ไม่เป็น (โรค) ไม่รู้ (สึก) : “สุขภาวะ” เป็นเรื่องที่ควร “สร้างสม” ตลอดชีวิต

            หากผมไม่เป็นโรคที่หนักหน่วงถึง 3 ครั้งในรอบ 4 ปีที่ผ่านมา  ผมคงไม่รู้ซึ้งว่าผมไม่ได้มี “สุขภาวะ” ดีอย่างที่คิด  และเกิดความตระหนักอย่างชัดเจนว่า เรื่อง “สุขภาวะ” นั้น ควรต้อง “สร้างสม” กันตลอดชีวิต ยิ่งคิดได้และลงมือปฏิบัติเร็วเท่าใดก็ยิ่งดีเท่านั้น

ไม่เป็น (โรค)   ไม่รู้ (สึก)

                ผมเคยคิดว่าผมเป็นคนหนึ่งที่เอาใจใส่ดูแลสุขภาพตนเองได้ค่อนข้างดี  เช่นกินอาหารที่ไม่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ  ออกกำลังกาย  พักผ่อน  พัฒนาจิต  มีสัมพันธภาพที่ดีกับคนรอบข้าง  ฯลฯ     

                สอดคล้องกับความหมายของคำว่า “สุขภาพ” หรือ “สุขภาวะ” ที่หมายถึงภาวะเป็นสุขทางกาย  ทางจิตใจ  ทางปัญญาหรือจิตวิญญาณ  และทางสังคม  

                ผมเคยคิดว่า โดยทั่วไปผมมีสุขภาพในเกณฑ์ดี  ในทางร่างกาย  ผมไม่ค่อยป่วยหรือมีโรคภัยไข้เจ็บ  เป็นหวัดเป็นไข้น้อยมาก  นานๆจึงเป็นสักครั้ง  และผมมักปล่อยให้หายเองหรือรักษาด้วยวิธีธรรมชาติ เช่น ดื่มน้ำ  พักผ่อน  นั่งสมาธิ  ซึ่งโดยมากอาการหวัดอาการไข้จะหายไปในเวลาอันสั้น  ตลอดชีวิตการทำงาน  ผมใช้สวัสดิการการรักษาพยาบาลและมีค่าใช้จ่ายด้านการรักษาพยาบาลน้อยมาก

                ผมไม่เคยต้องเข้านอนในโรงพยาบาลหรือต้องรับการผ่าตัดหรือการรักษาพยาบาลโรคประเภทหนักๆตั้งแต่วัยเด็กถึงผ่านวัยเกษียณอายุ

                จนกระทั่งเมื่อผมมีอายุ 63 ปีเศษ ในปี 2547

                ปรากฏว่า ผมมีก้อนเนื้อที่ส่วนหัวของตับอ่อน  ซึ่งไปกดท่อน้ำดี น้ำดีไม่เข้าสู่ระบบย่อยอาหาร  ทำให้ผมรับประทานอาหารไม่ได้

                ผมจึงต้องเข้าโรงพยาบาลเพื่อรับการผ่าตัด  เป็นการผ่าตัดใหญ่ ใช้เวลาประมาณ 8 ชั่วโมงครึ่ง แพทย์ตัดเอาตับอ่อนส่วนหัว (พร้อมก้อนเนื้อ) ออกไปประมาณ 30 % ท่อน้ำดีพร้อมถุงน้ำดีทั้งหมด กระเพาะประมาณ 30 % และ Duodenum (ส่วนเชื่อมจากกระเพาะสู่ลำไส้เล็ก) ประมาณ 30 ซม.

                ผมอยู่พักฟื้นในโรงพยาบาลเป็นเวลาหนึ่งเดือนครึ่ง  แล้วกลับมาพักฟื้นต่อที่บ้านก่อนที่จะค่อยๆทยอยกลับมาใช้ชีวิตตามปกติ  โดยใช้เวลาทั้งหมดประมาณ 6 เดือนหลังการผ่าตัด  กว่าที่สุขภาพจะกลับมาเทียบเท่าหรือใกล้เคียงกับก่อนการล้มป่วย

                การเจ็บป่วยครั้งนั้น  ทำให้ผมให้ความเอาใจใส่กับการดูแลสุขภาพมากขึ้นเท่าที่จะทำได้  และดูเหมือนว่าสุขภาพของผมทั้ง 4 ด้าน คือ กาย  จิตใจ  ปัญญา (จิตวิญญาณ) และสังคม อยู่ในเกณฑ์ที่น่าจะพอใจได้

