กำเนิดโขน
มารู้จักกับการแสดงโขนกันดีกว่า
โขนได้มีวิวัฒนาการและการพัฒนามาจากการแสดง 3 ประเภท คือ การแสดงกระบี่กระบอง การแสดงหนังใหญ่ การแสดงชักนาคดึกดำบรรพ์ ดังจะกล่าวดังต่อไปนี้ 1. การแสดงกระบี่กระบอง คนไทยแต่โบราณ ก็เช่นเดียวกับชาติอื่น ๆ ทั้งหลายคือ จำเป็นต้องฝึกหัดวิชาการใช้อาวุธคู้มือไว้ให้ต่อสู้ข้าศึกศัตรูและป้องกันตัว อาวุธที่ใช้เป็นคู่มือในการต่อสู่ก็มีหลายชนิด มีทั้งอาวุธยาวและอาวุธสั้น เช่น กระบอง ไม้พลอง ดาบ กระบี่ ทวน หอก และ ง้าว เป็นต้น เครื่องรับเครื่องป้องกันตัวก็มีหลายชนิด เช่น โล่ เขน ดั้ง เป็นต้น ศิลปะแห่งการใช้อาวุธคู่มือและเครื่องป้องกันกำบังตัวเหล่านี้เรียกเป็นคำรวมเป็นท่หมายรู้กันว่า “วิชากระบี่กระบอง” วิชากระบี่กระบองเป็นวิชาที่ต้องฝึกหัดให้ชำนาญในการใช้ทั้งบนพื้นดินและอยู่บนพาหนะ จึงปรากฏว่าวีรบุรุษของไทยผู้มีชื่อเสียงอยู่ในประวัติศาสตร์ของชาติ ล้วนแต่เป็นผู้ชำนาญในการใช้อาวุธเหล่านั้นเป็นอย่างดียิ่ง ซึ่งกล่าวถึงพ่อขุนรามคำแหงมหาราชองค์หนึ่งของไทย เมื่อครั้งเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธออยู่ในรัชกาลของสมเด็จพระราชบิดา คือ พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ ได้ชนช้างชนะขุนสามชนเจ้าเมืองฉอดและสมเด็จพระนเรศวรมหาราชอีกองค์หนึ่งของไทย เมื่อทำสงครามยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชา ทายาทแห่งราชบัลลังค์ของพม่าก็ทรงใช้พระแสงของ้าวจ้วงฟันพระมหาอุปราชาทิวงคตในกลางสมรภูมิเมื่อ พ.ศ. ๒๑๓๕ เพราะปรากฏตามพระราชพงศาวดารว่า สมเด็จพระนเรศวรและสมเด็จพระเอกาทศรถราชอนุชาทรงชำนิชำนาญในการใช้อาวุธคู่พระหัตถ์เหล่านั้นได้แคล่วคล่องว่องไวเป็นอย่างดียิ่ง ทั้งนี้ย่อมแสดงว่าชาวไทยได้ฝึกหัดการใช้อาวุธและเครื่องป้องกันกำบังเพื่อต่อสู้ข้าศึกศัตรู และป้องกันตัวโดยมีระเบียบอันดีมาแต่โบราณ จนมีแบบแผนแห่งการใช้อาวุธเหล่านั้นแต่ละอย่างแต่ละชนิดเรียกกันว่า “เพลง” เช่น “เพลงกระบี่” “เพลงทวน” และเรียกกระบวนการรบว่าเท่านั้นเท่านี้เพลง ในสมัยโบราณนิยมเล่นกระบี่ กระบอง เป็นการแสดงประกวดอวดฝีมือกันอยู่เป็นเนือง ๆ จนถึงการนำไปแสดงเป็นมหรสพ เพื่อความบันเทิงใจของประชาชนในงานเทศการต่าง ๆ ทั้งในงานหลวงและในงานราษฎร์ ผู้แสดงฝีมือกระบี่กระบองอวด บางทีในครั้งโบราณจะเรียกว่า “นักคุน” และแสดงร่วมกันไปกับมหรสพอย่างอื่น โดยเหตุที่คนไทยเป็นนักรบมาแต่สมัยโบราณกาล ศิลปะแห่งการรำเพลงอาวุธดังกล่าวนี้ จึงเป็นสมบัติประจำตัวของคนไทยแต่ดั่งเดิมมาและนับถือว่าเป็นต้นเดิมแห่งแบบระบำชนิดที่เรียกว่า “วีรชัย” ซึ่งเห็นว่านำมาใช้ในการแสดงโขนหลายตอน เช่น ตอนตรวจพลยกทัพและตอนแสดงการรบ เป็นต้น
