พระบาลีที่อัญเชิญมานี้ มาจากคาถาสุดท้ายในโอวาทปาฏิโมกข์ ว่า
- สพฺพปาปสฺส อกรณํ กุสลสฺสูปสมฺปทา
- สจิตฺตปริโยทปนํ เอตํ พุทฺธาน สาสนํ
- การไม่กระทำบาปทั้งปวง ๑ การยังกุศลให้ถึงพร้อม ๑ การชำระจิตของตนให้สะอาด ๑ สามอย่างนี้ เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย
เฉพาะพระบาลีวรรคสุดท้ายว่า เอตํ พุทฺธาน สาสนํ มีปัญหาเล็กน้อย ซึ่งในโอกาสมาฆบูชาปีที่แล้ว ผู้เขียนได้เล่าไว้บ้างแล้ว (ควรดู พุทฺธาน สาสนํ หรือ พุทฺธานุสาสนํ ของปีที่แล้วก่อน) ปีนี้ก็จะเล่าต่อจากปีที่แล้ว...
นั่นคือ ข้อความว่า
- เอตํ พุทฺธาน สาสนํ (สามอย่างนี้ เป็นคำสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย)
- เอตํ พุทฺธานุสาสนํ (สามอย่างนี้ เป็นคำตามสอนของพระพุทธเจ้า)
มีความแตกต่างกันอย่างไร ? ซึ่งตามความเห็นของผู้เขียน....
คำสอนของของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย หมายความว่า พระพุทธเจ้าในอดีตด้วย พระพุทธเจ้าปัจจุบันด้วย และพระพุทธเจ้าที่จะทรงอุบัติขึ้นในอนาคตด้วย ทรงสั่งสอนทำนองนี้...
คำตามสอนของพระพุทธเจ้า หมายความว่า พระพุทธเจ้าทรงตามสอน กล่าวคือ ทรงพร่ำสอน ทรงสอนโดยลำดับ แก่ผู้ที่ควรสอนทั้งหลายทำนองนี้....
..............
อนึ่ง ตามที่ผู้เขียนเคยพบข้อวินิจฉัยมา (จำไม่ได้ว่า อ่านมาจากไหนแล้ว) ท่านอ้างว่า เอตํ พุทธานุสาสนํ น่าจะถูกต้อง เพราะในคัมภีร์อรรถกถาธรรมบท ท่านแก้ศัพท์นี้ไว้ว่า
- เอตํ พุทฺธาน สาสนนฺติ สพฺพพุทฺธานํ อยมนุสฏฺฺฐิ
- ข้อความว่า เอตํ พุทฺธาน สาสนํ แก้ว่า สามอย่างนี้ เป็นคำตามสอน ของพระพุทธเจ้าทุกพระองค์
จะเห็นได้ว่า ท่านแก้เป็น อนุสฏฺฐิ ซึ่งแปลตามตัวว่า คำตามสอน (ผู้สนใจดูอรรถกถาฉบับภาษาไทยตอนนี้ ดู ที่นี้ )
ตามนัยนี้ จึงเป็นไปได้ว่า เอตํ พุทฺธาน สาสนํ ของไทยและพม่า เป็นต้น น่าจะคลาดเคลื่อน... ส่วนที่ถูก น่าจะเป็น เอตํ พุทฺธานุสาสนํ
........
ตามที่เล่าข้อวินิจฉัยมา สำหรับนักบาลีอาจเข้าใจแล้ว ขยายความเพิ่มอีกเล็กน้อย สำหรับผู้มิใช่นักบาลี...
อนุสฏฺฐิ ก็มาจาก อนุ + สาสะ เหมือนกับคำว่า อนุสาสนํ เพียงแต่ว่าลงปัจจัยและการทำตัวแตกต่างกัน กล่าวคือ...
- อนุ + สาส + ยุ = อนุสาสนํ
- อนุ + สาส + ติ = อนุสฏฺฐิ
ดังนั้น การที่อรรถกถาธรรมบท แก้เป็น อนุสฎฺฐิ จึงน่าจะตรงกับคำว่า อนุสาสนํ นั่นคือ ฉบับบาลีเดิมตามที่ถูกจึงน่าจะเป็น
- เอตํ พุทฺธานุสาสนํ
โบราณว่า รู้มากยากนาน รู้น้อยพลอยรำคาญ... แต่ผู้เขียน รู้มาแล้ว ไม่ได้เล่า รู้สึกว่าเจ็บอก (.......) ในโอกาสมาฆบูชาปีนี้ จึงนำมาเล่าเล่นๆ อีกครั้ง...
