อิริยาบทนั่ง

          การนั่งจัดเป็นอริยาบทถิ่น เช่นเดียวกับอริยาบถยืนและนอน ลักษระการนั่ง คือ กายส่วนบนตั้งตรงไว้ และกายส่วนล่างขอคุ้ไปตามลักษณะของท่าแต่ละ่่า สิ่งที่แสดงออกให้เราทราบว่าเรานั่งอยุ่ท่าใด คือ อยุ่ที่ท่าทางของการนั่ง มิใช่อยุ่ที่ก้น มิใช่ที่ขา หรือที่ใจ ฉะนั้นการนัั่งจึงอยุ่ที่ท่าทางหรืออาการของกายนันเอง การนั่งสมธิหรือการนั่งกำหนด ในมหาสติปัฎฐานสูคร ได้แสดงไว้และแปลความว่า คือการนั่งคู้บัลลังก์ ตั้งกายตรง ดำรง (ตั้ง) สติไว้เฉพาะหน้า

          ตามหลักในการปฏิบัติสำณับวิธีนั่งสมาธิไว้ดังนี้

          - ให้นั่งสมาะิ วางเท้าทั้งสองราบกับพื้นโดยไม่ต้องวางเท้าขวาทับ บนเท้าซ้าย ก็ได้เรียกว่า นั่งเรียงเท้า หรือจะนั่งบนเก้าอี้ก็ได้

          - ให้วางมือขวาทับลงยนมือซ้าน ในห้หัวแม่มือชนกัน หรือวางมือไว้บนหวเข่าทั้งสองโดยหงายฝ่ายมือขึ้น หรือคว่ำฝ่ามือลงก็ได้ แต่โดยทั่วไปจะวางมือขวาทับมือซ้าย

         - ยืดตัวให้ตรง หลับตาลงเบาๆ หายใจตามปกติ ไม่เกรงตัว ผ่านคลายทุกส่วน

         - ให้ตั้งสติ คือส่งใจไปที่ท้อง ตรงสะือ เพราะลมหายใจเข้าไปสุดที่สะดือ และจะไปกระทบหนังท้องให้พองขึ้น ด้วยแรงดันของลมที่หายใจเข้า โดยการกำหนดเป็นระยะ เริ่มด้วยการกำหนด ๒ ระยะก่อน การนั่งกำหนดมีทั้งหมด ๔ ระยะ คือ

        - ๒ ระยะ พองหนอ ยุบหนอ

       - ๓ ระยะ พองหนอ ยุบหนอ นั่งหนอ (เมื่อนอนอยู่ก็กำหนดว่ พองหนอ ยุบหนอ นอนหนอ) 

       ๔ ระยะ พองหนอ ยุบหนอ นั่งหนอ ถูกหอน (เมื่อนอนอยู่ก็กำหนดว่ พองหนอ ยุบหนอ นอนหนอ ถูกหนอ)

      เมื่อเดินจงกรมครบเวลาตามที่กำหนดแล้ว (ไม่ต่ำกว่า ๓๐ นาที) ให้เกินมาที่อาสนะที่ปูไว้ โดยการเดินกำหนดเมหือนตอนเดินจงกรมช้าๆ เพื่อให้สมาธิต่อเนื่องกัน ขณะยืนอยุ่ที่อาสนะนัง กำหนดว่า ยืนหนอๆๆๆ ขณะปล่อยแขน กำหนดว่า ยกหนอๆๆ ลงหนอๆๆ กำหนดทีละข้าง ขณะอยากนั่ง กำหนดว่า อยากนั่งหนอๆๆ ขณะย่อตัวลงกำหนดว่า ยอหนอๆ หรือลงหนอๆๆ ให้รู้ตามอาการเคร่งตึง และอาการเคลื่อนไหวของกาย ขณะเคลื่อนมือยันพื้น กำหนดว่า ยันหนอ หรือถูกหนอ ขณะัวเขาถูกพื้นกำหนดว่า ถูกหนอ ขณะตะโพกถูกส้นเท้า กำหนดว่า ถูกหนอ ขณะยกมือมาวางที่หัวเข่าขวาซ้าย กำหนดทีละข้าว่า ยกหนอๆๆ มาหนอๆๆ จากนั้นกำหนดกราบพระ และเมื่อนั่งเรียบร้อยแล้ว ต่อไปกำหนดอาการนั่งสมาธิ ขณะยกตะโพกขึ้นกำหนดว่า ยกหนอๆๆ ขณะขยับเท้าให้ไขว้กัน กำหนดว่า ขยับหนอๆๆ ไขว้หนอ ขณะนั่งทับลงไป กำหนดว่านั่งหนอ ขณะดึงเ้าออกมา กำหนดว่า ดึงหนอๆๆ ขณะขยับขา จัดตัว กำหนดว่า ขยับหนอๆๆ แล้วให้เอามือวางบนหัวข่าทั้งสอง กำหนดว่า ยกหนอ มาหนอ วางหนอ แล้วกำหนดดังนี้

 ขณะรู้สึกอยากหลับตากำหนดว่า อยากหลับ (ตา) หนอๆๆ ขณะค่อย หลุบเปลือกตาลง กำหนดว่า หลับหนอๆ 

 ขณะค่อยๆ พลิกฝ่ามือซ้าย กำหนดว่า พลิกหนอๆๆ (จนฝ่ามือหงายขึ้น) ขณะเคื่อนฝ่ามือมาที่หน้าตัก กำหนดว่ เคลื่อนหนอๆๆ ขณะลดฝ่ามือลง กำหนดว่า ลงหนอๆๆ ขณะหลังมือถูกผ้ากำหนดว่าถูกหนอ เสร็จแล้วมากำหนดมือขวา ขณะค่อยๆ พลิกฝ่ามือขวา กำหนดว่า พลิกหนอๆๆ (จนฝ่ามือหงายขึ้น) ขณะเคลื่อนฝ่ามือมาที่หน้าตัก กำหนดว่าเคลื่อนหนอๆๆ ขณะลดฝ่ามือลง กำหนดว่า ลงหนอๆๆ ขณะหลังมือถูกฝ่ามือซ้าย กำหนดว่า ถูกหนอ

ขณะยืดตัวให้ตั้งตรง กำหนดว่า ยืดหนอๆ ขณะรู้สึกว่าตัวตรง กำหนดว่า ตรงหนอ ๆๆ ต่อจากส่งจิตไปที่หน้าท้อง ขณะที่ท้องพองขขึ้นกำหนดว่่า พอง..หนอ (สุดอาการพอง คำว่าหนอก็หมดพอดี) ขณะที่ท้องยุบลง กำหนดว่า ยุบ..หนอ (สิ้นสุดอาการยุบจบคำว่าหนอก็หมดพอดี)...

          - คู่มือวิปัสสนากัมมัฎฐาน (พอง-ยุบ)