การคิดอย่างรวดเร็วและช้า

คนเรามีสองระบบในการคิด ได้แก่ "การคิดระบบที่ 1" คือการคิดตามสัญชาตญาณ (intuitive thinking) และ"การคิดระบบที่ 2" คือการคิดที่มีเหตุผล (rational thinking)

การคิดอย่างรวดเร็วและช้า

Thinking, Fast and Slow

พลตรี มารวย  ส่งทานินทร์

[email protected]

24 พฤศจิกายน 2561

บทความนี้ นำมาจากหนังสือเรื่อง Thinking, Fast and Slow ประพันธ์โดย Daniel Kahneman จัดพิมพ์โดยสำนักพิมพ์ Allen Lane เมื่อ ค.ศ. 2011

ผู้ที่สนใจเอกสารนี้แบบ PowerPoint (PDF file) สามารถ Download ได้ที่  https://www.slideshare.net/maruay/thinking-fast-and-slow-123839789

เกี่ยวกับผู้ประพันธ์

• Daniel Kahneman เกิดที่อิสราเอล เติบโตในประเทศฝรั่งเศส ก่อนที่จะเดินทางกลับปาเลสไตน์
• หลังจากเรียนวิชาจิตวิทยาและได้รับปริญญาตรี  เขาได้เข้ารับตำแหน่งในกองกำลังป้องกันของอิสราเอล โดยทำงานในแผนกจิตวิทยา
• ภายหลังได้ย้ายไปอเมริกาเพื่อทำปริญญาเอก ในด้านจิตวิทยา และได้รับรางวัลโนเบล จากผลงานด้านจิตวิทยาและเศรษฐศาสตร์

เกี่ยวกับหนังสือ

• เป็นหนังสือสำหรับคนที่สนใจ ในด้านจิตวิทยาและกระบวนการคิด
• การคิดอย่างรวดเร็วและช้า โดย Daniel Kahneman วิเคราะห์สองรูปแบบของการคิด; "ระบบที่ 1" เป็นไปอย่างรวดเร็ว สัญชาตญาณ และอารมณ์; "ระบบที่ 2" ทำงานช้าลง มีความรอบคอบมากขึ้น และมีเหตุผลมากขึ้น
• หนังสือเล่มนี้ เป็นการตรวจสอบ ความคิดทางอารมณ์ กับความคิดเชิงตรรกะ ที่จะเปลี่ยนวิธีที่คุณคิด

ระบบการคิดแบบที่ 1

• Kahneman กล่าวว่าระบบแรก เป็นการคิดอย่างรวดเร็ว ทำเกือบอัตโนมัติ หรือโดยสัญชาตญาณ
• เขาอธิบายว่า นี่คือระบบการคิดที่มีอิทธิพลอย่างไม่น่าเชื่อมากกว่าที่คุณคิด เพราะมันมีอิทธิพลต่อการตัดสินและทางเลือกทั้งหมดของคุณ
• การตอบสมการง่ายๆ เช่น 2 + 2 หรือรู้ว่าส่วนที่สองของวลี "ขนมปังและ ... " (คำตอบคือ เนย) เป็นเพราะระบบการคิดแบบแรก

ระบบการคิดแบบที่ 2

• Kahneman อธิบายว่า ระบบที่สองเกี่ยวข้องกับการคิดที่มีความซับซ้อน และมีการใช้ความคิดมากขึ้น
• เขาอธิบายว่า ระบบที่สองจะง่ายต่อการระบุ เพราะเป็นตัวสติ เป็นการตัดสินใจจากการเลือกที่มีเหตุผล และตามความเชื่อ
• เช่น สมการที่ยากขึ้น 24 X 17 หรือการตรวจสอบพฤติกรรมของคุณเองในบางสถานการณ์ หรือการเพิ่มอัตราการก้าวเดินมากกว่าธรรมชาติของคุณ เป็นเพราะการคิดของระบบที่สอง

