การจัดการความรู้ในการควบคุมการบริโภคยาสูบและเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ จังหวัดน่าน

          การดื่มเหล้า-สูบบุหรี่นับวันจะเป็นปัญหาที่สำคัญที่ส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจ สังคม และสุขภาพ ประเด็นที่สนใจขณะนี้ก็คือช่วงสงกรานต์จะห้ามจำหน่ายเหล้าเบียร์ไหม เพราะจากข้อมูลพบว่าช่วงเทศกาลของสงกรานต์ทุกปีเกิดอุบัติที่มาจากการดื่มเหล้าเบียร์ทำให้ป่วยและตายจำนวนมากทุกปี แต่ขณะที่มองมุมทางเศรษฐกิจช่วงนี้คือช่วงกระตุ้นการจับจ่ายใช้สอย นี่เป็นประเด็นทางสังคมที่ต้องเลือกและหาจุดลงตัวที่เหมาะสม

 

          “น่าน” เมืองเล็กๆ เงียบสงบ แต่จากการสำรวจการดื่มเหล้าเบียร์ในปี ๒๕๔๗ พบว่ามีการดื่มเหล้าเบียร์เป็นอันดับหนึ่งของประเทศ ไม่อยากเชื่อแต่ต้องเชื่อ จากประเด็นนี้นำไปสู่การถกคิดทบทวนกันอย่างกว้างขวางของคนน่าน เพราะนี่มิใช่เรื่องที่ภาคภูมิใจ จึงทำให้มีการช่วยกันขับเคลื่อนวาระน่านลดเหล้าเบียร์มาอย่างต่อเนื่อง จนสามารถลดระดับจากอันดับหนึ่งมาเป็นอันดับ ๖ ของประเทศได้ในปี ๒๕๔๘ และลดมาเป็นอันดับ ๓ ของเขตตรวจราชการกระทรวงสาธารณสุขเขต ๑ ในปี ๒๕๕๑ (ปีนี้ไม่มีการสำรวจในภาพรวมของประเทศ) แม้ว่าจะยังมีการดื่มอยู่มาก แต่ก็น่าดีใจที่มีแนวโน้มลดลงเรื่อยๆ

 

          ผลของการขับเคลื่อนวาระน่านลดเหล้าเบียร์ที่ต่อเนื่องมาหลายปี ทำให้เกิดตัวอย่างที่ดี มีมาตรการทางสังคมต่างๆ มากมาย สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดน่าน จึงได้นำเอาเรื่องการขับเคลื่อนการลดเหล้าเบียร์มาเป็นประเด็นในการจัดการความรู้ในปี ๒๕๕๒ โดยมีวัตถุประสงค์การจัดการความรู้ชุมชนลดเหล้า-บุหรี่ เพื่อ

๑. จัดทำฐานข้อมูลชุมชนลดเหล้า และค้นหาตัวอย่างที่ดีของชุมชนลดเหล้า-บุหรี่

๒. แลกเปลี่ยนเรียนรู้และถอดบทเรียนชุมชนลดเหล้า-บุหรี่

๓. ขยายผลตัวอย่างที่ดีไปยังพื้นที่อื่น ผลักดันนโยบายสาธารณะ

 

          สำนักงานควบคุมโรคไม่ติดต่อที่ ๑๐ เชียงใหม่ และสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดน่าน ได้จัดประชุมเครือข่ายการดำเนินงานควบคุมการบริโภคยาสูบและเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ และการถอดบทเรียนเหล้า-บุหรี่จังหวัดน่าน ในวันที่ ๑๙ มีนาคม ๒๕๕๒ ณ โรงแรมเทวราช มีคณะกรรมการควบคุมการบริโภคยาสูบและเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ระดับอำเภอทุกอำเภอเข้าร่วมประชุมกว่า ๑๕๐ คน เพื่อให้มีความรู้ความเข้าใจในกฎหมายและแนวทางปฏิบัติในการควบคุมการบริโภคยาสูบและเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ รวมทั้งการค้นหาตัวอย่างชุมชนที่ดีที่มีการปฏิบัติด้านการลดเหล้า-บุหรี่

          ช่วงเช้า วิทยากรจากสำนักงานควบคุมโรคไม่ติดต่อที่ ๑๐ เชียงใหม่ได้ให้ความรู้เรื่องสถานการณ์การสูบบุหรี่และเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ พิษภัยจากการสูบบุหรี่และเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ และข้อกฎหมายควบคุมการสูบบุหรี่และเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์

