ปัญหาการทอดทิ้งภูมิปัญญาท้องถิ่น
ปัญหาการทอดทิ้งภูมิปัญญาท้องถิ่น
กรณีศึกษา : ตำบลท่าข้าม อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา
ภูมิปัญญา ถือได้ว่าเป็นปรัชญาชีวิตของชาวบ้าน ซึ่งเป็นที่มาของวิถีชีวิต วิธีคิด วิธีปฏิบัติ อันอยู่ภายใต้การมองโลกมองชีวิตแบบหนึ่ง โดยภูมิปัญญาเป็นความรู้ที่มีการถ่ายทอดมาตั้งแต่บรรพบุรุษ เพื่อให้คนรุ่นต่อๆ ไปได้นำมาปรับใช้ ฟื้นฟู ประยุกต์ รวมถึงสร้างสรรค์ให้เกิดความรู้ใหม่ในสังคม ซึ่งภูมิปัญญาท้องถิ่นจะแสดงถึงความสัมพันธ์ระหว่างคนกับคน คนกับธรรมชาติ และคนกับสิ่งเหนือธรรมชาติ ภูมิปัญญาจึงเป็นองค์ความรู้ที่มีความสำคัญอย่างยิ่ง (จำนงค์ แรกพินิจ, 2552:3)
ภูมิปัญญา หมายถึง ปัญญาที่ผูกติดกับแผ่นดิน หรือ ท้องถิ่น การที่ชนเหล่าใดที่ดำรงเป็นกลุ่ม หรือ ชนชาติ หรือ ประเทศมาเป็นเวลานาน ต้องมีภูมิปัญญาของกลุ่ม หรือ ของชนชาติ หรือ ของประเทศ อันเรียกว่าภูมิปัญญาท้องถิ่น ซึ่งสะสมขึ้นมาจากประสบการณ์ของชีวิต สังคม และในสภาพแวดล้อมที่แตกต่างกัน และมีการถ่ายทอดสืบต่อการมาเป็นวัฒนธรรม (เอกวิทย์ ณ ถลาง , 2541:5) ภูมิปัญญาท้องถิ่นมีลักษณะที่สำคัญ 2 ลักษณะ คือ ในฐานะองค์ความรู้และในฐานะกระบวนการ (สุรเชษฐ เวชชพิทักษ์ , 2533:7) ในปัจจุบันสังคมไทยกำลังเผชิญกับปัญหาการทอดทิ้งภูมิปัญญาท้องถิ่น เนื่องจากสังคมไทยมีการเคลื่อนไหวต่อเนื่องอย่างไม่หยุดนิ่ง ทำให้ทัศนะของคนในสังคมเกิดการเปลี่ยนแปลง เพื่อให้เหมาะสมกับสถานการณ์ในขณะนั้น โดยหลงลืมภูมิปัญญาของบรรพบุรุษที่มีการถ่ายทอดมาอย่างยาวนาน เช่นเดียวกับในพื้นที่ชุมชนบ้านคลองจิก หมู่ที่ 2 ตำบลท่าข้าม อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา ซึ่งพื้นที่ของชุมชนบ้านคลองจิกมีลักษณะการดำรงชีวิตเป็นแบบสังคมชนบททั่วไป แต่มีวัฒนธรรมของสังคมเมืองอยู่บ้าง ทำให้ชาวบ้านต่างหลงลืมภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีอยู่ในชุมชน โดยชุมชนบ้านคลองจิกมีภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีความสำคัญ ไม่ว่าจะเป็น ภูมิปัญญาด้านการนวดแผนไทย และภูมิปัญญาด้านการรักษาโรคเริม โรคงูสวัด และผู้ที่ถูกสัตว์มีพิษกัด จากการศึกษาพบว่า ชุมชนบ้านคลอกจิกมีครูภูมิปัญญาด้านแพทย์แผนไทยและครูภูมิปัญญาด้านการนวดแผนไทย โดยทั้ง 2 ท่านได้รับการยอมรับจากชาวบ้านในชุมชนและได้รับการยกย่องให้เป็นครูภูมิปัญญาในตำบลท่าข้าม