                จวบจนเดือนตุลาคม 2550 เมื่อผมมีอายุประมาณ 66 ปีครึ่ง  ผมต้องเข้ารับการรักษาและนอนในโรงพยาบาลอีกครั้งด้วยโรคหลอดเลือดหัวใจอุดตันรวม 3 เส้น

                ครั้งนี้แพทย์ใช้วิธี “สวนหัวใจ” ซึ่งใช้เวลาสั้นๆ  และผมต้องพักฟื้นในโรงพยาบาลเพียงหนึ่งสัปดาห์  แล้วกลับมาพักฟื้นต่อที่บ้านอีกหนึ่งสัปดาห์ก็สามารถกลับไปทำงานและใช้ชีวิตตามปกติได้

                แต่ผมต้องรับประทานยาป้องกันโรคหลอดเลือดหัวใจอุดตัน (ซึ่งมีราคาค่อนข้างสูง) หลายเม็ดต่อวันทุกวันไปตลอดชีวิต !  รวมทั้งต้องดูแลระมัดระวังเรื่องอาหาร  การออกกำลังกาย  และสุขภาพจิต  มากเป็นพิเศษ  มิฉะนั้นอาการหลอดเลือดหัวใจอุดตันอาจกลับมาอีก  ซึ่งสามารถมีอันตรายถึงชีวิตได้อย่างเฉียบพลัน !

                หลังจากการรักษาด้วยวิธี  “สวนหัวใจ”  เรียบร้อยแล้ว  ผมรู้สึกมีสุขภาพปกติและใช้ชีวิตปกติต่อไปได้  แต่ไม่นานหลังจากนั้น  คือในเดือนเมษายน 2551 ผมไปตรวจร่างกาย  พบว่ามีก้อนเนื้อเกิดขึ้นที่ไขมันหุ้มไตข้างขวา  แพทย์แนะนำให้ผ่าตัดเอาไตข้างขวาออก

                ผมจึงต้องเข้ารับการ  “ผ่าตัดใหญ่”  เป็นครั้งที่สองในชีวิต  เมื่อเดือนมิถุนายน 2551  ขณะที่มีอายุ 67 ปีเศษ  ครั้งนี้การผ่าตัดใช้เวลาประมาณ 9 ชั่วโมง  แพทย์ตัดไตข้างขวากับลำไส้ที่อยู่ใกล้เคียงประมาณ 5 ซม. ออกไป

                ผมพักฟื้นในโรงพยาบาลหนึ่งเดือน  แล้วกลับมาพักฟื้นและฟื้นฟูร่างกายที่บ้าน  สังเกตว่าครั้งนี้การฟื้นฟูร่างกายมีความยากและใช้เวลานานกว่าเมื่อผ่าตัดใหญ่ครั้งแรกในปี 2547  ขณะที่เขียนบทความนี้การผ่าตัดผ่านพ้นไป 4 เดือนเศษแล้ว สุขภาพของผมดีขึ้นและสามารถใช้ชีวิตปกติได้พอสมควร  แต่การฟื้นฟูร่างกายยังคงต้องดำเนินการอยู่

                การฟื้นฟูร่างกายที่ว่านี้  รวมถึงการพยายามป้องกันไม่ให้สภาพ  “เนื้องอก”  หรือ  “มะเร็ง”  (Cancer) นั่นเอง  กลับมาอีก  หรือถ้าจะกลับมา (ซึ่งย่อมมีโอกาสเป็นเช่นนั้นเพราะเกิดมา 2 ครั้งแล้ว)  ก็ในเวลาที่นานที่สุด

                ขณะเดียวกัน  ผมก็ต้องดูแลไม่ให้โรคหลอดเลือดอุดตัน  (ซึ่งเคยเกิดแล้ว)  เกิดขึ้นอีก  หรือเกิดขึ้นได้ยากที่สุด  เท่าที่จะทำได้