          ช่วงบ่าย คุณสุมาลี ซุยหาญ ผู้รับผิดชอบงานควบคุมการสูบบุหรี่และเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดน่าน ได้ชี้แจงแนวทางการดำเนินงานและการสนับสนุนของสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดน่าน

          หลังจากนั้นผมได้เริ่มกระบวนการจัดการความรู้เพื่อการลดการสูบบุหรี่และเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ โดยเปิดวิดีทัศน์เรื่อง “เลิกเหล้า-เลิกจน” เพื่อให้เห็นตัวอย่างของนำเอาความรู้มาจัดการตนเอง และอธิบายเพิ่มเติมเรื่องการจัดการความรู้เป็นการปูพื้นให้เข้าใจตรงกัน หลังจากนั้นให้เข้ากลุ่มตามอำเภอเพื่อช่วยกันค้นหาชุมชนต้นแบบในการลดเหล้า-บุหรี่ในพื้นที่อำเภอ

          กระบวนการ

๑. ให้นั่งรวมกลุ่มเป็นรายอำเภอ

๒. ครุ่นคิดทบทวนกิจกรรมการดำเนินงาน “ชุมชนลดเหล้า-บุหรี่” ที่ผ่านมา

๓. ช่วยกันคิด

          - การดำเนินงานชุมชนลดเหล้า-บุหรี่ของอำเภอเรามีจุดเด่น/จุดน่าภาคภูมิใจที่สำคัญอะไรบ้าง ?

          - ค้นหา “ชุมชนต้นแบบในการลดเหล้า-บุหรี่” ในอำเภอ ชุมชนนี้มีจุดเด่นอย่างไร ? แล้วนำมาเสนอ

 

          หลังจากแต่ละกลุ่มอำเภอได้ถกคิดร่วมกัน พบว่า มีเรื่องราวดีๆ ที่เป็นการขับเคลื่อนการลดการสูบบุหรี่และเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์อย่างหลากหลาย มีพื้นที่ดีดีที่น่าจะเป็นชุมชนต้นแบบอยู่หลายพื้นที่ อาทิเช่น

 

          อำเภอเมือง

กิจกรรมการงดเหล้า – บุหรี่ในชุมชนที่ผ่านมา
๑. รณรงค์งดเหล้าเข้าพรรษา โดยลงนามงดเหล้าเข้าพรรษา, เทศกาลงานบุญ งานศพ และงานประเพณี, งานกีฬา, อบต., โรงเรียน, จังหวัด
๒. เดินรณรงค์วันงดสูบบุหรี่โลก ,วันสำคัญต่างๆ เช่น วันแม่แห่งชาติ, วันพ่อแห่งชาติ, วันวิสาขบูชา, วันมาฆบูชา, วันกำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ปลอดเครื่องดื่ม AK (ปี 51 ที่ผ่านมา), วัน อสม. ปลอดเหล้า
๓. การเดินรณรงค์ต่อต้านป้องกันยาเสพติด
๔. การเข้าค่ายอบรมคุณธรรม จริยธรรม
๕. การปรับปรุงพฤติกรรมของเยาวชนให้ดีขึ้น (การดูแลช่วยเหลือนักเรียน)
๖. มีมาตรการทางสังคม ปลอดเหล้าในงานศพ และงานประเพณีต่างๆ
๗. มีโครงการ To Be Number One ส่งเสริมให้เยาวชน เล่นดนตรี กีฬา อย่างสม่ำเสมอ, มีการประกวดเยาวชนดีเด่น
๘. มีการประชาสัมพันธ์ดี วิทยุชุมชน ป้ายนิเทศ เสี่ยงตามสาย และวารสารอื่นๆ
ชุมชนต้นแบบปลอดเหล้า (งานศพ, งานบุญ)
๑. บ้านตาแก้ว  ต.ไชยสถาน
๒. บ้านถืมตอง บ้านวังฆ้อง ต.ถืมตอง
๓. ตำบลดู่ใต้ ม.๑๓, ๒, ๑๒

๔. ตำบลกองควายทุกหมู่
๕. เขตเทศบาลทุกชุมชน
๖. โรงเรียนปลอดเหล้า
๗. โครงการ ลด ละ เลิก สุรา บ้าน ม.๒ ต.ดู่ใต้ (บำบัด)
๙. โครงการ ลด ละ เลิก บุหรี่ ม.๔ ต.กองควาย