ระบบการคิดทั้งสองแบบ

• กระบวนการคิดที่รวดเร็วของระบบที่หนึ่ง ทำให้บางครั้งเกิดปัญหา ในสถานการณ์เช่นนี้ ระบบที่สองจะก้าวเข้ามาช่วย
• เมื่อระบบที่หนึ่งไม่สามารถให้คำตอบได้ ระบบที่สองจะก้าวขึ้นมามีบทบาท Kahneman อธิบายว่า ระบบที่สองถูกออกแบบมา เพื่อตรวจสอบการคิดและการกระทำของระบบที่หนึ่ง ซึ่งไม่เพียงแต่จะตรวจสอบ แต่ก็ยังควบคุมด้วยการสนับสนุน การยับยั้ง หรือการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม

สาระสำคัญของหนังสือ

• ระบบที่หนึ่ง เป็นการคิดอย่างรวดเร็ว คิดเป็นเกือบอัตโนมัติ หรือตามสัญชาตญาณ
• ระบบที่สองคือการคิดช้า เกี่ยวข้องกับการคิดที่มีความซับซ้อนและใช้ความคิดมากขึ้น ต้องใช้ความตั้งใจ และมีการปฏิบัติการ เพื่อประมวลผลความคิด
• ส่วนใหญ่เราพึ่งพาระบบที่หนึ่ง แต่เมื่อระบบแรกล้มเหลว ระบบที่สองจะดำเนินการกับความคิดที่มีเหตุผลมากขึ้น และเป็นการตัดสินใจที่รอบคอบ
• ระบบที่สองเหมาะสำหรับการแก้ปัญหา และการวิเคราะห์ที่ยุ่งยาก
• ระบบที่หนึ่งเป็นการคิดโดยไม่สงสัย ในขณะที่ระบบที่สองมีความสามารถในการสงสัย
• ระบบที่หนึ่ง มีแนวโน้มที่จะกระโดดไปสู่ข้อสรุปที่มีหลักฐานน้อย
• ระบบที่หนึ่ง มีแนวโน้มที่จะทำให้การคาดการณ์และการตั้งสมมติฐานเกี่ยวกับอนาคต โดยไม่ต้องอาศัยการประเมินจากหลักฐาน
• เรามีแนวโน้มที่จะทำทุกอย่างที่ทำได้ เพื่อหลีกเลี่ยงความเสี่ยง มากกว่าแรงจูงใจในการทำกำไร
• เราสมมติเองว่า เรารู้ทุกอย่างเกี่ยวกับอดีตของเรา และเราสามารถทำนายอนาคตได้ แต่อย่างไรก็ตาม เรารู้เกี่ยวกับอดีตน้อยมากกว่าที่เราคิด
• การตัดสินใจ ได้รับอิทธิพลจากความทรงจำ แต่ความทรงจำอาจทำให้เข้าใจผิด หรือผิดพลาดได้

3 บทเรียนจากหนังสือ

• 1. พฤติกรรมของคุณจะถูกกำหนดโดยการคิด 2 ระบบคือ หนึ่ง มีสติ และสอง โดยอัตโนมัติ (Your behavior is determined by 2 systems in your mind – one conscious and the other automatic.)
• 2. สมองของคุณขี้เกียจ ทำให้คุณไม่ใช้สติปัญญาของคุณอย่างเต็มที่ (Your brain is lazy and thus keeps you from using the full power of your intelligence.)
• 3. เมื่อคุณตัดสินใจเกี่ยวกับเงิน ให้ทิ้งอารมณ์ไว้ที่บ้าน (When you’re making decisions about money, leave your emotions at home.)

บทเรียนที่ 1: พฤติกรรมของคุณจะถูกกำหนดโดย 2 ระบบ – ระบบที่หนึ่ง มีสติ และระบบที่สอง อัตโนมัติ