ข้อคิดเรื่องสุขภาพ

                ประสบการณ์ด้านสุขภาพของผมที่มีสุขภาพค่อนข้างดีถึงดีมากมาตลอดตั้งแต่วัยเด็กจนอายุ 63 ปีเศษ  แต่มาเป็นโรคชนิดหนักหน่วงถึง 2 โรค  ซึ่งในปัจจุบันเป็นโรคที่ทำให้คนไทย  (และคนในประเทศอื่นๆส่วนใหญ่)  เสียชีวิตสูงสุดเป็นอันดับต้นๆ  คือใน 1-3 อันดับแรก  ทำให้ผมได้ศึกษาเรื่องราวและครุ่นคำนึงถึงเรื่องที่เกี่ยวข้อง  ได้ข้อคิดและข้อสรุปที่เห็นว่าจะเป็นประโยชน์ในการนำมาแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับผู้สนใจทั้งหลายดังนี้ครับ

                ข้อที่หนึ่ง   โรคทั้งหลายที่คนเราเป็น  โดยเฉพาะโรคหนักหน่วงเช่นโรคมะเร็งและโรคหัวใจโดยทั่วไปแล้ว  มิได้เกิดจากเหตุฉับพลัน  แต่มาจากการสะสมของสาเหตุหลากหลายเป็นเวลานานๆ  อาจเป็น 10 ปี  20 ปี  หรือกว่านั้น  ทำให้ร่างกาย  “เสียความสมดุล”  สะสมมากขึ้นๆ  มี “ภูมิคุ้มกัน” อ่อนแอลงๆ  ปัจจัยอันเป็นที่มาของโรคชนิดต่างๆสะสมมากขึ้นๆ  เมื่อถึงจุดหนึ่งหรือสถานะหนึ่ง  อาการของโรคจึงปรากฏ  เช่นเนื้องอกเกิดขึ้นที่อวัยวะส่วนใดส่วนหนึ่ง  มีสารอุดทางเดินของเลือดในที่ใดที่หนึ่ง  หรือแม้กระทั่งโรคเป็นไข้เป็นหวัด  ก็มาจากการสะสมความไม่สมดุลและความอ่อนแอของภูมิคุ้มกันที่มากจนถึงระดับที่เมื่อร่างกายเผชิญกับสภาวะที่ผิดปกติ  จึงเกิดอาการเป็นไข้เป็นหวัด  ซึ่งถ้าร่างกายมีความสมดุลดีและมีภูมิคุ้มกันแข็งแรงพอจะไม่มีอาการเป็นไข้เป็นหวัดดังกล่าว

                โรคอื่นๆไม่ว่าจะเป็นโรคกระเพาะ  โรคลำไส้  โรคกระดูก  โรคกล้ามเนื้อ  โรคทางเดินอาหาร  โรคทางเดินหายใจ  โรคปอด  โรคตับ  โรคไต  โรคสมอง  โรคผิวหนัง  ฯลฯ  รวมทั้งโรคจิตโรคประสาท  โดยทั่วไปแล้วล้วนมีสาเหตุมาจากการสะสมของปัจจัยต่างๆ  ซึ่งในที่สุดทำให้อาการของโรคปรากฏขึ้น

                ข้อที่สอง   สาเหตุสำคัญที่ก่อให้เกิดการสะสมของปัจจัยอันทำให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บต่างๆพอสรุปได้ดังนี้ คือ (1)  อาหารที่ไม่เหมาะสม  (2) การออกกำลังกายที่ไม่เพียงพอ  (3) การพักผ่อนที่ไม่เพียงพอ  (4) สภาพจิตใจที่ไม่ดีพอ  (5) แบบแผนการดำเนินชีวิตรวมถึงข้อบกพร่องหรือความไม่เหมาะสมหรือความไม่สมดุลบางประการหรือหลายประการ

                ปัจจัยอันก่อให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บเหล่านี้  มีผลกระทบหรือปฏิสัมพันธ์ซึ่งกันและกันด้วย  ดังนั้นโรคภัยไข้เจ็บที่เกิดขึ้นจึงอาจเป็นผลสุดท้ายของสาเหตุข้อใดข้อหนึ่งที่สะสมจนถึงจุดที่อาการโรคปรากฏ  หรืออาจมาจากสาเหตุหลายข้อที่สะสมรวมทั้งผสมผสานปฏิสัมพันธ์กันแล้วทำให้เกิดโรคขึ้น

