พลังการเรียนรู้ สร้างสรรค์ สู่การเปลี่ยนแปลงใน "ภาวะกลัวโรงเรียนในเด็กและวัยรุ่น" สู่การฟื้นคืนสุขภาวะทางสังคมไทย

"ภาวะไม่ยอมไปโรงเรียน (school refusal) หมายถึง การที่เด็กหรือ วัยรุ่นไม่เต็มใจไปโรงเรียน อันสืบเนื่องมาจากความวิตกกังวลภายในจิตใจ แสดงออกเป็นพฤติกรรมได้หลายรูปแบบ เช่น ร้องโวยวายไม่ อยากไปโรงเรียน อ้างว่าไม่สบายไม่ยอมลุกจากเตียงนอนในตอนเช้า"

ภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนแตกต่างจากการหนีเรียน (truancy) ซึ่ง หมายถึงการที่เด็กหรือวัยรุ่นขาดเรียน โดยเจตนาที่จะหลีกเลี่ยงการเข้า เรียน มักจะพยายามปิดบังพฤติกรรมดังกล่าว และไม่มีความเกี่ยวข้อง กับความวิตกกังวลภายในจิตใจ ส่วนเด็กและวัยรุ่นที่มีภาวะไม่ยอมไป โรงเรียนมักจะแสดงพฤติกรรมต่อต้านไม่ยอมไปโรงเรียนให้เห็นอย่าง เปิดเผย พบว่าการหนีเรียนมีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับพฤติกรรมต่อ ต้านสังคมอื่นๆ (antisocial behaviors) เช่น การโกหก การกลั่นแกล้งผู้ อื่น

นอกจากนี้ยังมีคำว่า โรคกลัวโรงเรียน (school phobia) เป็นคำที่ ถูกใช้มาก่อนคำว่า ภาวะไม่ยอมไปโรงเรียน (school refusal) โดยทั่วไป สามารถใช้แทนกันได้ ปัจจุบันความนิยมในการใช้คำว่าโรคกลัว โรงเรียนลดลง แต่บางครั้งอาจถูกใช้เพื่อต้องการเน้นอารมณ์กลัวที่เกิด ขึ้นในเด็กและวันรุ่นกลุ่มนี้ หรือ หมายถึงการที่เด็กมีความกลัวที่เจาะจง ต่อสถานการณ์บางอย่างที่โรงเรียน

ในเด็กวัยเรียนพบมีภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนประมาณร้อยละ 1 ส่วนในกลุ่มผู้ป่วยเด็กที่ได้รับการส่งตัวมารักษาพบได้ประมาณร้อยละ 5 เกิดกับเด็กและวัยรุ่นเพศชายเท่ากับเพศหญิง พบว่ามีช่วงอายุที่เกิด ภาวะนี้ได้บ่อย 2 ช่วงอายุคือ ช่วงอายุ 5-­‐6 ปีและช่วงอายุ 10-­‐11 ปี

ลักษณะอาการ

1. อาการด้านพฤติกรรม มีความรุนแรงได้ตั้งแต่แสดงว่าไม่อยากไป โรงเรียนเพียงเล็กน้อย เช่น พูดงอแงว่าไม่อยากไปโรงเรียน ขอร้องให้ หยุดรียน ไปจนกระทั่งถึงก้าวร้าวอาละวาดรุนแรง ต่อต้านขัดขืนไม่ยอม ลุกจากเตียง ไม่ยอมออกจากบ้านไปโรงเรียน ร้องไห้ด่าทอ ทำร้าย ร่างกายผู้ปกครอง ทำให้เกิดผลลัพท์ได้แตกต่างกันตั้งแต่สามารถไป โรงเรียนได้ทุกวัน แต่ผู้ปกครองต้องใช้ความพยายามมากกว่าปกติใน การนำเด็กไปโรงเรียน จนกระทั่งถึงขาดเรียนต่อเนื่องยาวนานเป็นปี บางรายอาจจะสามารถไปโรงเรียนได้ในตอนเช้า แต่ไม่สามารถอยู่เรียน ได้ครบทั้งวัน เช่น โทรศัพท์มาวิงวอนให้ผู้ปกครองมารับกลับบ้านก่อน เวลาเลิกเรียน