นางแจ่ม ผลกล้า เป็นครูภูมิปัญญาด้านการรักษาโรคเริม โรคงูสวัด และผู้ที่ถูกสัตว์มีพิษกัด ซึ่งสามารถรักษาผู้ที่เป็นโรคเริม โรคงูสงัด และผู้ที่ถูกสัตว์มีพิษกัด ไม่ว่าจะเป็น งู ตะขาบ แมงป่อง เป็นต้น ซึ่งวิธีการรักษาจะใช้วิธีการนำรากไม้ชนิดหนึ่งมาใช้ในการรักษา โดยผู้ที่มารักษาจะต้องนำพานดอกไม้ ธูปเทียน และต้องมารักษาติดต่อกันเป็นเวลา 3 วัน ซึ่งภูมิปัญญาเหล่านี้ต่างถูกหลงลืมเนื่องจาก ชาวบ้านในชุมชนได้หันมารักษากับแพทย์แผนปัจจุบัน เพราะชาวบ้านไม่มีความเชื่อมั่นในวิธีการรักษาแบบดั้งเดิม ทำให้ชุมชนบ้านคลองจิกต้องเผชิญกับปัญหาการทอดทิ้งภูมิปัญญาท้องถิ่นเป็นอย่างมาก
นายวิน ไชยกูล เป็นครูภูมิปัญญาด้านการนวดแผนไทย ซึ่งสามารถรักษาอาการปวดเมื่อย อัมพฤกษ์ อัมพาต และยังสามารถต่อกระดูกได้อีกด้วย ไม่ว่าจะเป็น คน สัตว์ เช่น วัว ไก่ โดยวิธีการรักษาจะใช้วิธีการนวด กดจุด นอกจากการนวดแล้ว นายวิน ไชยกูล ยังคงนำสมุนไพรมาใช้ในการรักษาอีกด้วย เช่น
1. กระทือ
ส่วนที่นำมาเป็นยา : หัวหรือเหง้า
วิธีปรุงยาและการใช้ยา :ใช้เหงาสดขนาด 1 กำมือ ย่างไฟพอสุก นำมาโขลกกับน้ำปูนใส ประมาณครึ่งแก้วน้ำดื่ม คั้นเอาน้ำมาดื่มเมื่อมีอาการ
สรรพคุณการรักษา : แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อและปวดท้อง แก้บิด
2. กระท้อน
ส่วนที่นำมาเป็นยา : เปลือกต้นสด
วิธีปรุงยาและการใช้ยา : นำเปลือกต้นสด 1 กำมือ ต้มกับน้ำครึ่งขันน้ำแล้วดื่ม
สรรพคุณการรักษา : แก้ท้องเสีย
3. กระเม็ง
ส่วนที่นำมาเป็นยา :ใบ ดอก
วิธีปรุงยาและการใช้ยา : นำใบมาตำ พอกห้ามเลือด ฟกช้ำ กลากเกลื้อน ผสม น้ำผึ้งใช้เป็นยาแก้หวัดสำหรับทารก
สรรพคุณการรักษา : เป็นยารักษาหวัด ห้ามเลือด
4. ขมิ้นชัน
ส่วนที่นำมาเป็นยา : เหง้าสด
วิธีปรุงยาและการใช้ยา : ใช้เหง้ายาวประมาณ2 นิ้วฝนกับน้ำต้มสุกทาบริเวณที่เป็นแผล วันละ 3 ครั้ง หรือใช้ผงขมิ้นทาบริเวณที่มีอาการผื่นคัน แมลงกัดต่อย หรือใช้เหง้าขมิ้นสด ไม่ต้องปอกเปลือกหั่นเป็นชิ้นบางๆตากแดดจัดๆ ประมาณ 1-2 วัน แล้วบดให้ละเอียดผสมกับน้ำผึ้งปั้นเป็นเม็ดขนาดปลายนิ้วก้อย รับประทานครั้งละ 2-3 เม็ด วันละ 3-4 ครั้ง หลังอาหารและก่อนนอน
สรรพคุณการรักษา : แก้จุกเสียด อาหารไม่ย่อย แผลพุพอง
5.จามจุรี ก้ามปู หรือ ฉำฉา
ส่วนที่นำมาเป็นยา : เปลือกต้น เมล็ด
วิธีปรุงยาและการใช้ยา : เปลือกต้น 1 กำมือ ป่นให้ละเอียดใช้เป็นยาสมานแผลสด
สรรพคุณการรักษา : ยาสมานแผลสด
6. เตยหอม
ส่วนที่นำมาเป็นยา : ใบและราก