                ข้อที่สาม  คนเราย่อมปรารถนาจะมีสุขภาพดีกันทั้งนั้น  แต่คำว่า   “สุขภาพ”  ที่ดีที่สุดเป็นอย่าไร  ความหมายที่เป็นสากล  (ตามคำจำกัดความขององค์การอนามัยโลก  คือ  World Health  Organization หรือ WHO) ของ คำว่า  “สุขภาพ”  คือประกอบด้วย  (1) สุขภาพทางกาย  (2) สุขภาพทางจิตใจรวมถึงอารมณ์ความรู้สึกต่างๆ  (3) สุขภาพทางปัญญาหรือจิตวิญญาณที่เข้าถึงคุณธรรม  ความดี  และความสงบมั่นคงทางจิตใจอย่างลึกซึ้ง  และ  (4) สุขภาพทางสังคมหรือทางสัมพันธภาพกับผู้คนและกลุ่มคนในสังคม  ดังนั้น  ความปรารถนาที่จะมีสุขภาพดีของเราจึงควรเป็น  “สุขภาพ”  ที่ครอบคลุมบูรณาการความหมายทั้ง 4  ด้านของ  “สุขภาพ”  จึงจะถือว่าน่าพอใจที่สุด

                ข้อที่สี่  หนทางสู่  “สุขภาพ”  ที่พึงปรารถนา  เป็นเรื่องที่ควรสะสมหรือสร้างสมกันตลอดชีวิต  ถ้าเป็นไปได้  คือ  ตั้งแต่ก่อนเกิดและในวัยเด็ก  (ซึ่งจะต้องดูแลดำเนินการโดยพ่อ แม่)  ต่อเนื่องตลอดไปจนชั่วชีวิต  เพื่อให้ปัจจัยต่างๆที่มีส่วนช่วยสร้างสุขภาพเกิดขึ้นอย่างดีที่สุดและมากที่สุด  ปัจจัยสร้างสุขภาพดังกล่าว  ได้แก่   (1) อาหารที่เหมาะสม  (2) การออกกำลังกายที่เพียงพอ  (3) การพักผ่อนที่เพียงพอ  (4) สภาพจิตใจที่ดีพอ  และ(5) แบบแผนการดำเนินชีวิต  รวมถึงอาชีพการงานและกิจวัตรกิจกรรมต่างๆ  ที่มีความเหมาะสม  ทั้งนี้โดยไม่เปิดโอกาสให้ข้อบกพร่องหรือความไม่เหมาะสมหรือความไม่สมดุลในทางใดทางหนึ่งหรือหลายทางเกิดขึ้นและสะสมจนเป็นเหตุให้เกิดเป็นโรคภัยไข้เจ็บต่างๆขึ้นในที่สุด

“สุขภาวะ”  เป็นเรื่องที่ควร  “สร้างสม”  ตลอดชีวิต

                การ  “สร้างสม”  ปัจจัยสร้างสุขภาพดังกล่าวข้างต้นนั้น  ยิ่งเริ่มได้เร็วเท่าใดก็ดีเท่านั้น  ผู้เป็นพ่อเป็นแม่ควรเริ่มให้กับบุตรธิดาของตนตั้งแต่เนิ่นๆที่สุด  ยิ่งเริ่มคิดและลงมือทำตั้งแต่ก่อนลูกเกิดหรือเมื่อยังอยู่ในครรภ์มารดาก็เป็นการดี  สำหรับผู้ที่เป็นเด็กหรือเยาวชน  เริ่มดูแลตนเองได้พอสมควร  ก็ควรคิดและปฏิบัติในอันที่จะ  “สร้างสม”  ปัจจัยสร้างสุขภาพทั้ง 5 ข้อ  โดยอาจอยู่ภายใต้การแนะนำดูแลของพ่อแม่ครูอาจารย์ด้วยตามสมควร  ส่วนคนที่เจริญเติบโตเป็นผู้ใหญ่แล้ว  ก็ควรดูแลตนเองอย่างเต็มที่ในเรื่องการ  “สร้างสม”  ปัจจัยสร้างสุขภาพโดยเริ่มคิดและลงมือทำเสียตั้งแต่เนิ่นๆ  ซึ่งในขณะนั้นอาจจะคิดว่าตนเองมีสุขภาพดีอยู่ดังเช่นที่ผมเคยคิด  แต่ในความเป็นจริง  ปัจจัยก่อโรคอาจจะกำลังสะสมมากขึ้นๆโดยเราไม่รู้ตัว  ซึ่งกรณีโรคมะเร็งและโรคหัวใจ (และหลอดเลือด) มักมีภาวะเช่นนั้น

