โรงเรียนเป็นชุมชนเรียนรู้ ๙. ประเมินความพร้อมในการดำเนินการศึกษาบทเรียน

บันทึกชุด โรงเรียนเป็นชุมชนเรียนรู้ นี้ ตีความจากการอ่านหนังสือ ๒ เล่ม คือ Lesson Study and Schools as Learning Communities : Asian School Reform in Theory and Practice (2019) edited by Atsushi Tsukui and Masatsuku Murase และ Lesson Study Communities : Increasing Achievement With Diverse Students (2007) by Karin Wiburg and Susan Brown

ตอนที่ ๙ นี้ ตีความจาก บทที่ ๓ ของหนังสือเล่มที่สอง เรื่อง Assessing Your Readiness for Lesson Study

สรุปโดยย่อที่สุดคือ กระบวนการศึกษาบทเรียนมีความซับซ้อนและต้องดำเนินการต่อเนื่อง จึงต้องมีการประเมินความพร้อม และเตรียมความพร้อมในหลากหลายด้าน เพื่อให้การดำเนินการสามารถบรรลุผลที่การเรียนรู้ของนักเรียน และการเรียนรู้ของครู ซึ่งต้องทำเป็นวงจรหรือเกลียวยกระดับที่ไม่มีวันจบ จึงต้องการความพร้อมที่ความเข้าใจเป้าหมายร่วมกัน เข้าใจว่าต้องมีทรัพยากรสนับสนุนอย่างต่อเนื่อง และผู้นำในโรงเรียนหรือเขตพื้นที่การศึกษาต้องสนับสนุน โดยที่ผู้นำที่แท้จริงในกระบวนการนี้คือครู เป็นกระบวนการพัฒนาวิชาชีพครูที่ครูร่วมกันดำเนินการ

ระบบการศึกษาต้องสานต่อความสำเร็จในอดีต ความเป็นจริงในปัจจุบัน และวิสัยทัศน์ต่ออนาคตเข้าด้วยกัน ต้องการความร่วมแรงร่วมใจในการมองไปข้างหลัง ข้างใน และข้างหน้า คือต้องดำเนินการบนฐานของทั้งความฝันและความจริง

LS จะประสบความสำเร็จได้ ต้องการเงื่อนไขหลายประการ ได้แก่ (๑) ความคล้องจองกัน (alignment) ในเรื่องเกี่ยวกับหลักสูตร ได้แก่ ความคล้องจองภายในหลักสูตร และคล้องจองระหว่างหลักสูตรกับ มาตรฐาน การสอน และการประเมิน (๒) ความเห็นพ้อง(agreement) ในเรื่องหลักสูตร ด้านเป้าหมาย และกระบวนการจัดการหลักสูตร ทั่วทั้งโรงเรียน และเชื่อมสู่พื้นที่การศึกษา (๓) ความพร้อม ที่จะใช้การพัฒนาวิชาชีพครูรูปแบบใหม่ (๔) ความสามารถ ครูในการกำหนดเป้าหมายการเรียนรู้ของนักเรียน

กล่าวให้ง่ายที่สุดคือ ความสำเร็จของการประยุกต์ใช้ LS ขึ้นกับ ความพร้อมที่จะเปลี่ยนแปลง

ประเมินความพร้อมต่อการพัฒนาวิชาชีพครูรูปแบบใหม่

ความพร้อมที่กล่าวถึงโดยผู้เขียน เป็นเรื่องของประเทศสหรัฐอเมริกา เน้นความพร้อมระดับประเทศหรือสังคม และความพร้อมเชิงหลักการหรือยุทธศาสตร์เชิงระบบ

ภาพที่เขาวาดให้ดู เป็นภาพของ “ความจำเป็น” ที่จะต้องเปลี่ยนขาดระบบการศึกษาของประเทศ เปลี่ยนขาดรูปแบบของการเรียนรู้ และเปลี่ยนขาดระบบพัฒนาครู รวมทั้งวิถีการปฏิบัติงานของครู

เขาบอกว่า หากมีครูคนหนึ่งหลับไปครึ่งศตวรรษ ตั้งแต่ช่วงทศวรรษที่ 1950s แล้วตื่นขึ้นมาในช่วงทศวรรษที่ 2000s ก็จะสอนในโรงเรียนได้สบาย เพราะห้องเรียนยังมีสภาพที่ครูยืนพูดอยู่หน้าชั้น นักเรียนยังคงอ่านตำราและตอบคำถามของครู ท่องจำคำศัพท์ และทำโจทย์คณิตศาสตร์นับร้อยนับพันโจทย์ โดยไม่เข้าใจหลักการ การศึกษาไทยก็ไม่ต่างนะครับ

