ผมขอเล่าประสบการณ์การนำการจัดการความรู้มาใช้ในองค์กรสำนักงานเกษตรจังหวัด ซึ่งเราดำเนินการแบบไม่รู้ตัว แต่ได้เคยบันทึกไว้ (เป็นบันทึกแรกของผมที่ได้บันทึกประสบการณ์การแลกเปลี่ยนเรียนรู้) จึงขอนำมาแลกเปลี่ยนประสบการณ์กับทีมคุณอำนวยทุก ๆ ท่าน
บทเรียนจากการปฏิบัติงานภาคสนาม
การสอนเจ้าหน้าที่ให้เป็นวิทยากรกระบวนการ(ประเด็นการเขียนแผนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้)
กรณีคุณพิกุล ภูทิพย์ สำนักงานเกษตรอำเภอขาณุวรลักษบุรี วันที่
15 กรกฎาคม 2548
โรงเรียนเกษตรกรฯ
(FFS.)
เป็นกระบวนการเรียนรู้/การถ่ายทอดเทคโนโลยีการเกษตรแก่เกษตรกรรูปแบบหนึ่ง
ที่กรมส่งเสริมการเกษตรได้นำมาใช้ในงานส่งเสริมการเกษตรในทุกพื้นที่ของประเทศไทย
จังหวัดกำแพงเพชรก็เป็นจังหวัดหนึ่งที่ได้นำกระบวนการโรงเรียนเกษตรกร
มาใช้ในการถ่ายทอดเทคโนโลยีการผลิตพืช ตั้งแต่ปี 2543
โดยเฉพาะข้าวเป็นพืชที่ได้นำกระบวนการดังกล่าวมาใช้
จากการเรียนรู้ที่ผ่านมาพบว่า เจ้าหน้าที่ยังติดอยู่ในกรอบแนวคิดเดิม
เช่น…
1)
เจ้าหน้าที่ยึดติดกับการถ่ายทอดฯ
โดยเจ้าหน้าที่ต้องมีความรู้ในวิชาการของเทคโนโลยีนั้น
(เจ้าหน้าที่ต้องเก่งกว่าชาวบ้าน)
2)
คนนอกเท่านั้นที่รู้เทคโนโลยี
3) เน้นการให้ความรู้ (บรรยาย)
มากกว่าการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ (เรียนรู้กับชาวบ้าน)
ฯลฯ
เป็นต้น
การที่จะสื่อให้เจ้าหน้าที่/นักส่งเสริมการเกษตรให้เข้าใจ
และเรียนรู้การเป็นวิทยากรกระบวนการนั้น ในสถานการณ์จริง
ผมและคุณสายัณห์ ปิกวงศ์ ได้ดำเนินการแลกเปลี่ยนเรียนรู้
ในกรณีของคุณพิกุล ภูทิพย์ ซึ่งจะจัดกระบวนการโรงเรียนเกษตรกรส้ม
ตามยุทธศาสตร์จังหวัด ในตำบลแสนตอ อำเภอขาณุวรลักษบุรี
จังหวัดกำแพงเพชร ซึ่งเจ้าหน้าที่ได้ขอคำปรึกษาว่าจะดำเนินการอย่างไร
เราจึงได้ดำเนินการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ดังนี้
1) พูดคุย
ทำความเข้าใจถึงการจัดกระบวนการเรียนรู้
2)
ยกตัวอย่างการจัดการเรียนรู้เรื่องส้มที่ผ่านมาว่า
เริ่มต้นเจ้าหน้าที่ไม่จำเป็นต้องรู้เทคโนโลยีการผลิตส้มมากมาย
แต่เราต้องรู้การจัดการะบวนการกลุ่ม/เรียนรู้
3)
โน้มน้าวให้เปลี่ยนแนวคิดที่เจ้าหน้าที่หรือวิทยากร
เป็นผู้รู้แล้วไปถ่ายทอดความรู้
4) เมื่อมีความกังวล
“ถ้าจังหวัด(ซึ่งคิดว่าเป็นผู้รู้) ไม่มาช่วยจะทำอย่างไร….”