                ในกรณีที่เราได้ปล่อยให้ปัจจัยก่อโรคมีโอกาสสะสมจนเราเกิดโรคขึ้นจริงๆแล้ว  ก็ยังไม่สายเกินไปที่จะคิดแก้ไขและป้องกัน  เพราะนั่นคือดีที่สุดเท่าที่จะสามารถทำได้  และโอกาสที่โรคจะหายไปหรือไม่กลับมาเกิดอีกก็ย่อมมีอยู่เสมอ  โดยยังสามารถใช้หลัก  “ปัจจัยสร้างสุขภาพ 5 ประการ”  มาประยุกต์ปฏิบัติอันได้แก่  (1) อาหารเหมาะสม  (2) ออกกำลังกายเพียงพอ  (3) พักผ่อนเพียงพอ  (4) พัฒนาจิตใจ  (5) แบบแผนการดำเนินชีวิตเหมาะสม

กรณีศึกษาจากประสบการณ์จริง

                ผมเองเข้ากรณีที่เพิ่งกล่าวถึง  คือ  ได้เกิดโรคที่มีความหนักหน่วงถึง 3 ครั้งในรอบ 4 ปีที่ผ่านมา  เป็นโรคเนื้องอกหรือมะเร็ง 2 ครั้ง  และโรคหลอดเลือดหัวใจอุดตัน 1 ครั้ง  ผมจึงต้องให้แพทย์เป็นผู้แก้ไขคือ  รักษาด้วยการผ่าตัด (กรณีโรคเนื้องอกหรือมะเร็ง)  และสวนหัวใจ (กรณีโรคหลอดเลือดหัวใจอุดตัน)  ส่วนผมได้เริ่มปฏิบัติในเชิงป้องกันโดยอาศัยหลัก  “ปัจจัยสร้างสุขภาพ 5 ข้อ”  มาประยุกต์เข้ากับกรณีของตนเอง  ดังนี้ 

                1. อาหาร  หลังจากการเจ็บป่วยครั้งล่าสุดซึ่งชี้ว่าอาหารจะเป็นเรื่องหนึ่งที่มีความสำคัญในการป้องกันการกลับมาของโรค  ผมได้เลือกที่จะรับประทานอาหารในแนว  “ธรรมชาตินิยม”  ได้แก่  “แมคโครไบโอติกส์” (Macrobiotics)  หรือ  “ชีวจิต”  โดยประยุกต์ดัดแปลงบ้างตามที่ผมเห็นสมควรเพื่อให้เหมาะสมกับสภาพของตัวผมและภาวะแวดล้อม  อาหารที่เป็นพื้นคือ ข้าวกล้องหรือธัญพืชไม่ขัดสีหรือขัดสีน้อย  ผักหลายๆชนิด  รับประทานแบบสดหรือปรุงแต่งไม่มาก  ถั่วและเมล็ดพืชหลายๆชนิดทั้งเปลือกอ่อนและเปลือกแข็ง  ผลไม้หลายๆชนิด  ส่วนใหญ่รับประทานแบบสดหรือคั้นน้ำ  ซึ่งที่กล่าวมาคืออาหารแนว  “ธรรมชาตินิยม”  หลักๆ  โดยผมได้เสริมด้วยปลาและไข่สลับกันไปมาตามคำแนะนำของแพทย์และนักโภชนาการที่ผมปรึกษาอยู่  เรื่องอาหารแนว  “ธรรมชาตินิยม”  ยังมีแง่มุมที่พึงปฏิบัติอีกหลายประการ  เช่น  การเลือกวัตถุดิบ  เครื่องมือในการปรุง  กรรมวิธีการปรุง  วิธีรับประทาน  ทัศนคติและ  “ธรรมะ”  ในการรับประทาน  ฯลฯ  ซึ่งผมได้พยายามปฏิบัติเท่าที่สามารถทำได้

