การคิดเชิงวิเคราะห์ 3/2 จบ โดยชาตรี สำราญ
สำหรับตัวผู้เขียนเอง จะเห็นว่าในการจัดกิจกรรมการคิดเชิงวิเคราะห์และการคิดเชิงสังเคราะห์นั้น ครูผู้สอนจะต้องหมั่นฝึกฝนให้ผู้เรียนคิดอยู่อย่างเนือง ๆ อย่าสอนแบบคิดครั้งเดียวผ่าน มิฉะนั้นจะมิบังเกิดผล ควรประพฤติดั่งที่พระพุทธองค์ทรงชี้นำให้พุทธสาวกปฏิบัติ คือ
1. น้อมเข้ามาใส่ตน นั่นหมายถึงว่า พบเห็นสิ่งใดที่สะกิดใจก็น้อมนำมาคิดอยู่ในใจ ตั้งคำถามย้อนคิดวิเคราะห์ค้นหาคำตอบ คือ ต้องโอปนยิโก
2. โยนิโสมนสิการ หรือ น้อมคิดอย่างแยบคาย คิดแล้วคิดอีก คิดให้ละเอียดทุกแง่ทุกมุม นี่แหละคือคิดวิเคราะห์ โดยนำข้อคิดสะกิดใจจากข้อ 1 มาคิดแยกแตกย่อย ให้เห็นภาพหลากหลายข้อมูลก่อนจะสรุปเป็นคำตอบ
3. จักทำในใจอย่างเนืองนิจ ข้อนี้สำคัญมาก หมายถึงว่า ไม่ใช่คิดครั้งเดียวแล้วเลิก แต่ต้องฝึกฝนคิดอย่างเนืองนิจ เห็นอะไรที่สะกิดใจต้องน้อมมาคิดพินิจพิจารณาในใจของตนอยู่เนือง ๆ
ผู้เขียนเองนั้น เวลาเดินตามห้างร้านหรือศูนย์การค้า พอเห็นเสื้อผ้า รูปแบบที่พอใจก็จะตั้งคำถามว่า
1. เสื้อผ้าที่เรามีอยู่แล้วกับเสื้อผ้าชุดนี้ต่างกันตรงไหน
2. จุดเด่นของเสื้อตัวนี้กับเสื้อตัวที่เรามีอยู่แล้ว เหมือน
หรือต่างกันตรงไหน
3. เรามีความจำเป็น มาก-น้อย เพียงใดที่จะต้องซื้อเสื้อตัวนี้เพิ่ม
4. ถ้าเราไม่ซื้อเสื้อตัวนี้เพิ่มจะมีผลอย่างไรต่อตัวเรา
5. ถ้าเราซื้อเสื้อตัวนี้เพิ่มจะมีผลกระทบต่อตัวเราอย่างไรบ้าง
6. เสื้อตัวที่เรามีอยู่แล้วนั้น มีความเพียงพอ ต่อการใช้ประโยชน์ของเราแล้วหรือไม่
7. เมื่อซื้อแล้วเราจำเป็นจะต้องนำใช้กี่ครั้ง คุ้มค่า คุ้มราคา คุ้มทุนมากน้อยเพียงใด
8. ถ้าเราไม่ซื้อใหม่ แต่ปรับปรุงของที่เรามีอยู่แทนได้ไหม
ความคิดเหล่านี้ส่งผลให้ผู้เขียนสามารถประหยัดเงินได้มาก ได้โดยที่ไม่ส่งผลให้จิตใจผิดหวัง แต่เป็นการอบรมจิตได้อย่างดีมาก จิตจะสงบ ไม่เต็มไปด้วยความอยากได้ใคร่มี และจะไม่นำมาครุ่นคิดต่อไป
บ่อยครั้งที่ผู้เขียน เจ็บไข้ได้ป่วย แล้วจะนั่งสงบ ยกอาการเหล่านั้นมาพิจารณา โดยตั้งคำถามค้นหาคำตอบว่า
1. ฉันมีอาการครั่นเนื้อครั่นตัวจะเป็นไข้ส่งผลให้ปวดเสียวที่ปลายนิ้วมือ (ทุกข์)
2. ทำไมฉันจึงมีอาการครั่นเนื้อครั่นตัว แล้วรู้สึกปวดเสียวที่ปลายนิ้วมือ (สมุทัย)
3. สาเหตุแรกเริ่มที่ทำให้ฉันมีอาการครั่นเนื้อครั่นตัว แล้วปวดเสียวตามปลายนิ้วมือ นั่นเป็นเพราะเหตุใด (สมุทัย)
4. การที่ฉันมีอาการปวดเสียวที่ปลายนิ้วมือแล้วต่อมาเกิดความรู้สึกที่ปลายนิ้วมือนั้นเป็นเพราะเหตุใด (สมุทัย)
5. อาการชาที่ปลายนิ้วมือกับอาการครั่นเนื้อครั่นตัวมีส่วนเชื่อมโยงสัมพันธ์กันอย่างไรบ้าง (สมุทัย)
