วมทำงาน หรือให้คำปรึกษาอยู่ห่างๆ เพื่อจะได้ไม่เกิดการบิดเบือนข้อมูลไปตามหลักทางวิชาการมากเกินไป
แต่น่าจะปล่อยให้เกิดผลการขยายตัวของความรู้ในระดับชุมชนอย่างเป็นธรรมชาติ ที่จะทำให้เกิดคลื่นความรู้ได้อย่างต่อเนื่องดังกล่าวแล้ว
ฉะนั้น กระบวนการทำงานร่วมกับชุมชนจึงเป็นวิธีการที่ละเอียดอ่อน ถ้านักวิชาการเข้าไปยุ่งเกี่ยวมากจนเกินไป จะทำให้เกิดอาการ ตายด้านทางความคิด รอรับฟังคำสั่ง จากนักวิชาการเพียงฝ่ายเดียว แต่ถ้านักวิชาการถอยห่างเกินไป ก็อาจเกิดอาการชะงักงันทางความคิด เมื่อเจอปัญหาบางประการที่ใหญ่เกินกว่าชาวบ้านทั่วไปจะคิดออก
ฉะนั้น การยืนระยะของนักวิชาการกับงานวิจัยในชุมชนนั้น จึงเป็นสิ่งที่ละเอียดอ่อนและสำคัญอย่างยิ่งยวด มิฉะนั้นจะมีโอกาสเสี่ยงสูงมากที่จะทำให้เกิดความเสียหายทั้งตัวงานวิจัย และระบบการพัฒนาการความรู้ของชุมชน
ในประเด็นนี้ จึงอยากจะแลกเปลี่ยนเรียนรู้ว่าใครมีประสบการณ์และความเห็นอย่างไร ที่จะทำให้การวิจัยในชุมชนเป็นฐานพัฒนาการความรู้ที่แท้จริง ทั้งในระดับชุมชน ระดับพื้นที่ และระดับประเทศ
นอกจากนี้ ขอฝากความระลึกถึงมา แด่ กศน. ที่น่าจะให้ความสำคัญในบทบาทของตนเองต่อการวิจัยในชุมชน จึงจะทำให้บทบาทของ กศน.มีพลังขับเคลื่อน และมีข้อต่อรองกับผู้บริหาร เหนือวิทยาลัยการอาชีพ หรือวิทยาลัยชุมชน
ซึ่ง กศน. น่าจะเล่นบทบาทนี้ได้เป็นอย่างดี อันนี้ผมว่า ตามชื่อนะครับ เพราะคำว่า “การศึกษานอกโรงเรียน” นั้น แท้จริงแล้ว ก็คือการศึกษาเพื่อชีวิต เพราะชีวิตอยู่นอกโรงเรียน
ดังนั้น การวิจัยในชุมชน และการศึกษาเพื่อชีวิต แทบจะเป็นเรื่องเดียวกันแบบแยกกันไม่ออก
ผมขอฝากถึง คน กศน.ช่วยพิจารณาถึงเรื่องนี้ด้วยครับ
ความเห็น (8)
- ผมก็เห็นด้วยกับบันทึกของคุณจตุพรเช่นเดียวกันครับ
- แม้จะไม่ค่อยมีประสบการณ์ในการวิจัยชุมชนมากนัก แต่พอได้เห็นในบางชุมชนที่ได้คิด ลงมือปฏิบัติและเรียนรู้ด้วยคนกลุ่มหนึ่งในชุมชนเอง ทำให้เห็นว่าน่าจะเดินมาถูกทางแล้ว
- ที่ได้พบเห็นการเรียนรู้ของชาวบ้านแม้จะไม่มากกลุ่ม แต่มีประเด็นหลักๆ ที่สำคัญคือ 1) เขาคิดเองได้ 2)ออกแบบเองได้ (แม้ช่วงเริ่มต้นจะดูไม่กลมกลืน แต่เป็นหน้าที่พวกเราที่จะต้องคอยเสริมหนุน) 3) มีการประยุกต์ด้วยการนำวิธีคิดนี้ไปทำต่อในกิจกรรมอื่นที่เขาต้องการ 4) สร้างความรู้ขึ้นใช้เองได้ 5) ยั่งยืนด้วยตนเอง ฯลฯ