• ระบบที่ 1 เป็นแบบอัตโนมัติและห่าม
• ระบบที่ 1 เป็นเศษที่เหลือจากอดีตของเรา และเป็นสิ่งสำคัญต่อการอยู่รอดของเรา เช่น เราไม่ต้องคิดก่อนที่จะกระโดดหลบรถทันที เมื่อได้ยินเสียงแตร (คุณทำโดยไม่ต้องคิด)
• ระบบที่ 2 เป็นการคิดที่มีสติ ใส่ใจ และใคร่ครวญมาก
• ระบบที่ 2 เป็นส่วนหนึ่งของการคิด "ล่าสุด" ในสมองของเราเพียงไม่กี่พันปีที่ผ่านมาเท่านั้น เป็นสิ่งที่ช่วยให้เราประสบความสำเร็จในโลกปัจจุบัน ซึ่งลำดับความสำคัญของเราได้เปลี่ยนไปจากการหาอาหารและที่พักพิง เป็นเพื่อหารายได้การสนับสนุนครอบครัว และการตัดสินใจที่ซับซ้อน
• อย่างไรก็ตาม ระบบทั้ง 2 ระบบนี้ ไม่สามารถทำงานร่วมกันได้อย่างสมบูรณ์แบบ มักจะต่อสู้กันว่า ใครเป็นผู้รับผิดชอบ และความขัดแย้งนี้ จะเป็นตัวกำหนดว่า คุณจะกระทำและมีประพฤติอย่างไร

บทเรียนที่ 2: สมองของคุณขี้เกียจ ทำให้คุณเกิดความผิดพลาดทางสติปัญญา

• ต่อไปนี้คือเคล็ดลับง่ายๆ ในการแสดงให้เห็นว่า ความขัดแย้งของระบบทั้ง 2 ระบบ มีผลกับคุณอย่างไร เรียกว่า ปัญหาเรื่องไม้เบสบอลและลูกบอล
• ไม้ตีเบสบอลและลูกบอล (ของเล่น) ราคารวมกัน 1.10 เหรียญ ไม้ตีมีค่าใช้จ่ายมากกว่าลูกบอล 1 เหรียญ ลูกบอลราคาเท่าใด?
• ให้เวลาคุณคิดอย่างรวดเร็ว ...
• คิดออกหรือไม่?
• หากคุณตอบทันที และคำตอบของคุณคือ $ 0.10 ขอโทษที ที่ต้องแจ้งให้คุณทราบว่า ระบบที่ 1 หลอกคุณแล้ว
• ลองคิดคำนวณดูอีกครั้ง และคำตอบคือ...?
• เมื่อคุณใช้เวลาประมาณสองหรือสามนาทีในการคิดจริง คุณจะเห็นว่า ลูกบอลมีค่าใช้จ่าย $ 0.05 เพราะไม้ตีมีค่าใช้จ่ายมากกว่า 1 เหรียญก็จะเป็น 1.05 เหรียญ ซึ่งเมื่อรวมกันแล้วเป็นเงิน 1.10 เหรียญ
• น่าสนใจใช่หรือไม่? ว่าเกิดอะไรขึ้น?
• เมื่อระบบที่ 1 ประสบปัญหาที่ยากลำบากซึ่งไม่สามารถแก้ได้ ระบบจะเรียกระบบที่ 2 เข้าสู่การทำงาน เพื่อหารายละเอียด
• เพราะบางครั้ง สมองของคุณ แปลปัญหาที่เกิดขึ้นง่ายกว่าที่เป็นจริง
• ระบบที่ 1 คิดว่าสามารถจัดการได้ แม้ว่าจะไม่สามารถทำได้จริง ทำให้คุณเกิดข้อผิดพลาดได้
• ทำไมสมองของคุณจึงทำเช่นนี้? ด้วยนิสัยต้องการประหยัดพลังงาน ตามกฎที่ว่าด้วยการใช้ความพยายามให้น้อยที่สุด ทำให้สมองของคุณจะใช้พลังงานขั้นต่ำที่สุด สำหรับงานแต่ละอย่างที่จะสามารถทำได้
• ดังนั้น เมื่อดูเสมือนว่าระบบที่ 1 สามารถจัดการกับสิ่งต่างๆ ได้ ระบบที่ 2 จะไม่ถูกเปิดใช้งาน ในกรณีนี้ ทำให้คุณไม่ได้ใช้ IQ ทั้งหมดที่ต้องการจริงๆ
• ดังนั้น สมองของเราจะจำกัดสติปัญญาของเราด้วยความขี้เกียจ

