แนวทางการกำหนดนโยบายเพื่อการปฏิรูปการศึกษา
ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องควรดำเนินการที่เกี่ยวข้องกับนโยบายการพัฒนาให้การปฏิบัติงานมีคุณภาพมาตรฐานที่ยอมรับได้ โดยการออกนโยบายวิชาชีพควบคุมทางการศึกษา ดังต่อไปนี้
วิชาชีพ (Profession) เปนอาชีพใหบริการแกสาธารณชนที่ตองอาศัยความรูความชํานาญเปนการเฉพาะ ไมซ้ำซอนกับวิชาชีพอื่น และมีมาตรฐานในการประกอบวิชาชีพโดยผูประกอบวิชาชีพตองฝกอบรมทั้งภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัติอยางเพียงพอกอน ที่จะประกอบวิชาชีพตางกับอาชีพ (Career) ซึ่งเปนกิจกรรมที่ตองทําใหสําเร็จ โดยมุงหวังคาตอบแทนเพื่อการดํารงชีพเทานั้น วิชาชีพซึ่งไดรับยกยองใหเปนวิชาชีพชั้นสูง ผูประกอบวิชาชีพยอมตองมีความรับผิดชอบอยางสูงตามมา เพราะมีผลกระทบตอผูรับบริการและสาธารณชน จึงตองมีการควบคุมการประกอบวิชาชีพเปนพิเศษ เพื่อใหเกิดความมั่นใจตอผูรับบริการและสาธารณชน โดยผูประกอบวิชาชีพตองประกอบวิชาชีพดวยวิธีการแหงปญญา (Intellectual Method) ไดรับการศึกษาอบรมมาอยางเพียงพอ (Long Period of Training) มีอิสระในการใชวิชาชีพตามมาตรฐานวิชาชีพ (Professional Autonomy) และมีจรรยาบรรณของวิชาชีพ (Professional Ethics) รวมทั้งตองมีสถาบันวิชาชีพ (Professional Institution) หรือองคกรวิชาชีพ (Professional Organization) เปนแหลงกลางในการสรางสรรคจรรโลงวิชาชีพ
วิชาชีพทางการศึกษา นอกจากจะเปนวิชาชีพชั้นสูงประเภทหนึ่งเชนเดียวกับวิชาชีพชั้นสูงอื่น เชน แพทย วิศวกร สถาปนิก ทนายความ พยาบาล สัตวแพทย ฯลฯ ซึ่งจะตองประกอบวิชาชีพเพื่อบริการตอสาธารณชนตามบริบทของวิชาชีพนั้นแลว ยังมีบทบาทสําคัญตอสังคมและความเจริญกาวหนาของประเทศ กลาวคือ
1. สรางพลเมืองดีของประเทศ โดยการใหการศึกษาขั้นพื้นฐานที่จะทําใหประชาชน เปนพลเมืองดีตามที่ประเทศชาติตองการ
2. พัฒนาทรัพยากรมนุษย เพื่อสนองตอบการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม ของประเทศ
3. สืบทอดวัฒนธรรมประเพณีอันดีงามของชาติจากคนรุนหนึ่งไปอีก รุนหนึ่งใหมีการรักษาความเปนชาติไวอยางมั่นคงยาวนาน
จากบทบาทและความสําคัญดังกลาว พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 จึงกําหนดแนวทางในการดําเนินงานกํากับดูแลรักษาและพัฒนาวิชาชีพทางการศึกษา โดยกําหนดใหมีองคกรวิชาชีพครูผูบริหารสถานศึกษาและผูบริหารการศึกษา ใหมีอํานาจหนาที่กําหนดมาตรฐานวิชาชีพออกและเพิกถอนใบอนุญาตประกอบวิชาชีพ กํากับดูแลใหมีการปฏิบัติตามมาตรฐานวิชาชีพและจรรยาบรรณของวิชาชีพ รวมทั้งพระราชบัญญัติสภาครูและบุคลากรทางการศึกษาพ.ศ. 2546 ซึ่งเปนกฎหมายเกี่ยวกับวิชาชีพทางการศึกษา กําหนดใหวิชาชีพทางการศึกษา เปนวิชาชีพควบคุม ประกอบดวย
1. วิชาชีพครู
2. วิชาชีพผูบริหารสถานศึกษา
3. วิชาชีพผูบริหารการศึกษา