6. วิธีการที่ฉันจะรักษาอาการป่วยไข้ครั้งนี้ ฉันจะต้องทำอย่างไรบ้าง (มรรค)
7. จะมีวิธีการใดบ้างที่ฉันจะรักษาอาการป่วยไข้ครั้งนี้ให้หายได้ด้วยตัวของฉันเอง (มรรค)
8. เมื่อฉันรักษาอาการป่วยไข้ครั้งนี้ด้วยวิธีการที่ฉันคิดได้แล้ว จะรู้ได้อย่างไรว่าฉันหาย (นิโรธ)
การคิดเชิงวิเคราะห์ครั้งนี้ เป็นการคิดแบบอริยสัจ 4 เข้าไปเชื่อมโยงอยู่ด้วย โดยพิจารณาให้เห็น ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค ซึ่งผู้เขียนป่วยในตอนกลางคืน แทนที่จะทุรนทุราย กลับลุกขึ้นนั่งสมาธิ พิจารณาธรรม (ชาติ) ของตนที่หนีไม่พ้นการเกิด แก่ เจ็บ ตาย ส่งผลให้จิตสงบ และพบทางรักษาตนด้วยตนได้
ยังมีคำถามที่ผู้เขียนถามตนเองเวลาที่จิตใจวุ่นวายเกิดเป็น ทุกขจิต ขึ้นมา ผู้เขียนจะนั่งดูด้านใน (ใจของตน) โดยตั้งประเด็นคำถามว่า
1. เรากลัดกลุ้มทุกข์ใจด้วยเรื่องใด (ทุกข์)
2. ทำไมเราจึงต้องเป็นทุกข์ (สมุทัย)
3. ประเด็นหลักที่ทำให้เราเป็นทุกข์คืออะไร (สมุทัย)
4. เรื่องราวหรือประเด็นเหล่านั้นมีกระบวนการเกิดขึ้นได้อย่างไร (สมุทัย)
5. ประเด็นรองของเรื่องนั้น คืออะไร (สมุทัย)
6. ประเด็นรองเหล่านั้นเกิดขึ้นได้อย่างไร (สมุทัย)
7. ประเด็นรองกับประเด็นหลักมีความสัมพันธ์เชื่อมโยงกันอย่างไรบ้าง ( สมุทัย)
8. ผลของความสัมพันธ์เชื่อมโยงของเรื่องเหล่านั้นเป็นอย่างไร (สมุทัย)
9. ใครหรืออะไรที่เป็นต้นเรื่องให้เกิดเรื่องราวเหล่านั้นขึ้นมาได้ (สมุทัย)
10. สิ่ง ๆ นั้น เข้าไปเกี่ยวข้องกับเรื่องราวเหล่านั้นได้อย่างไร (สมุทัย)
11. ทำไมสิ่งนั้นจึงต้องเข้าไปเกี่ยวข้องกับเรื่องราวเหล่านั้นด้วย (สมุทัย)
12. เราจะมีวิธีการแก้ไขเรื่องราวเหล่านั้นได้อย่างไร ( มรรค)
13. กระบวนการแก้ไข เป็นอย่างไร (มรรค)
14. วงจรของกระบวนการแก้ไขดังกล่าวนั้นเป็นไปในรูปแบบใด (มรรค)
15. คาดว่าถ้าเราดำเนินการแก้ไขตามวิธีการนั้นแล้วจะเกิดผลอย่างไร (นิโรธ)
16. จะรู้ได้อย่างไรว่าผลที่เกิดแล้วนั้นใช่แล้ว (นิโรธ)
เขียนมาถึงตรงนี้แล้วจะเห็นได้ว่า การคิดเชิงวิเคราะห์และคิดเชิงสังเคราะห์นั้น นอกจากผู้คิดจะได้ประโยชน์ในการเรียนรู้เรื่องราวทางโลกแล้ว ยังสามารถเรียนรู้ทางธรรมได้ด้วย คือถ้าตั้งคำถามแบบโยนิโสมนสิการ ด้วยการ โอปนยิโก คือ ถามแบบแยบคาย แยกแยะ รายละเอียดปลีกย่อย ครุ่นคิดพินิจพิจารณาด้วยการน้อมนำมาใส่ใจตนอย่างเนืองนิจ ก็จะทำให้รู้จักตนได้ นี่คือ อานิสงส์ของการคิดเชิงวิเคราะห์ ที่คิดเชิงสังเคราะห์ขั้นสูง เพราะเป็นการยังประโยชน์ท่านและยังประโยชน์ตนด้วย
อ่านเป็นเล่มได้ที่นี่ https://docs.google.com/docume...