แต่โลกและสังคมเปลี่ยนไปอย่างมากมาย รวมทั้งนักเรียนก็เปลี่ยนไป จุดอ่อนคือผู้คนที่มีบทบาทต่อนโยบายการศึกษาเป็นผู้ประสบความสำเร็จในการศึกษาของตน ทำให้หลงคิดว่าระบบการศึกษาแบบที่ตนได้รับ เหมาะสมต่อนักเรียนในยุคปัจจุบัน

การเปลี่ยนแปลงของนักเรียนในดินแดนภาคตะวันตกฉียงใต้ของสหรัฐคือ ประชากรนักเรียนมีความแตกต่างกันสูงมากในด้านเชื้อชาติและภาษา โดยในภาคอื่นๆ ของประเทศก็เดินตามแนวโน้มนี้ เขามีข้อมูลว่า ในปี 2040 ประชากรอเมริกันจะเป็นกลุ่มฮิสแปนิก และ ลาติโน ร้อยละ ๒๕ ในประเทศไทยเรามีสภาพคล้ายกันกับที่เขากล่าว ในพื้นที่ชายแดน และพื้นที่ที่มีแรงงานต่างด้าวจำนวนมาก

ผมขอเพิ่มเติมประเด็นท้าทาย ว่านักเรียนเติบโตขึ้นมาในวัฒนธรรมที่แตกต่างจากครู ทำให้วิถีชีวิตและความคิดแตกต่างกัน ครูต้องเรียนรู้และทำความเข้าใจพฤติกรรมและวิธีคิดของนักเรียน เนื่องจากการเรียนการสอนเป็น “กิจกรรมทางวัฒนธรรม” (cultural activity) ตามที่ผู้เขียนระบุ

สิ่งที่ต้องเปลี่ยนขาดคือ วัฒนธรรมของการสอน (culture of teaching) และวัฒนธรรมทางการศึกษา (culture of education) และบุคคลสำคัญที่สุดที่แสดงบทบาทเปลี่ยนขาดนี้คือครู จึงต้องเปลี่ยนขาดระบบพัฒนาวิชาชีพครู

จุดเริ่มต้นของการเดินทาง lesson study

การพัฒนาครูประจำการในรูปแบบเดิมทำโดยให้ครูเข้ารับการฝึกอบรมภาคฤดูร้อน ที่เมื่อครูกลับไปทำงานที่โรงเรียน พบว่าเอาความรู้ที่ได้รับจากการฝึกอบรมไปใช้น้อยมาก วิธีพัฒนาครูโดยการฝึกอบรมไม่สามารถเปลี่ยนพฤติกรรมการปฏิบัติงานของครูได้ เราต้องการวิธีพัฒนาครูประจำการแบบใหม่ ที่ส่งผลต่อการพัฒนานักเรียน และเอื้ออำนาจให้ครูเป็นผู้นำการเปลี่ยนแปลง

ข้อเสนอแนะของ NSDC (National Staff Development Council)

เข้าใจว่า National Staff Development Council ในอดีตได้ปรับตัวเป็นองค์กรชื่อ LearningForward อย่างไรก็ตาม ผมขอเสนอตามในหนังสือ ว่า ข้อเสนอแนะของ NSDC มีดังต่อไปนี้ (๑) เป้าหมายของการพัฒนาวิชาชีพครูคือการเรียนรู้ของนักเรียน (๒) เพื่อให้นักเรียนบรรลุผลการเรียนคุณภาพสูง ครูต้องเรียนรู้ ความรู้ ทักษะ เจตคติ และพฤติกรรม ใหม่ (ผมขอเพิ่มเติม ค่านิยม – values ใหม่ เข้าไปด้วย) (๓) ต้องมีการวางแผน ออกแบบ และดำเนินการ การพัฒนาวิชาชีพครู เพื่อให้ครูได้เพิ่มพูนศักยภาพในการพัฒนาการเรียนรู้ของนักเรียน (๔) โครงสร้างองค์กร นโยบาย และปฏิบัติการ ของระบบการศึกษา ต้องเชื่อมโยงและสนับสนุนระบบพัฒนาวิชาชีพครู

มีผลงานวิจัยบอกว่า คุณภาพของการสอนมีผลต่อผลลัพธ์การเรียนรู้ของนักเรียน ยิ่งกว่าสถานะทางสังคมและเศรษฐกิจของนักเรียน เป้าหมายของการพัฒนาวิชาชีพครู หรือการพัฒนาครูประจำการจึงเน้นให้เกิดการเปลี่ยนวิธีคิด และพฤติกรรมของครู และต้องให้ครูมีเวลาคุยกันและทำงานร่วมกัน โดยมีข้อเสนอแนะการเปลี่ยนแปลงวิธีดำเนินการพัฒนาวิชาชีพครูดังนี้