4. วิชาชีพควบคุมอื่นที่กําหนดในกฎกระทรวง
การกําหนดใหวิชาชีพทางการศึกษาเปนวิชาชีพควบคุมจะเปนหลักประกันและคุมครองใหผูรับบริการทางการศึกษาไดรับการศึกษาอยางมีคุณภาพ รวมทั้งจะเปนการพัฒนาและยกระดับมาตรฐานวิชาชีพใหสูงขึ้น
การประกอบวิชาชีพควบคุม ครู ผูบริหารสถานศึกษา ผูบริหารการศึกษา และบุคลากรทางการศึกษาอื่น ที่กฎกระทรวงกําหนดใหเปนวิชาชีพควบคุม ตองประกอบวิชาชีพภายใตบังคับแหงขอจํากัดและเงื่อนไขของคุรุสภา ดังนี้
1. ตองไดรับใบอนุญาตใหประกอบวิชาชีพ โดยยื่นขอรับใบอนุญาตประกอบวิชาชีพตามที่คุรุสภากําหนด ผูไมไดรับอนุญาตหรือสถานศึกษาที่รับผูไมไดรับใบอนุญาตเขาประกอบวิชาชีพควบคุมในสถานศึกษา จะไดรับโทษตามกฎหมาย
2. ตองประพฤติตนตามมาตรฐานและจรรยาบรรณของวิชาชีพ รวมทั้งตองพัฒนาตนเองอยางตอเนื่อง เพื่อดํารงไวซึ่งความรูความสามารถ และความชํานาญการตามระดับ คุณภาพของมาตรฐานในการประกอบวิชาชีพ
3. บุคคลผูไดรับความเสียหายจากการประพฤติผิดจรรยาบรรณของวิชาชีพ มีสิทธิ กลาวหาหรือกรรมการคุรุสภา กรรมการมาตรฐานวิชาชีพและบุคคลอื่น มีสิทธิกลาวโทษ ผูประกอบวิชาชีพที่ประพฤติผิดจรรยาบรรณได
4. เมื่อมีการกลาวหาหรือกลาวโทษ คณะกรรมการมาตรฐานวิชาชีพอาจวินิจฉัย ชี้ขาดใหยกขอกลาวหา/กลาวโทษ ตักเตือน ภาคทัณฑ พักใชใบอนุญาตหรือเพิกถอนใบอนุญาตประกอบวิชาชีพได และผูถูกพักใช หรือเพิกถอนใบอนุญาตไมสามารถประกอบวิชาชีพตอไปได
การกําหนดใหวิชาชีพทางการศึกษาเปนวิชาชีพควบคุม นับเปนความกาวหนาของวิชาชีพทางการศึกษา และเปนการยกระดับมาตรฐานวิชาชีพใหสูงขึ้น อันจะเปนผลดีตอผูรับบริการทางการศึกษาที่จะไดรับการศึกษาอยางมีคุณภาพและมีมาตรฐานที่สูงขึ้นดวยซึ่งจะทําใหวิชาชีพและผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษาไดรับความเชื่อถือ ศรัทธา มีเกียรติและศักดิ์ศรีในสังคม
มาตรฐานวิชาชีพทางการศึกษา คือ ขอกําหนดเกี่ยวกับคุณลักษณะ และคุณภาพ ที่พึงประสงคในการประกอบวิชาชีพทางการศึกษา ซึ่งผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษาตองประพฤติปฏิบัติตาม เพื่อใหเกิดคุณภาพในการประกอบวิชาชีพ สามารถสรางความเชื่อมั่นศรัทธาใหแกผูรับบริการจากวิชาชีพไดวาเปนบริการที่มีคุณภาพ ตอบสังคมไดวาการที่กฎหมายใหความสําคัญกับวิชาชีพทางการศึกษา และกําหนดใหเปนวิชาชีพควบคุม นั้น เนื่องจากเปนวิชาชีพที่มีลักษณะเฉพาะตองใชความรู ทักษะและความเชี่ยวชาญในการประกอบวิชาชีพ ตามพระราชบัญญัติสภาครูและบุคลากรทางการศึกษา พ.ศ. 2546 มาตรา 49 กําหนดใหมีมาตรฐานวิชาชีพ 3 ดาน ประกอบดวย
1. มาตรฐานความรูและประสบการณวิชาชีพ หมายถึง ขอกําหนดสําหรับผูที่จะเขามาประกอบวิชาชีพ จะตองมีความรูและมีประสบการณวิชาชีพเพียงพอที่จะประกอบวิชาชีพ จึงจะสามารถขอรับใบอนุญาตประกอบวิชาชีพเพื่อใชเปนหลักฐานแสดงวาเปนบุคคลที่มีความรู ความสามารถ และมีประสบการณพรอมที่จะประกอบวิชาชีพทางการศึกษาได