วิธีปรุงยาและการใช้ยา :โรคหัด ใช้ใบสด 1 กำมือ ตำพอกบริเวณที่เป็น สำหรับยาบำรุงหัวใจ ใช้ใบสดตำ 2 กำมือ คั้นเอาน้ำ สีเขียวผสมอาหารแต่งกลิ่น แต่งสีขนมหรือใช้ในรูปของใบชาชงกับน้ำร้อน หรือใช้ใบสด 2-3 ใบ ต้มกับน้ำ 3 แก้วน้ำดื่มเล็ก จนเดือดเติมน้ำตาลเล็กน้อยดื่มเป็นประจำ ส่วนโรคเบาหวาน: นำส่วนต้นและราก ประมาณหนึ่งหยิบมือ ต้มกับเนื้อหรือใบไม้สักหยิบมือเล็ก จะช่วยรักษาโรคเบาหวาน
สรรพคุณการรักษา :โรคหัด ยาบำรุงหัวใจ และโรคเบาหวาน
7. ใบเงิน
ส่วนที่นำมาเป็นยา : ใบ
วิธีปรุงยาและการใช้ยา : ใช้ใบประมาณ 5-10 ใบ ตำให้ละเอียดพอกรักษาแผลที่เกิดจากมีดบาด สัตว์กัด หรือแผลที่มีหนอง
สรรพคุณการรักษา : รักษาแผลสด
8.มะเขือพวง
ส่วนที่นำมาเป็นยา : ผลอ่อน ใบ ราก
วิธีปรุงยาและการใช้ยา : แก้ไอในเด็ก นำผลอ่อน น้ำ 1 แก้ว ตั้งไฟต้มให้เดือด 10-15 นาที นำน้ำที่ได้มาดื่ม
แก้ผิวไหม้จากแสงแดดเผา แผลเป็นหนอง ใช้ใบสด 5-10 ใบ เลือกใบที่สมบูรณ์ล้างน้ำให้สะอาด นำมาตำให้ละเอียด ใช้พอกผิวบริเวณที่โดนแดดเผา หรือแผลเป็นหนอง
แก้ส้นเท้าแตก ใช้รากสด 1 กำมือ ล้างน้ำให้สะอาด ตำให้ละเอียด พอกบริเวณรอยแตก ควรทำเป็นประจำจะทุเลาลง
สรรพคุณการรักษา : แก้ไอในเด็ก แก้ผิวไหม้จากแสงแดดเผา แผลเป็นหนองแก้ส้นเท้าแตก
9. ย่านาง หญ้านาง หรือ ปู่เจ้าเขาเขียว
ส่วนที่นำมาเป็นยา : ราก ใบ หัว
วิธีปรุงยาและการใช้ยา : ลดไข้ ใช้ราก 1 กำมือ ต้มน้ำพอท่วมดื่มก่อนอาหารวันละ 3 มื้อ
ถอนพิษสุรา ใบย่านางสด 3-10 ใบคั้นน้ำดื่ม
ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้ ใช้หัว 2-3 หัว เคี้ยวกับน้ำ 3 ส่วน ให้เหลือ 1 เกลือ ดื่มครั้งละครึ่งแก้ว
สรรพคุณการรักษา : ลดไข้ ถอนพิษสุรา ดับพิษร้อน
ถือได้ว่า “ภูมิปัญญาท้องถิ่น” เป็นความรู้และกระบวนการที่ทำให้ชุมชนมีการเคลื่อนไหวอย่างไม่หยุดนิ่ง ภูมิปัญญาท้องถิ่นจึงมีความสำคัญต่อการดำรงชีวิต หากการพัฒนาชุมชนนำความรู้ทางด้านภูมิปัญญาท้องถิ่นมาปรับประยุกต์ ให้สอดคล้องกับพื้นฐานของแต่ละพื้นที่ จะทำให้การพัฒนาชุมชนประสบความสำเร็จ โดยในอดีตชาวบ้านได้ยึดหลักภูมิปัญญาท้องถิ่นเป็นแกนหลักในการดำรงชีวิต ซึ่งต่างกับปัจจุบันที่ชาวบ้านยึดเทคโนโลยีเป็นปัจจัยหลักของการดำรงชีวิต ทำให้ชาวบ้านหลงลืมภูมิปัญญาท้องถิ่นที่สืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ
อ้างอิง
สุรเชษฐ เวชชพิทักษ์. รากฐานแห่งชีวิต : วัฒนธรรมชนบทกับการพัฒนา. กรุงเทพฯ :
เจริญวิทย์การพิมพ์ , 2533.
