การรักษาทางไกลและการส่งต่อผู้ป่วย...บทเรียนการพัฒนาโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล บ้านปางแก

โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล บ้านปางแก

เริ่มก่อตั้งเป็นสถานบริการสาธารณสุขชุมชนบ้านปางแก พ.ศ.2533  ต่อมาได้รับการยกฐานะเป็นสถานีอนามัยบ้านปางแก พ.ศ.2545 และได้รับการยกฐานะเป็น รพ.สต.บ้านปางแก ตามนโยบายของรัฐบาล ในปี พ.ศ.2552 รวมระยะเวลาก่อตั้งมากว่า 20 ปี

 

รพ.สต.บ้านปางแก รับผิดชอบประชากร จำนวน  1  หมู่บ้าน ซึ่งแยกเป็น  9  กลุ่มบ้าน เป็นหมู่บ้านกลุ่มชาติพันธุ์ม้ง มี 5 กลุ่มตระกูลแซ่ มี ประชากร  2,019  คน เป็นชาย 1,016 คน และหญิง 1,003 คน มี 229 หลังคาเรือน 346 ครอบครัว มีเด็กกลุ่ม 0 – 5 ปี จำนวน 210 คน ผู้สูงอายุ 67 คน  อสม. 27 คน 

 

หมู่บ้านปางแก ตั้งอยู่ หมู่ที่ 7 ต.ทุ่งช้าง อ.ทุ้งช้าง จ. น่าน เป็นหมู่บ้านม้ง ยังมีการเลี้ยงสัตว์ ยังมีการสร้างบ้านแบบม้งๆ ให้เห็น ยังมีการใช้ม้าเป็นยานพาหนะบ้าง และยังคงมีเสียงตัดฝืนดังมาจากหุบเขา ภาพเด็กสาวม้งตัวน้อยๆ แบกฟืนยังหาดูได้ที่นี่ นับ ว่าเป็นหมู่บ้านม้งที่ค่อนข้างคงเสน่ห์ความเป็นม้งไว้จริงๆ

บ้านปางแก ปัจจุบันนี้มีถนนลาดยางเข้าผ่านหมู่บ้านแล้ว แต่ยังไม่มีรถโดยสารเข้าไปถึง จึงทำให้ลำบากในการเดินทาง

ชาวม้งบ้านปางแกส่วนใหญ่ทำสวนลิ้นจี่ ปลูกผัก ปลูกข้าว และปลูกขิง ซึ่งแม้ว่าบางทีบ้านเป็นบ้านม้ง แบบดั้งเดิม คือ เป็นบ้านล้อมด้วยไม้ไผ่ มุงด้วยหญ้าคา แต่ข้างบ้านจอดด้วยรถกระบะอย่างน้อยหนึ่งคัน เพราะว่าม้งปางแกส่วนใหญ่ ทำสวน ทำไร่ ปลูกพัก รถกระบะจึงเป็นสิ่งที่จำเป็น

 

ทุนทางสังคมด้านการรักษาและส่งต่อผู้ป่วย

ชาวบ้านที่นี่มีภูมิปัญญาการดูแลสุขภาพของตนเองที่สั่งสมและถ่ายทอดกันมานยาวนาน มีความหลากหลายของสมุนไพรในพื้นที่ มีหมอผี  หมอสู่ขวัญ  ผู้สูงอายุกับความรู้ด้านสมุนไพร

มีวัฒนธรรมประเพณีที่เป็นเอกลักษณ์ของตนเอง มีการนับถือบรรพบุรุษ และความสัมพันธ์ในตระกูลแซ่ที่เหนียวแน่น

เมื่อมีการเจ็บป่วยก็จะมีความช่วยเหลือดูแลกันในระบบเครือญาติ หากต้องมีการส่งต่อก็จะดูแลช่วยกันในเครือญาติและในชุมชน รวมทั้งมีความช่วยเหลือของหน่วยราชการในพื้นที่ เช่น ป่าไม้, รร., รพ.สต., อบต. เป็นต้น

 