จุดเด่นที่ทำได้
๑. ผู้นำชุมชนเป็นแบบอย่าง ปฏิบัติจริง
๒. มีมาตรการชุมชนที่บังคับใช้จริง
๓. คนในชุมชนมีส่วนร่วมคิด, ร่วมวางแผน, ร่วมวางมาตรการ มาตั้งแต่ต้น (ทุกขั้นตอน)
๔. มีประชาคมงดเหล้าที่ทำงาน เคลื่อนไหวในพื้นที่เป็นการกระตุ้นเตือนชุมชนอยู่เสมอๆ
๕. คณะสงฆ์ประกาศเป็นวาระของคณะสงฆ์ พร้อมกับประชาคมงดเหล้าโดยผู้ว่าราชการจังหวัดน่านและทุกภาคส่วนลงนามสนับสนุน
โรงพยาบาล + สอ. ปลอดเหล้าบุหรี่  (รับรางวัลมาแล้ว)  ๕ ก.พ.๕๒

จุดเด่น
- ประกาศให้รู้ก่อน โดยเปิดป้ายพื้นที่ในรั้ว รพ.เป็นเขตปลอดบุหรี่ และมีกระดิ่งเตือน
- ประชาสัมพันธ์ ย้ำ, เตือน โดย เจ้าหน้าที่ และจิตอาสา
- ออกตรวจ / ตักเตือน โดย เจ้าหน้าที่/ตำรวจ/ยาม
- มีคลินิกอดบุหรี่ โดยมีทีมสุขภาพ
- ผู้บริหารจริงจัง ประกาศให้รางวัลผู้สามารถให้ เจ้าหน้าที่ อดบุหรี่สำเร็จจะมีโบนัสให้

 

          อำเภอภูเพียง

กิจกรรมที่ผ่านมา
          - แต่งตั้งคณะอนุกรรมการระดับอำเภอ  มีนายอำเภอเป็นประธาน  หัวหน้าส่วนราชการต่างๆ เป็นคณะกรรมการ สาธารณสุขอำเภอเป็นเลขาโดยมีการกำหนดนโยบายสาธารณะ ลด ละ เลิก เหล้า บุหรี่

จุดเด่นการดำเนินงาน
          - มีการบูรณาการภาครัฐและประชาชน
          - มีการนำนโยบายสู่การปฏิบัติ วัน อสม.แห่งชาติ / วันสตรีสากล / งานประเพณี  ปลอดเหล้า
          สิ่งที่ภาคภูมิใจ

-  สถิติอุบัติเหตุ ๗ วัน  อันตราย ลดลง และไม่มีผู้เสียชีวิต

-  คดีต่างๆ ที่มีสาเหตุจากเหล้า ลดลง
ชุมชนต้นแบบ

- ต.น้ำเกี๋ยน  การดำเนินงานเชิงบูรณาการของทุกภาคส่วนโดยมีองค์กรภายนอกมาสนับสนุน เช่น  งบประมาณจาก สสส, พมจ
- น้ำแก่น  มีการดำเนินการทั้ง ๑๐ หมู่บ้าน  โดยมีคณะกรรมการสุขภาพตำบลร่วมกับองค์กรอื่น
- เมืองจัง  มีศูนย์เรียนรู้ โจ้โก้ขยายผลสู่ชุมชน  โดยมีเยาวชนเป็นแกนนำขับเคลื่อน
- ฝายแก้ว มีคณะกรรมการเครือข่ายระดับตำบล มีการขับเคลื่อนสู่ระดับ
- ม่วงติ๊ด  หมู่บ้านทุกหมู่ มีการจัดเวทีสาธารณะระดับตำบล
- ท่าน้าว มีมาตรการจากการจัดเวทีทุกหมู่บ้าน

 

          อำเภอท่าวังผา       

จุดเด่น
๑. มีมาตรการระดับอำเภอ  และมีการบังคับใช้จริง
๒. มีคณะทำงาน อำเภอ / ตำบล
๓. ผู้นำเข็มแข็ง ให้ความสำคัญ
๔. ชุมชนให้ความร่วมมือ
๕. วิทยุชุมชนสำหรับครอบครัว (ลด ละ เลิกบุหรี่,เหล้า อบายมุข) รายการออกอากาศทุกวัน จันทร์-เสาร์ ทุกวันเวลา ๑๖.๐๐– ๑๗.๐๐ น. (๑ ชั่วโมง)  วิทยุชุมชนอะแฮ่มเรดิโอ วิทยุสหกรณ์การเกษตรท่าวังผา สนับสนุนโดย สสส.(มูลนิธิเครือข่ายครอบครัว)
๖. มาตรการทางสังคม ร้านค้าปลอด