- เราก็ต้องเสริมหนุนวงเรียนรู้ของชาวบ้าน โดยดำเนินการขึ้นมาอีกระดับหนึ่ง
- แต่สถานการณ์ในทุกวันนี้ ก็ยังหาภาคีทำงานเพื่อเสริมหนุนให้ชาวบ้านวิจัยชนิดที่ไม่ยึดกรอบหน่วยงานยากครับ ผมเคยหวังว่ามหาวิทยาลัยในพื้นที่จะเป็นศูนย์กลางประสาน แต่ก็หวังลมๆ แล้งๆ ครับ
- เคยหารือต่างหน่วยสังกัด พอพูดว่าเราน่าจะลงไปร่วมชุมชนเพื่อให้เขาวิจัยหรือชวนชาวบ้านวิจัย ทุกคนก็จะเห็นดีด้วย แต่เขาก็จะมองไปที่ต้องของบวิจัยจากที่โน่นที่นี่... (กลับไปเป็นชาวบ้านถูกวิจัยเหมือนเดิม)
- ข้าผู้น้อยด้อยปัญญา แลกเปลี่ยนมาได้เพียงเท่านี้ละครับท่านผู้อาวุโส.... ขอคาราวะหนึ่งจอก
อาจารย์ ดร.แสวง ครับ
เห็นด้วยอย่างยิ่งว่าการวิจัยในชุมชนมีประโยชน์และความสำคัญมาก ผมเลี่ยงคำว่าวิจัย ใช้คำนี้กับชาวบ้าน สื่อกันลำบากนิดหนึ่ง ผมเลยใช้ว่าโครงงานอาชีพแทนครับ มีคำว่างานที่พอจะเชื่อมกับสิ่งที่ชาวบ้านทำได้ให้เข้าใจได้ง่ายกว่า โครงงานอาชีพนี้ก็เบบี้รีเสิร์ช น้องวิจัยแหละครับ ทำแล้วเวิร์คดีครับ ครูอาสาฯไปร่วมกันกำหนดโจทย์ ตั้งคำถามในสิ่งที่อยากรู้ ร่วมกันออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้หรือกิจกรรมการวิจัย ทำมา 6 ปี ชาวบ้านร่วมกันพัฒนากลุ่มอาชีพ และเครือข่ายอาชีพได้มาหลายกลุ่มหลายเครือข่ายครับ ครูอาสาฯก็แปลงร่างไปเป็นคุณอำนวย ส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้ไม่ ใช่คุณอำนาจที่จะสั่งให้เรียนอะไร ในวิธีเรียนรู้ไหนก็ได้เหมือนเมื่อก่อน
ดีใจที่อาจารย์หยิบยกเรื่องนี้ขึ้นมาเป็นประเด็นแลกเปลี่ยนครับ
วิจัยชุมชนเป็นเรื่องเหล้าเก่าในขวดเก่า
แต่คนละยี่ห้อ
วิถีไทย คืองานวิจัยชุมชน
ภูมิปัญญาไทย คืองานวิจัยสายพันธุ์ไทย
เพียงแค่คนไทๆๆเจ้าะเข้าไปไม่ถึง
- เราลืมว่าเราคือใคร
- ชอบยกย่องฝรั่ง
- บางทีผมอยากเลิกใช้คำว่า KM
- แม้แต่ปลาทู ก็ยังเป็คำที่ลอกฝรั่ง (มาจากปลาทูน่า)
- ทั้งๆที่ปลาทูนา (ปลาทูที่อยู่ในนาทางอีสาน) ก็มี
- อีกร้อยพันปลาที่แข็งแรงกว่าปลาทูก็มี
- แต่ก็กลัวจะผิด ฝรั่งจะว่าเอา เลยไม่กล้าใช้
- แค่ชนิดปลาในโมเดล KM นี่ก็สะท้อนกึ๋นคนนำเสนอได้อย่างดี
- มาใช้ไม้แหย่ไข่มดแดงสือกว่ามาก
- หรือจะเอาม้าก้านกล้วย ผมก็ว่าเทห์กว่าเยอะ
- แต่ผมว่าพวงปลาตะเพียนก็น่าสนใจนะครับ
- แต่ผมบังเอิญเลี่ยน "ปลา" เต็มที (ฟังแล้ว อยากซิฮากคับ)
- อยากเปลี่ยนเป็นอย่างอื่นบ้างนะครับ
ขอ "ม้าก้านกล้วย" สักตัวดีกว่าครับ