ระบบการรักษาพยาบาลและการส่งต่อผู้ป่วย

          ด้วยบ้านปางแก เป็นพื้นที่ห่างไกลจากรพ.ทุ่งช้าง ซึ่งเป็น รพ.แม่ข่าย เป็นระยะทางกว่า 46 กม. ใช้เวลาเดินทางราว 1 ชม. ซึ่งเป็นทางเขา การเดินทางลำบาก ดังนั้นการดูแลรักษาในพื้นที่จึงต้องมีระบบที่ได้มาตรฐาน หากมีปัญหาก็สามารถปรึกษาทางไกลกับโรงพยาบาลแม่ข่ายได้ และหากเกินศักยภาพของบุคลากรก็มีระบบส่งต่อที่มีประสิทธิภาพ ในการที่จะส่งต่อผู้ป่วยไปรับการรักษาในสถานบริการที่มีศักยภาพสูงกว่าได้ ดังนั้น รพ.สต.ปางแก จึงมีการพัฒนาระบบการรักษาทางไกลและการส่งต่อผู้ป่วยมาอย่างต่อเนื่อง

 

ปัญหาอุปสรรค

ในการดูแลสุขภาพ การรักษาพยาบาลและการส่งต่อผู้ป่วย ก็ยังมีอยู่บ้าง ไม่ว่าจะเป็นชาวบ้านไม่เข้าใจแนวทางการรักษา และตระหนักถึงความสำคัญของโรคหรือการเจ็บป่วย, ปัญหาด้านการสื่อสาร, การขาดอุปกรณ์พิเศษที่เหมาะสมกับการช่วยเหลือผู้ป่วยในป่าลึก, ชาวบ้านยังให้ความสำคัญกับเรื่องปากท้องมากกว่าการเจ็บป่วยของตน, และระยะทาง ความยากลำบากในการเข้าถึงสถานบริการ

 

เงื่อนไขความสำเร็จ

แม้เป็นพื้นที่ห่างไกล บุคลากรมีน้อย แต่ด้วยการทำงานเป็นทีมร่วมกับแกนนำชุมชน อสม. และหน่วยงานในพื้นที่ จึงได้มีการพัฒนาความรู้ทักษะของเจ้าหน้าที่การประเมินและช่วยเหลือผู้ป่วยอย่างต่อเนื่อง ขณะเดียวกันชาวบ้านก็มีการช่วยเหลือกันเองในการนำผู้ป่วยส่งรพ.สต. มีรถส่วนตัว รถของส่วนราชการ และอบต.ในการช่วยในการส่งต่อ ชุมชนเองก็มีความเชื่อถือในตัวเจ้าหน้าที่ และมีความเสียสละของคนในหมู่บ้านที่สามารถพูดภาษากลางไทยในการช่วยแปลให้จนท. ทำให้การพัฒนาระบบการรักษาและการส่งต่อในพื้นที่ทำได้ดี

 

ความท้าทายที่รออยู่ข้างหน้า

อย่างไรก็ดี ด้วยวิถีชีวิตที่เปลี่ยนไป การเปลี่ยนแปลงด้านสังคมสู่สังคมเมืองมากขึ้น ทำให้มีความท้าทายที่ต้องช่วยกันพัฒนาและป้องกันหลายเรื่อง ไม่ว่าจะเป็นปัญหายาเสพติดในกลุ่มวัยรุ่น การดูแลสุขภาพในสภาพพื้นที่ที่ยากลำบาก การสร้างสุขภาพที่สอดคล้องวิถีชีวิตในการทำงานของชาวบ้าน รวมไปถึงแบบแผนการเจ็บป่วยและพฤติกรรมสุขภาพของชาวบ้าน

........................................................................

แม้พื้นที่ห่างไกล บุคลากรน้อย มีประสบการณ์การทำงานน้อย แต่ด้วยหัวใจมุ่งมั่นในการพัฒนาของทีมงาน ทำให้มีการเรียนรู้และพัฒนาตนเองอยู่เสมอ โดยการดูแลสนับสนุนของสสอ. รพ.ทุ่งช้าง และภาคีเครือข่าย เพื่อลดปัญหาความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงบริการ ไม่ว่าจะอยู่ไหน เชื้อชาติใด ก็สามารถเข้าถึงบริการได้อย่างเท่าเทียมกัน

นี่คือหัวใจของการพัฒนารพ.สต.บ้านปางแก

.........................................................................

ขอขอบคุณ บุคลากร รพ.สต.บ้านปางแก, ทีมบูรณาการเชิงรุก อ.ทุ่งช้าง ที่เอื้อเฟื้อบทความและรูปภาพ

อ้างอิง ทีมบูรณาการเชิงรุกอำเภอทุ่งช้าง. สรุปบทเรียนการพัฒนารพ.สต.ตามนโยบาย 1 อำเภอ 1 รพ.สต.ต้นแบบ, 2554