๗. ตรวจสุขภาพผู้สูบบุหรี่
๘. รณรงค์งดสูบบุหรี่

ชุมชนต้นแบบ
๑. ต.แสนทอง  - บุหรี่
๒. ต.จอมพระ  - เหล้า                                   
          - กีฬาปลอดเหล้า
          - งานสีดำไม่เลี้ยงเหล้า
          - ตานสลากปลอดเหล้า
          - งานที่ได้รับ สนับสนุนจากท้องถิ่นไม่เลี้ยวเหล้า
          - กำหนดเวลาเลิกงาน (งานพิธี,งานรื่นเริง)
          - เมาไข่ขับ : ใช้กฏหมายบังคับ

 

          อำเภอเวียงสา

กิจกรรม “ลดเหล้า – บุหรี่” ที่ผ่านมา
          - มีคณะทำงาน                 

          - วัฒนธรรมประเพณี  “เรือแข่ง ปลอดเหล้า”

          - ดำเนินการร้านค้า / หมู่บ้าน  ปลอดเหล้า บุหรี่ เป็นต้นแบบ
          - ป้ายประชาสัมพันธ์

          - เวทีเสวนาหาแนวทางร่วมกัน

          - ประชาสัมพันธ์ผ่านรายการวิทยุชุมชน คลื่นน่านล้านนา และนันทนคร
          - ศึกษาวิจัยเรื่องเหล้า โดยการสนับสนุนของ ม.บ้านสมเด็จเจ้าพระยา , ม.ราชภัฏอุตรดิตถ์ และองค์กรแก้ไขปัญหาสุรา

ชุมชนต้นแบบ
- บ้านนาเหลืองใน (หมู่ที่ 1)   - การดำเนินงานครบวงจร

- บ้านต้นหนุน           - ารใช้ห่วงโซ่สัมพันธ์
- บ้านทุ่งเจริญ          - การใช้นโยบายการแซง  การบอกต่อ ผ่านเครือญาติ
- บ้านศรีมงคล          -  การใช้ป้ายไวนิล  / ร้านค้าปลอดบุหรี่ ๑๐๐%
- บ้านนาเคียน  (ม.2)  - ทำขวัญด้วยน้ำมะพร้าว  (ไม่มีเหล้าปันไก่คู่)

ระดับอำเภอ
          -  การบูรณาการงานการปฏิบัติตาม พรบ.สุราบุหรี่

 

          อำเภอสันติสุข

ชุมชนต้นแบบ “งดเหล้า – บุหรี่” ได้แก่ บ้านโป่งคำ
จุดเด่น
- เป็นชุมชนเข็มแข็ง มีเครือข่ายแกนนำชุมชนต่างๆ
- มีการบูรณาการงานต่างๆ กิจกรรมหลากหลาย
- เยาวชนมีส่วนร่วม

          อำเภอทุ่งช้าง

กิจกรรมการดำเนินการ
          - งานศพปลอดเหล้า
          - เครือข่ายเยาวชนบ้านสลี  - สันกลาง
          - การตั้งด่านตรวจ
          - การเดินรณรงค์ ประชาสัมพันธ์

จุดเด่น
          - ประชาชน, ผู้นำให้ความร่วมมือและมีส่วนร่วม

ชุมชนต้นแบบ
          - ต.ปอน   - ชมรมคนฮักเมืองน่าน จุดเด่น คณะกรรมการเข็มแข็ง, ทำงานแบบจริงจัง เป็นที่ยอมรับของชุมชน

 

อำเภอแม่จริม

การดำเนินงานลดเหล้า – บุหรี่ของอำเภอที่ผ่านมา
          ปี ๒๕๔๗  การสำรวจการบริโภคบุหรี่ – สุรา โดยนักเรียน, อสม. เพื่อทราบข้อมูลปัญหา
          ปี ๒๕๔๘  การจัดเวทีลดเหล้า เลิกบุหรี่ ในระดับตำบล, อำเภอโดยมีทุกภาคส่วนกำหนดมาตรการลดการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ดังนี้
          ปี ๒๕๔๙  มีหมู่บ้านนำร่องในการควบคุม เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ และบุหรี่ ตำบลละ ๑ หมู่
          ปี ๒๕๕๐  เพิ่มตำบลละอีก ๑ หมู่