2. การแสดงหนังใหญ่ มหรสพที่ขึ้นหน้าขึ้นตาของชาวไทยในสมัยโบราณอีกอย่างหนึ่ง ก็คือ หนัง หรือที่เรียกกันภายหลังว่า หนังใหญ่ เพราะมีหนังตะลุง ตัวหนังเขาใช้แผ่นหนังงัว ฉลุสลักเป็นรูปตัวละครในเรื่องรามเกียรติ์ ด้วยลวดลายงดงามวิจิตร มีไม้ผูกทาบตัวหนังไว้ทั้งสองข้างเพื่อให้ตัวหนังตั้งตรงไม่คดหรืองอและไม้ที่ผูกทาบนั้นก็ทำให้มีคันยื่นยาวพ้นลงมาใต้ตัวหนังเป็นสองข้างเพื่อใช้มือทั้งสองจับถือและยกได้ถนัด สถานที่เล่น เขาปลูกโรงขึงจอโดยใช้ไม้ไผ่ ถ้าไม่มีไม้ไผ่ จะใช้ไม้อื่นถากเหลาขนาดเท่าลำไม้ไผ่ก็ได้ปักเป็นเสา ๔ ต้น และใช้ผ้าขาวคาดเป็นจอ ยาวราว ๙ วา สูงราว ๓ วา ส่วนด้านหลังของจอ เขาจุดไต้และก่อไฟขึ้นไว้ เพื่อให้เห็นเงาตัวหนังซึ่งมีลวดลายวิจิตรนั้นมาติดอยู่ที่จอผ้าขาว ตนเล่นหนังก็จับไม้ทาบตัวหนังนั้น ๆ คนหนึ่งต่อตัวหนังหนึ่งตัวชูตัวหนังขึ้นพ้นศีรษะของตนแล้วเต้นออกไปตามเพลงดนตรีและบทพากย์ บทเจรจาตามที่กำหนดไว้ในท้องเรื่อง คนเล่นหนังนี้เรียกว่า “คนเชิด” คนเชิดหนังจะต้องเชิดให้เงาของตัวหนังไปติดอยู่ที่จอผ้าขาว เพื่อคนดูจะได้เห็นรูปและลวดลายอันงดงามของตัวหนังได้เด่นชัด แต่คนเชิดไม่ต้องพูดหรือร้อง เพราะมีคนพูดแทน เรียกว่า “คนพากย์” คนพากย์จะต้องเป็นคนที่รอบรู้เรื่องราวที่จะเล่นหนังตอนนั้น ๆ ดี และเป็นกวีอยู่ในตัวด้วย ส่วนเรื่องที่เล่นหนังของเราแต่โบราณมาปรากฏว่าเล่นเรื่องรามเกียรติ์เป็นพื้น การเล่นหนังดูจะเป็นมหรสพที่เชิดหน้าชูตาอย่างหนึ่งในสมัยกรุงศรีอยุธยา ศิลปะของการเล่นหนังหลายอย่างในชั้นหลังมานี้ ได้ตกมาเป็นสมบัติของการเล่นโขน 3. การแสดงชักนาคดึกดำบรรพ์ การเล่นชักนาคดึกดำบรรพ์ มีกล่าวไว้ในกฎมณเฑียรบาลสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนพระราชพิธีอินทราภิเษก ว่าให้ตั้งภูเขาพระสุเมรุ และภูเขาอื่น ๆ กลางสนามและใช้ตำรวจเล็กแต่งตัวเป็นอสูร มหาดเล็กแต่งตัวเป็นเทวดา วานรอย่างละร้อย และแต่งสุครีพ พาลี อีกอย่างละตัวเข้ากระบวนแห่ ทำพิธีชักนาคโดยพวกอสูรชักทางหัว เทวดาและวานรชักทางหาง พร้อมด้วยพิธีต่าง ๆ ด้วยเหตุนี้โขนจึงได้ลักษณะการแต่งกายมาจากการเล่นชักนาคดึกดำบรรพ์
หมายเลขบันทึก: 160509เขียนเมื่อ 21 มกราคม 2008 16:27 น. ()แก้ไขเมื่อ 16 มิถุนายน 2012 20:49 น. () สัญญาอนุญาต: จำนวนที่อ่านจำนวนที่อ่าน:
ความเห็น (1)
ทำให้ดิฉันมีความรู้มากยิ่งขึ้นในเรื่องวิวัฒนาการของโขนค่ะ