อาชีวศึกษาทวิภาคีที่มีระบบการเรียนการสอนแบบ“โรงเรียน-โรงงาน”

 อาชีวศึกษาทวิภาคีที่มีระบบการเรียนการสอนแบบ“โรงเรียน-โรงงาน” เป็นการยกระดับคุณภาพหลักสูตรอาชีวศึกษาให้สามารถผลิตแรงงานที่มีทักษะตรงกับความต้องของการนายจ้าง โดยนักเรียนหลักสูตรนี้จะได้ฝึกงานกับสถานประกอบการอย่างน้อย 50% ของเวลาเรียนเด็กจบมาจึงหางานทำได้ เพราะมีคุณภาพตรงความต้องการ ในประเทศแถบยุโรปที่ภาคอาชีวศึกษาแข็งแรงการเรียนการสอนอาชีวศึกษาลักษณะนี้จึงแพร่หลายมากถึง 70-80%

สำหรับในประเทศไทย แม้หลักสูตรนี้จะมีขึ้นอย่างเต็มรูปแบบมากว่า 20 ปี แต่ในภาพรวมถือว่ายังไม่มีความก้าวหน้ามากนัก ปัจจุบันมีนักเรียนในระบบนี้ประมาณ 90,000 คน จากทั้งหมดประมาณ 650,000 คน หรือเพียงร้อยละ 14 ของนักเรียนอาชีวศึกษา

สาเหตุสำคัญที่อาชีวศึกษาทวิภาคีของไทยยังไม่แพร่หลายเพราะ

1. มาตรการที่ส่งเสริมจากภาครัฐยังไม่สามารถรักษาผลตอบแทนแก่นายจ้างที่ลงทุนร่วมฝึกสอนกับสถานศึกษาเนื่องจากไม่สามารถป้องกันการแย่งตัวผู้เรียนที่ผ่านการฝึกอบรมได้ ทำให้เกิดปัญหาสถานประกอบการอื่นดึงตัวผู้ผ่านการฝึกอบรมไปร่วมงานแทน เท่ากับถูกโดยสารฟรี หรือเรียกว่า “free-riding”

2. ขาดระบบประกันคุณภาพ แม้จะมี มาตรฐานการจัดการอาชีวศึกษาระบบทวิภาคี พ.ศ. 2557 แต่ยังขาดหลักเกณฑ์การบังคับใช้ ทำให้ยังไม่มีการประกันคุณภาพ นักเรียน ผู้ปกครองจึงไม่นิยม

3. ขาดองค์กรตัวกลางเข้ามาช่วยบริหารจัดการ เป็นศูนย์กลางจัดหาตำแหน่งฝึกงานให้ผู้เรียนและสถานประกอบการ ซึ่งในหลายประเทศใช้องค์กรตัวกลางนี้ช่วยลดต้นทุนในการหาตำแหน่งงานที่ตรงกันและที่สำคัญคือการจัดทำชุดมาตรฐานวิชาชีพ เป็นกรอบในการกำหนดเนื้อการเรียนการสอน รวมถึงการประกันคุณภาพหลักสูตร คุณภาพสถานประกอบการ และคุณภาพผู้จบการศึกษา

แนวทางสำหรับประเทศไทยที่พอทำได้เพื่อช่วยขยายอาชีวทวิภาคี คือการจัดตั้งกองทุนอาชีวทวิภาคี ขึ้นเพื่อแก้ปัญหา free-riding โดยเรียกเก็บเงินสมทบจากสถานประกอบการทุกแห่งไม่ข้อยกเว้นตามสัดส่วนขนาดสถานประกอบการ และให้รัฐบาลร่วมสมทบ เพื่อนำเงินไปอุดหนุนการพัฒนาทักษะแรงงาน กลไกนี้จะทำให้สถานประกอบการที่ไม่จัดฝึกอบรมต้องมีส่วนแบกรับต้นทุน ช่วยแก้ปัญหาโดยสารฟรี เพราะทุกคนต้องซื้อตั๋วไว้แล้ว

นอกจากนี้ กองทุนอาชีวทวิภาคี ยังสามารถทำหน้าที่เป็นองค์กรตัวกลาง ซึ่งเป็นองค์ประกอบสำคัญของอาชีวศึกษาทวิภาคีที่ประเทศไทยยังไม่มี ทั้งนี้รัฐบาลควรมอบอำนาจให้กองทุนฯ เป็นตัวกลางจัดหาตำแหน่งให้นักเรียนและผู้ประกอบการ การจัดทำชุดมาตรฐานวิชาชีพ การให้ใบอนุญาตสถานประกอบการสอนระบบทวิภาคี และจัดทดสอบสมรรถนะผู้เรียนและมอบใบประกาศนียบัตรแก่ผู้ผ่านการทดสอบ

การยกระดับการประกันคุณภาพภายนอก ที่ผ่านมาพบปัญหาเรื่องการให้น้ำหนักกับตัวชี้วัดไม่สะท้อนคุณภาพการศึกษา และสร้างภาระให้สถานศึกษาโดยไม่เกิดประโยชน์ หนทางแก้ไขมีสิ่งที่ต้องปรับปรุง 2 ขั้นตอนคือ

1. ปรับปรุงตัวชี้วัด แบ่งเป็น 2 กลุ่มคือ ตัวชี้วัดด้านผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษาประกอบด้วย ตัวชี้วัดผลการเรียนซึ่งถ้ากองทุนฯ จัดตั้งได้สำเร็จ ควรให้กองทุนฯ เป็นผู้จัดทดสอบทักษะความรู้ เพราะจะทำให้สามารถวัดผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษาที่สะท้อนความต้องการนายจ้างได้ดีที่สุด แต่ถ้ากองทุนฯยังไม่สามารถเกิดขึ้นได้ ควรเป็นสำนักงานรับรองมาตรฐานและประเมินคุณภาพการศึกษาหรือ สมศ. สุ่มนักเรียนเข้าวัดสมรรถนะทักษะวิชาชีพในศูนย์ทดสอบของกรมพัฒนาฝีมือแรงงาน ศูนย์ทดสอบของสถาบันเฉพาะทาง หรือศูนย์ทดสอบเอกชนและอีกตัวชี้วัดคือด้านความพร้อมของสถานศึกษา ที่ต้องวัดความพร้อมบุคลากร วัสดุครุภัณฑ์ งานธุรการ

2. ผู้ประกันคุณภาพต้องศึกษาปัญหาสถานศึกษาที่ไม่ผ่านการประเมินขั้นตอนแรก โดยร่วมกับสถานศึกษานั้นๆเพื่อกำหนดแนวทางปรับปรุงภายใต้กรอบเวลาและตัวชี้วัดที่ชัดเจน พร้อมกับติดตามผลคู่กับการให้ความช่วยเหลือ โดยต้องมีหลักเกณฑ์ในการลงโทษผู้บริหารที่ไม่สามารถปฏิบัติงานได้ตามแผน

ข้อเสนอเหล่านี้ น่าจะเป็นจุดเริ่มต้นให้ผู้เกี่ยวข้องได้ช่วยกันยกระดับคุณภาพอาชีวศึกษาอย่างมีทิศทาง และตอบโจทย์ความต้องการของนายจ้างได้ตรงจุดยิ่งขึ้น อีกทั้งตัวผู้เรียนเองก็จะเป็นที่ต้องการของตลาดแรงงาน ส่งเสริมให้ภาคอุตสาหกรรมของไทยพัฒนาก้าวหน้าด้วยกำลังคนที่มีคุณภาพอย่างแท้จริง