เอกวิทย์ ณ ถลาง. ภูมิปัญญาชาวบ้าน : วิถีชีวิตและกระบวนการเรียนรู้ – การแก้ปัญหา
ของชาวบ้านไทย. กรุงเทพฯ : มูลนิธิภูมิปัญญา , 2541.
เอกสารประกอบการสอน. ภูมิปัญญาท้องถิ่น อาจารย์จำนงค์ แรกพินิจ. 2552
นามนุกรม
แจ่ม ผลกล้า เป็นผู้ให้สัมภาษณ์ , นางสาวอรุณเนตร จันทศรีเป็นผู้สัมภาษณ์ ,
เมื่อวันที่ 2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2555
วิน ไชยกูล เป็นผู้ให้สัมภาษณ์ , นางสาวอรุณเนตร จันทศรีเป็นผู้สัมภาษณ์ ,
เมื่อวันที่ 2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2555
ความเห็น (10)
เป็นบทความที่อ่านแล้วเข้าใจในเรื่องปัญหาการทอดทิ้งภูมิปัญญาท้องถิ่นของ ตำบลท่าข้าม อำเภอหาดใหญ่ รู้สึกอยากอนุรักษ์ภูมิปัญญาไว้
ภูมิปัญญาท้องถิ่นเป็นสิ่งที่อยู่คู่กับชุมชนมาช้านาน เป็นรากฐานของชุมชน จึงควรค่าแก่การอนุรักษ์สืบสานต่อไป
เห็นด้วยอย่างยิ่งที่เสนอบทความนี้ขึ้นมา จะได้สืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นให้คนรุ่นหลังต่อไป อาเมน
เป็นบทความที่น่าสนใจมาก เพื่อกระตุ้นให้คนรุ่นหลังใส่ใจในภูมิปัญญามากขึ้น
เห็นด้วยกับผู้เขียนเป็นอย่างยิ่ง...*... ทุกวันนี้ สังคมไทย ต่างละเลยภูมิปัญญาท้องถิ่น ต่างละทิ้งรากฐานของตนเอง หากเรานำภูมิปัญญาท้องถิ่นมาปรับประยุกต์ใช้ในการดำเนินชีวิต เราคงไม่ต้องตกเป็น ทาส ของเทคโนโลยีอย่างทุกวันนี้
ภูมิปัญญาท้องถิ่นเป็นภูมิปัญญาดั้งเดิมควรค่าแก่การอนุรักษ์ไว้
ภูมิปัญาญาท้องถิ่นเป็นสิ่งที่คู่กับชุมชนควรอนุรักษ์ไว้เพื่อคนรุ่นหลัง และบทความนี้ก็ได้ให้ความรู้เกี่ยวกับพืชสมุนไพร ทำให้ได่รับความรู้และเกิดประโยชน์เป็นอย่างมาก
เป็นความที่เขียนได้ดีครับ...เป็นอีกบทความที่เป็นเสียงสะท้อนของสังคมที่กำลังเกิดขึ้น ปัญหานี้เป็นปัญหาที่ต้องเร่งแก้ไขครับ ภูมิปัญญาท้องถิ่นเป็นสิ่งที่คนรุ่นก่อนๆสร้างขึ้นเพื่อความอยู่รอด แต่ถึงทำมั้ยคนรุ่นปัจจุบันถึงมาทอดทิ้งครับ เป็นสิ่งที่น่าคิดมากๆครับ
ขอบคุณทุกความคิดเห็นของทุกท่านที่มอบให้
ผู้เขียนหวังว่าบทความนี้คงเป็นประโยชน์แก่ทุกท่าน
ถ้าหากบทความนี้ผิดพลาดประการใดต้องขออภัยมา ณ ที่นี้ด้วย
อรุณเนตร จันทศรี
การนำความรู้ด้านภูมิปัญญามาใช้ช่วยให้ชุมชนสามารถดำรงชีพได้ดีขึ้น เป็นบทความที่น่าสนใจมากเพราะได้รู้ถึงภูมิปัญญาของคนในชุมชน