2. อาการด้านความคิด ความคิดวิตกกังวลเกี่ยวกับการไปโรงเรียน อาจเริ่มมีได้ตั้งแต่ช่วงกลางคืนของวันก่อนที่จะต้องไปโรงเรียน แสดงออกเป็นคำพูดในเชิงไม่อยากไปโรงเรียนในวันรุ่งขึ้น แต่ในบาง รายเมื่อผู้ปกครองถามถึงการไปโรงเรียนในวันรุ่งขึ้นก็ยืนยันว่าจะไป แต่ พอถึงตอนเช้าขัดขืนไม่ยอมไปโรงเรียน บางรายอาจคิดวิตกกังวลจน กระสับกระส่ายหรือนอนไม่หลับ

3. อาการด้านสรีรวิทยา ความวิตกกังวลอาจแสดงออกเป็นอาการ ทางกายต่างๆ เช่น คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ปวดหัว วิงเวียน เหงื่อออก มาก ท้องเสียถ่ายเหลว อาการเหล่านี้มักจะเป็นในช่วงเช้าที่จะต้องไป โรงเรียน เมื่อได้หยุดเรียนอยู่ที่บ้านมักพบว่าอาการเหล่าจะดีขึ้นหรือ หายไปในตอนสายๆ หรือตอนบ่าย และในวันที่ไม่มีการเรียน เช่น วัด หยุดสุดสัปดาห์ วันหยุดนักขัตฤกษ์ ก็จะไม่พบอาการเหล่านี้ ผู้ป่วย สามารถเล่นและทำกิจกรรมที่บ้านได้

ปัจจัยเสี่ยงและโรคทางจิตเวชที่พบร่วม

ภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนมีความสัมพันธ์กับโรคทางจิตเวชหลาย โรคและพบร่วมกันได้บ่อย โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรคในกลุ่มโรควิตกกังวล จากการศึกษาของ เฮเลน แอล เอกเกอร์ ( Helen L. Egger) และคณะ ใน ปีค.ศ. 2003 พบว่าในเด็กและวัยรุ่นอายุ 9-­‐16 ปีที่มีภาวะไม่ยอมไป โรงเรียนประมาณร้อยละ 25 จะมีโรคทางจิตเวชอย่างน้อย 1 โรคเปรียบ เทียบกับเด็กและวัยรุ่นที่ไม่มีภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนพบมีโรคทาง จิตเวชเพียงร้อยละ 7

โรคทางจิตเวชที่พบได้บ่อยคือ โรควิตกกังวลเกี่ยวกับการแยกจาก ( separation anxiety disorder) โรควิตกกังวลไปทั่ว (generalized anxiety disorder) โรคกลัวแบบจำเพาะ (specific phobia) โรคกลัวสังคม (social phobia) โรคซึมเศร้า (depressive disorder) โรคบกพร่องด้านการเรียน (learning disorder)

นอกจากนี้พบว่าครอบครัวของเด็กและวัยรุ่นที่มีภาวะไม่ยอมไป โรงเรียนมักจะมีการปฏิบัติหน้าที่ของครอบครัว ( family functioning) ที่ บกพร่องไป เช่น มีลักษณะใกล้ชิดกันมากเกินไป ( enmeshed family) มี ความขัดแย้งในครอบครัว (conflictive family) หรือ เป็นครอบครัวที่ใช้ การเลี้ยงดูแบบยอมตามมากเกินไป (overindulgence) รวมถึงพบว่าผู้ ปกครองของเด็กและวัยรุ่นที่มีภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนมีอัตราการป่วย เป็นโรคทางจิตเวชค่อนข้างสูง

โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรคในกลุ่มวิตกกังวล และซึมเศร้า

ในบางรายงานการศึกษาพบว่าเหตุการณ์ตึงเครียดบางอย่างอาจ เป็นปัจจัยที่ส่งเสริมให้เกิดภาวะไม่ยอมไปโรงเรียนได้ เช่น การขัดแย้ง กับเพื่อน ความยากลำบากในการเรียน การย้ายโรงเรียน ความเจ็บป่วย ทางกาย การทะเลาะกันระหว่างสมาชิกในครอบครัว

วิเคราะห์ทางกิจกรรมบำบัด ได้ดังนี้

อ้างอิง

พญ.นิดา ลิ้มสุวรรณ, ภาวะไม่ยอมไปโรงเรียน (school refusal). Thailand:ภาควิชาจิตเวชศาสตร์คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล ; 2014 . Available from: http://rama4.mahidol.ac.th/ramamental/?q=generaldo...