องค์การ กับองค์กร ต่างกันอย่างไร (The difference between organization and organ)

ราชบัณฑิตยสถานเทียบคำว่าองค์การกับภาษาอังกฤษว่า organization และองค์กรว่า organ แต่นิยามไว้ไม่กระจ่างชัดนัก คงต้องใช้วิธีการตีความเพิ่ม

ที่ผมนำเรื่องนี้มาเขียนเนื่องมาจากการใช้คำสองคำนี้ในทางวิชาการ และในทางราชการแบบปนกันไปมา และเมื่อสองวันที่แล้วผมเป็นประธานสอบป้องกันวิทยานิพนธ์ และนักศึกษาวิจัยเกี่ยวกับ ‘องค์กรแห่งความสุข’ เลยต้องทำความเข้าใจกันว่านักศึกษาหมายถึง องค์การแห่งความสุข หรือองค์กรที่มีความสุข เพราะนักศึกษาใช้ภาษาอังกฤษว่า ​happy workplace หรือ workplace happiness ซึ่งน่าจะหมายถึงหน่วยงานที่มีความสุข หรือองค์กรที่มีความสุข แต่ไม่น่าจะเป็น ​'องค์การแห่งความสุข (organizational happiness  หรือ happy organization)' จึงนำไปสู่การทำความเข้าใจความแตกต่างกันระหว่าง องค์การกับองค์กร ซึ่งเป็นชุดคำศัพท์ทางวิชาการที่ใช้สับกันไปมาเสมือนเป็นสิ่งเดียวกัน แต่โดยหลักวิชาแล้วสองอย่างนี้ไม่เหมือนกัน 

ในองค์วิชาการตระวันตก ซึ่งเป็นที่มาของศาสตร์องค์การและการบริหารองค์การที่เรานำมาใช้ในประเทศไทยนั้นจะไม่มีคำว่า ‘organ’ ในศาสตร์ทั้งสอง จะมีเฉพาะคำว่า ​'organization' ซึ่งส่วนใหญ่นิยามไว้ตรงกันว่า ‘หมายถึงสภาวะการรวมตัวกันของคนตั้งแต่สองคนขึ้นไปเพื่อดำเนินงานอย่างใดอย่างหนึ่งตามวัตถุประสงค์ขององค์การ (คือวัตถุประสงค์ในการรวมตัวกัน) และผมพบคำขยายในเวลาต่อมาว่า ’ยกเว้นการแต่งงาน' 

แต่ปัญหาในการนำใช้คำนี้ในบริบทวิชาการของไทยคือ การแปลคำว่า organization เป็น องค์การ กับองค์กร  แต่ถ้ายึดการเทียบเคียงคำตามพจนานุกรมฉบับราชบัญฑิตยสถานที่กล่าวมาข้างต้น คือ องค์การเทียบกับ organization และ องค์กร เทียบกับ organ  แล้วเราก็ควรใช้คำว่า ‘องค์การ' ในความหมายของคำว่า  organization ดังความหมายข้างต้น และการนำใช้คำนี้ร่วมกับคำอื่น เช่น learning organization คือ องค์การแห่งการเรียนรู้ ซึ่งหมายถึงการเรียนรู้ร่วมกันของคนตั้งแต่สองคนที่ร่วมกันเป็นองค์การ หรือ organizational culture  คือ วัฒนธรรมองค์การ ซึ่งหมายถึงวัฒนธรรมของคนที่ร่วมกันเป็นองค์การ นั่นเอง 

ดังนั้นถ้าจะใช้คำว่าองค์การแห่งความสุข ก็ต้องใช้หลักการของ organizational happiness หรือ happy organization แต่ถ้าจะใช้หลักการของ happy workplace  หรือ workplace happiness ก็ควรใช้คำว่า หน่วยงานที่มีความสุข หรือองค์กรที่มีความสุข ในกรณีที่เราเทียบเคียงว่า องค์กรเป็นหน่วยงานหนึ่งของหน่วยทางสังคมครับ 

ในฐานนะเป็นนักศึกษาสาขาวิชาการบริหารการศึกษา ผมเห็นว่าเราควรเป็นต้นแบบในการนำใช้ศัพท์ทางวิชาการที่ถูกต้อง และคำว่าถูกต้องของผมคือ ถูกต้องตามต้นตอของศาสตร์ ซึ่งส่วนใหญ่เราแปลมาจากภาษาอังกฤษ ครับ 

สมาน อัศวภูมิ

7 ตุลาคม ​2566