บทที่ 3: เมื่อคุณตัดสินใจเกี่ยวกับเงิน ให้ทิ้งอารมณ์ไว้ที่บ้าน

• จินตนาการถึง 2 สถานการณ์ต่อไปนี้:
• 1. คุณได้รับ $ 1,000 จากนั้นคุณจะมีทางเลือก ระหว่างการรับเงินอีก $ 500 หรือจะเล่นการพนันด้วยโอกาส 50% เพื่อการชนะอีก $ 1,000 บาท
• 2. คุณได้รับ $ 2,000 จากนั้นคุณมีทางเลือก ระหว่างยอมสูญเสีย $ 500 หรือจะเล่นการพนันที่มีโอกาส 50% ในการสูญเสียอีก $ 1,000
• คุณจะเลือกทางเลือกใด?
• หากคุณเหมือนคนส่วนใหญ่ จะรับอีก $ 500 ด้วยความปลอดภัยในกรณีที่ 1 แต่จะเสี่ยงโชคในสถานการณ์สมมติที่ 2
• อย่างไรก็ตาม อัตราเดิมพันสิ้นสุดที่ 1,000 ดอลลาร์, 1,500 ดอลลาร์, หรือ 2,000ดอลลาร์ เหมือนกันทั้งสองอย่าง
• เหตุผลเกี่ยวข้องกับความเกลียดชังต่อการสูญเสีย (loss aversion) เพราะ เรากลัวที่จะสูญเสียสิ่งที่เรามี มากกว่ากระตือรือร้นในสิ่งที่จะได้รับมากขึ้น (เช่น เสียใจที่ทำเงิน 10 บาทหาย มากกว่าเก็บเงินใครไม่รู้ทำหล่นได้ 10 บาท)
• เรารับรู้ค่าตาม จุดอ้างอิง (reference points)
• การเริ่มต้นที่ 2,000 เหรียญ ทำให้คุณคิดว่า คุณอยู่ในตำแหน่งเริ่มต้นที่ดีกว่าสิ่งคุณต้องการปกป้อง (เมื่อมีเงินน้อย)
• สุดท้าย ยิ่งเรามีมากเท่าไหร่ เราจะรู้สึกไวน้อยลงเกี่ยวกับเงิน  เรียกว่า หลักการความไวลดลง (diminishing sensitivity principle)
• การสูญเสีย 500 ดอลลาร์เมื่อคุณมี 2,000 ดอลลาร์ดูเหมือนจะเป็นเรื่องเล็กกว่าการกำไร 500 ดอลลาร์ เมื่อคุณมีเพียง 1,000 ดอลลาร์ ดังนั้นคุณจึงมีแนวโน้มที่จะเสี่ยงโชค (เมื่อมีเงินมาก)
• ให้ระลึกไว้ว่า อารมณ์ของคุณจะทำให้คุณสับสนเมื่อถึงเวลาพูดคุยเรื่องเงิน การไม่ใช้อารมณ์ ก็จะช่วยให้คุณตัดสินใจได้ดียิ่งขึ้น
• ให้พิจารณาจาก สถิติ ความน่าจะเป็น และอัตราเดิมพัน ถ้าอยู่ในช่วงที่โปรดปรานของคุณ ให้ทำตามนั้น
• อย่าให้อารมณ์เกิดขึ้น ในขณะทำธุรกิจ
• เพราะกฎข้อที่ 1 สำหรับผู้เล่นโป๊กเกอร์ที่ดี คือ "ให้ทิ้งอารมณ์ของคุณไว้ที่บ้าน"

สรุป

• คนเรามีสองระบบในการคิด ได้แก่
• "การคิดระบบที่ 1" คือการคิดตามสัญชาตญาณ (intuitive thinking) รวดเร็ว อัตโนมัติ ใช้อารมณ์ ใช้กฎเกณฑ์ทางสติปัญญาแบบง่ายๆ และเป็นการคิดแบบอคติ ซึ่งเกิดจากความประทับใจ ความรู้สึก และความโน้มเอียง
• "การคิดระบบที่ 2" คือการคิดที่มีเหตุผล (rational thinking) ทำงานช้า มีระบบ และขึ้นอยู่กับการประเมินผลที่พิจารณาแล้ว ซึ่งส่งผลให้เกิดข้อสรุปเชิงตรรกะ

***************************************