                2. การออกกำลังกาย  ผมพยายามออกกำลังกายทุกเช้าให้ได้อย่างสม่ำเสมอ  ความสม่ำเสมอเป็นเรื่องสำคัญพอๆกับวิธีการออกกำลังกายที่ดี  ซึ่งต้องเลือกให้เหมาะกับสภาพของแต่ละคน  ผมได้เลือกออกกำลังกายที่ประกอบด้วย  “การหายใจลึกยาว”  ประมาณ 10 นาที  “การยืดอวัยวะ”  ประมาณ 15 นาที  “การเสริมกำลังแขนขา”  ประมาณ 10 นาที  และ  “การเดินเร็ว”  ประมาณ 20 นาที  รวมทั้งหมดผมใช้เวลาในการออกกำลังกายตอนเช้าประมาณ 1 ชั่วโมง  หรือกว่าเล็กน้อย  และในระหว่างออกกำลังกายทั้งหมดนี้  ผมพยายามใช้  “สมาธิ”  และ  “พลังจิต”  เพื่อเพิ่มความเข้มแข็งของ  “พลังปราณ”  (หรือพลัง  “ชี่”)  ควบคู่ไปด้วย

                3. การพักผ่อน  ผมพยายามเข้านอนให้เป็นเวลาที่ไม่ดึกนัก  และพยายามนอนหลับให้ได้ประมาณคืนละ  7 ชั่วโมง  ในเรื่องนี้คุณภาพของการหลับเป็นเรื่องสำคัญ  ซึ่งกรณีของผมคิดว่ายังไม่ถึงกับดีนักและจะต้องพยายามปรับปรุงพัฒนาต่อไป  นอกจากนั้น  ผมก็พยายามให้ร่างกายและจิตใจได้พักผ่อนในรูปแบบต่างๆในช่วงเวลากลางวันด้วยเท่าที่พึงทำได้

                4. สภาพจิตใจ  ผมโชคดีที่ได้สนใจพยายามพัฒนาสภาพจิตใจโดยอาศัยธรรมะของพระพุทธเจ้ามาตั้งแต่วัยหนุ่มจวบจนปัจจุบัน  ทำให้สามารถเผชิญภาวะเป็นโรคประเภทหนักหน่วงทั้ง 3 ครั้งได้โดยมีจิตใจสงบเป็นปกติ  มาบัดนี้ที่ผมอยู่ในภาวะเป็นทั้งโรคมะเร็งและโรคหลอดเลือดหัวใจ  จึงยิ่งให้ความสำคัญกับการพัฒนาสภาพจิตใจมากขึ้นเพราะเชื่อว่า  สภาพจิตใจมีผลอย่างสำคัญต่อการรักษาและป้องกันการเป็นโรคต่างๆโดยเฉพาะโรคมะเร็งและโรคหัวใจ  การพัฒนาสภาพจิตใจที่ผมพยายามปฏิบัติ  ได้แก่  การปฏิบัติสมาธิวิปัสสนา  การฝึกพลังจิต  การสร้างทัศนคติเชิงบวกและสร้างสรรค์เกี่ยวกับชีวิต    เกี่ยวกับผู้คนรอบข้าง  เกี่ยวกับภาวะแวดล้อมและสถานการณ์ต่างๆที่ต้องเผชิญ  และอื่นๆ

 

[วีรพัฒน์]

อยากเรียนถามว่า ในความคิดของอาจารย์ น่าจะมีสาเหตุของความปกติ หรือ โรค จากปัจจัยอะไร จาก อาหาร หรือ สิ่งแวดล้อม ใด ที่ส่งผล

เพราะคล้ายๆกับว่า อาจารย์ ปฏิบัติตน ดีมาตั้งแต่หนุ่มๆ

ผมคิดว่า หากเราช่วยกันเตือน พิษภัยบางอย่างที่คนทั่วไป มักนึกไม่ถึง จากผู้มีประสบการณ์ตรง จะได้ช่วยเตือนใจ คนรุ่นหลัง ให้ระวัง พิษที่คิดไม่ถึง และ สร้างสมคุณ สุขภาวะแทน

ขอขอบคุณครับ

[wichan1972]

ขอบคุณท่านอย่างมากที่มาบอกเล่าสิ่งที่มีคุณค่า

ขอให้ท่านมีสุขภาพที่แข็งแรงนะครับ จะได้มาบอก

เล่าสิ่งดีๆให้รุ่นหลังได้ใช้เป็นแนวดำเนินตามอย่างมี

ค่า ตัวอย่างดีๆๆในสังคมนี้น้อยลงทุกทีครับ...

ขอบคุณอย่างสูง..ด้วยใจจริงครับ

วิชาญ เพชรสุข

[นม.]

• ระหว่างอ่าน ผมพบในใจว่า ผมได้พบงานเชิงคุณค่าอีกแล้ว
• ขอขอบพระคุณมากครับ

นเรศมันต์ เพชรนาจักร