มีข้อปฏิบัติร่วมกันทั้งอำเภอ
๑. งานศพทุกงานไม่มีเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
๒. ไม่ดื่มสุรา เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในหอประชุมประจำหมู่บ้าน, สนามกีฬา
๓. ไม่มีการจำหน่าย + ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในวัด
๔. ไม่มีการนำเครื่องดื่มแอลกฮอล์ ไปเลี้ยงในพื้นที่การเกษตรหากจะเลี้ยงให้เลี้ยงตอนเย็นที่บ้านเจ้าภาพ

ชุมชนต้นแบบของ อ.แม่จริม ได้แก่ ตำบลน้ำพางทุกหมู่บ้าน

อำเภอสองแคว
จุดเด่น/กิจกรรม
๑. มีการรณรงค์ งด เหล้า เพื่อพ่อในเทศกาลเข้าพรรษา ของทุกปี
๒. มีมาตรการชุมชนในเรื่อง เหล้า + บุหรี่ ดังนี้
       - ห้ามดื่ม เหล้า ในงานศพ
       - ร้านค้า ปลอดบุหรี่
       - ห้ามจำหน่าย เหล้า + บุหรี่ ให้กับเด็กอายุต่ำกว่า ๒๐ ปี
๓. มีการประกาศเจตนารมณ์ อำเภอปลอดเหล้าในเทศกาลเข้าพรรษา ของทุกปี
๔. กิจกรรมดำเนินการเรื่อง เหล้า + บุหรี่ อ.สองแคว
          - แต่งตั้งคณะกรรมการระดับอำเภอ
          - จัดเวที เหล้าฯ ระดับอำเภอ ๑ ครั้ง, เวทีประกาศเจตนารมณ์ฯ ๑ ครั้ง
          - มีตำบลนำร่องในการเข้าร่วมโครงการควบคุมทุกหมู่บ้าน คือ ต.นาไร่หลวง

ชุมชนต้นแบบ
บ้านปางปุก ม.๒ ต.นาไร่หลวง  อ.สองแคว 
จุดเด่น
๑. มีมาตรการในหมู่บ้าน ในการควบคุมการดื่ม, สูบ, ขายเหล้า + บุหรี่ในหมู่บ้าน (งานศพ, ประเพณีต่างๆ,ร้านค้าปลอดเหล้า+บุหรี่)
๒. การรวมกลุ่มของผู้สูงอายุ, เยาวชน ในการรณรงค์ควบคุมการบริโภค เหล้า + บุหรี่
เช่น  กลุ่มผู้อายุตั้งกลุ่มสอนเยาวชนในหมู่บ้าน ในการตีกลองปู่จา ทุกวันพระ เพื่อห่างไกล เหล้า + บุหรี่
๓. สร้างแรงจูงใจ ให้กับประชาชนในการรณรงค์งดเหล้า เทศกาลเข้าพรรษาของทุกปี (ของรางวัล, ของที่ระลึก) ซึ่งบ้างปางปุกทำมาแล้ว ๔ ปี
๔. ให้เด็กนักเรียน เป็นผู้ตรวจสอบการดื่มสุราของผู้ปกครองที่เข้าร่วม โครงการงดเหล้า
๕. มีคณะกรรมการ ที่เข็มแข็งจากหลายหน่วยงานในพื้นที่ ในการดำเนินการโครงการฯ

 

          อำเภอนาหมื่น –บ้านน้ำแพะ ตำบลปิงหลวง เป็นชุมชนต้นแบบ

 

          ฯลฯ

 

          หลังจากนี้ คงได้ลงไปสืบสาวเอาเรื่องราวดีดีเชิงลึกของแต่ละชุมชนว่า เขาดีอย่างไร มีกระบวนการจัดการอย่างไร และจะนำเรื่องราวดีดีนี้มาแบ่งปันกัน เพื่อให้เกิดการเรียนรู้และพัฒนาต่อยอดต่อไป

          อย่างนี้เรียกว่ามีดีต้องขยายครับ

๑๙ มีนาคม ๒๕๕๒

ณ โรงแรมเทวราช