5)
“ลองวางแผนดูไหมเผื่อจะได้ขอความช่วยเหลือจากเพื่อนร่วมงานในสำนักงาน”
เป็นคำถามที่เราถามคุณพิกุล
เพื่อที่จะชักนำให้คุณพิกุลเรียนรู้การจัดทำแผนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้
เน้นให้เห็นว่า เราเป็นคนอำนวยความสะดวก (Facilitater) ในการเรียนรู้
“คุณอำนวย”
กรอบแนวคิดที่ออกแบบในวันนั้น (แบบรวดเร็ว)
เพื่อที่จะให้คุณพิกุลได้เรียนรู้มี 6 ขั้นตอน คือ
1. สร้างความเข้าใจ
2. กระตุ้นให้คิด
3. ลองหาทางออก
4. ทดลองจัดทำแผนการเรียนรู้
5. มีแผนการเรียนรู้
ที่สามารถนำไปปฏิบัติจริงในพื้นที่
6. ได้ทางออกในการจัดการเรียนรู้
จากประสบการณ์ การแลกเปลี่ยนเรียนรู้
สามารถถอดประสบการณ์มานำเสนอ
เป็นขั้นตอน ดังภาพต่อไปนี้…
ภาพที่ 1 สร้างความเข้าใจ และกระตุ้นให้คิด
ภาพที่ 2 ลองหาทางออกโดยการลองเขียนให้เห็นทุกประเด็นที่น่า จะถามชาวบ้าน
ภาพที่ 3 ทดลองจัดทำแผนการเรียนรู้
(ที่จะใช้จริง) เพื่อหาประเด็นและค้นหาทุนที่มีอยู่
เดิม
ที่สามารถสนับสนุนการจัดกระบวนการเรียนรู้
ภาพที่ 4
หน้าตาของแผนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ที่ได้
ในการฝึกเจ้าหน้าที่ให้เป็นวิทยากรกระบวนการในกรณีนี้
เริ่มจากการทำความเข้าใจ
กระตุ้นให้คิด…จนสุดท้ายมีทางออกในการจัดการเรียนรู้
ในปัญหาที่พบของกรณีนี้คือเจ้าหน้าที่ไม่มีความมั่นใจในการจัดการเรียนรู้ตามกระบวนการโรงเรียนเกษตรกรส้ม
เราได้ดำเนินการจนเจ้าหน้าที่สามารถเขียนแผนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้
โดยที่เจ้าตัวอาจเคยได้ยินคำว่าแผนการเรียนรู้
แต่อาจไม่เข้าใจถึงความเชื่อมโยงของของการดำเนินกระบวนการ
ซึ่งต้องเริ่มโดย 1)การจัดทำแผนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้
2)การดำเนินการตามแผนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในบทบาทของวิทยากรกระบวนการ
และ 3)การประเมินผลหลังการปฏิบัติการเสร็จ
(AAR) แต่เราก็ได้สื่อให้เขาได้เห็นส่วนหนึ่งของการเป็นวิทยากรกระบวนการ
เป็นก้าวเล็กๆ ที่เริ่มต้นในทางที่ถูก
โดยเริ่มต้นที่การวางแผนการเรียนรู้ เป็นลำดับแรก
คิดว่าถ้าหากพวกเรานักส่งเสริมการเกษตร ได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้
และฝึกการเป็นวิทยากรกระบวนการ ในการปฏิบัติงานของเรา
(ส่งเสริมการเกษตร)
เราหวังไว้ว่ากรมส่งเสริมการเกษตรของเรา คงมีนักส่งเสริมการเกษตรมืออาชีพเพิ่มมากขึ้น
ไม่ทำบทบาทเพียงแค่คนส่งสาร (ไปรษณีย์) อีกต่อไป…
วีรยุทธ สมป่าสัก
ไม่มีความเห็น