2. มาตรฐานการปฏิบัติงาน หมายถึง ขอกําหนดเกี่ยวกับการปฏิบัติงานในวิชาชีพใหเกิดผลเปนไปตามเปาหมายที่กําหนด พรอมกับมีการพัฒนาตนเองอยางตอเนื่อง เพื่อใหเกิดความชํานาญในการประกอบวิชาชีพ ทั้งความชํานาญเฉพาะดานและความชํานาญตามระดับคุณภาพของมาตรฐานการปฏิบัติงาน หรืออยางนอยจะตองมีการพัฒนาตามเกณฑที่กําหนดวามีความรู ความสามารถ และความชํานาญเพียงพอที่จะดํารงสถานภาพของการเปนผูประกอบวิชาชีพตอไปไดหรือไม นั่นก็คือการกําหนดใหผูประกอบวิชาชีพจะตองตอใบอนุญาตทุกๆ 5 ป
3. มาตรฐานการปฏิบัติตน หมายถึง ขอกําหนดเกี่ยวกับการประพฤติตนของผูประกอบวิชาชีพ โดยมีจรรยาบรรณของวิชาชีพเปนแนวทางและขอพึงระวังในการประพฤติปฏิบัติ เพื่อดํารงไวซึ่งชื่อเสียง ฐานะ เกียรติ และศักดิ์ศรีแหงวิชาชีพตามแบบแผนพฤติกรรมตามจรรยาบรรณของวิชาชีพที่คุรุสภาจะกําหนดเปนขอบังคับตอไป หากผูประกอบวิชาชีพผูใดประพฤติผิดจรรยาบรรณของวิชาชีพทําใหเกิดความเสียหายแกบุคคลอื่นจนไดรับการรองเรียนถึงคุรุสภาแลว ผูนั้นอาจถูกคณะกรรมการมาตรฐานวิชาชีพวินิจฉัย ชี้ขาดอยางใดอยางหนึ่ง ดังตอไปนี้
(1) ยกขอกลาวหา
(2) ตักเตือน
(3) ภาคทัณฑ์
(4) พักใชใบอนุญาตมีกําหนดเวลาตามที่เห็นสมควรแตไมเกิน 5 ป
(5) เพิกถอนใบอนุญาตประกอบวิชาชีพ (มาตรา 54)
สํานักงานเลขาธิการคุรุสภาไดดําเนินการศึกษาวิเคราะหเอกสารและงานวิจัย ที่เกี่ยวของสํารวจความคิดเห็นจัดประชุมสัมมนา ประชุมเชิงปฏิบัติการ ประชุมรับฟงความคิดเห็นของผูมีสวนเกี่ยวของ ทั้งดานการผลิต การพัฒนา และการประกอบวิชาชีพ รวมทั้งผูทรงคุณวุฒิ เพื่อนํามากําหนดเปนสาระสําคัญของมาตรฐานวิชาชีพ ซึ่งไดรับความเห็นชอบจากคณะกรรมการคุรุสภาในคราวประชุมครั้งที่ 5/2548 วันที่ 21 มีนาคม 2548 และที่ประชุม คณะกรรมการคุรุสภาครั้งที่ 6/2548 วันที่ 18 เมษายน 2548 ไดอนุมัติใหออกขอบังคับคุรุสภาวาดวยมาตรฐานวิชาชีพและจรรยาบรรณของวิชาชีพเปนที่เรียบรอยแลว
มาตรฐานวิชาชีพทางการศึกษาเปนเครื่องมือสําคัญของผูประกอบวิชาชีพ ซึ่งจะตองประพฤติปฏิบัติ เพื่อใหเกิดผลดีตอผูรับบริการ อันถือเปนเปาหมายหลักของการประกอบวิชาชีพทางการศึกษา ซึ่งผูประกอบวิชาชีพจะตองศึกษาเพื่อใหเกิดความรูความเขาใจที่ถูกตอง ใหสามารถนําไปใชในการประกอบวิชาชีพใหสมกับการเปนวิชาชีพชั้นสูงและไดรับการยอมรับยกยองจากสังคม
กล่าวโดยสรุปได้ว่าแนวทางการกำหนดนโยบายเพื่อการปฏิรูปการศึกษาจะต้องคำนึงประโยชน์ของประชาชนเป็นหลักสำคัญ ไม่ให้มีประโนชน์ทับซ้อน (Conflict Interest) และมีความเป็นไปได้ในทางปฏิบัติจำเป็นต้องมีการศึกษาวิจัยศึกษาความต้องการจำเป็น (Need Assessment) การศึกษาความเป็นไปได้ (Feasibiliy Assessment) ก่อนตัดสินใจสร้างเป็นนโยบาย (Policy) และการนำนโยบายไปสู่การปฏิบัติ (Implementation of Policy) ต่อไป