เปลี่ยนจาก	สู่
กำหนดและออกแบบจากภายนอก	กำหนดและออกแบบกันเองภายในโรงเรียน
ใช้ summative evaluation เท่านั้น	ใช้ทั้ง formative และ summative evaluation
ดำเนินการเป็น event	ดำเนินการเป็นโปรแกรมต่อเนื่อง
มองหาคำตอบและทางออกจากผู้อื่น	ครูร่วมกันค้นพบและสร้างทางออก และทางเลือก ร่วมกับผู้อื่น
กลัว	ฮึกเหิม ท้าทาย
เก็บขึ้นหิ้ง	นำไปใช้
คิดทบทวน	วางแผนไปข้างหน้า
รายงานด้วยเอกสาร	ประเมินเพื่อใช้งาน
เน้นกระบวนการ	เน้นผลลัพธ์
เสนอผลลัพธ์	เสวนาสะท้อนคิด

LS กับข้อเสนอแนะของ NSDC

เป้าหมายของ LS คือการที่ครูรวมตัวกันแสวงหาลู่ทางหนุนให้นักเรียนในสัดส่วนที่มากขึ้น (ทุกคน) ได้เรียนรู้ และเรียนรู้ในมิติที่ลึก (และเชื่อมโยง) ขึ้น ส่วนเป้าหมายของการพัฒนาวิชาชีพครูคือการเรียนรู้ของครู และการเรียนรู้ของนักเรียน

ทีมผู้ปฏิบัติการ LS เห็นพ้องกับข้อเสนอแนะของ NSDC ว่า หากจะเพิ่มคุณภาพของผลลัพธ์การเรียนรู้ของนักเรียน การเปลี่ยนแปลงต้องนำโดยครู โดยครูต้องเรียนรู้ ความรู้ ทักษะ เจตคติ และพฤติกรรม (+ ค่านิยม) ใหม่ หรือกล่าวใหม่ว่า ต้องเปลี่ยนวัฒนธรรมการสอน

เป็นที่รู้กันมากว่า ๒๐ ปี ว่าการวิจัยปฏิบัติการ (action research) ของครูนำสู่การเปลี่ยนแปลงที่ยั่งยืน ส่วนการฝึกอบรมครูประจำการภาคฤดูร้อน ไม่สร้างการเปลี่ยนแปลงที่ยั่งยืน เพราะสิ่งที่ครูได้จากการฝึกอบรมเป็นความรู้ที่ผิวเผิน และทำกันเป็นพิธีกรรม

หากจะใช้ ให้เกิดผลต่อการพัฒนาครูประจำการอย่างแท้จริง พึงดำเนินการตามขั้นตอนต่อไปนี้ (๑) ประเมินความสามารถขององค์กรที่จะเปลี่ยนแปลง (๒) ประเมินความสอดคล้องต่อเนื่อง (alignment) และคุณภาพ ของหลักสูตร (๓) ทบทวนหลักการพื้นฐานของ LS (๔) ตรวจสอบว่า เขตพื้นที่การศึกษาต้นสังกัด และ/หรือโรงเรียน และกลุ่มครู พร้อมที่จะสร้างเงื่อนไขหรือสภาพแวดล้อมที่เอื้อให้ครูร่วมกันทำงานสร้างการเปลี่ยนแปลง

ประเมินความสามารถขององค์กรที่จะเปลี่ยนแปลง

หัวใจของความสำเร็จของโครงการในลักษณะ LS คือ “ความพร้อมที่จะเปลี่ยนแปลง” (readiness for change) ผู้เขียนนำเครื่องมือจากบริษัท Wexford ที่เป็นแบบฟอร์มคำถามทำความเข้าใจบรรยากาศและวัฒนธรรมองค์กร และโอกาสสร้างการเปลี่ยนแปลงอย่างยั่งยืน มาเสนอ ดังนี้

เครื่องมือสร้างการเปลี่ยนแปลงแก่องค์กร

เกณฑ์การให้คะแนน 0 = ไม่มี 1 = เล็กน้อย 2 = ปานกลาง 3 = มาก

องค์ประกอบของบรรยากาศและวัฒนธรรมในปัจจุบัน
มีความไม่พึงพอใจต่อเรื่องที่เสนอให้เปลี่ยนแปลง 0 1 2 3

ข้อคิดเห็น ........................................................................................................................................

บุคลากรที่จะทำงานใหม่ ในสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยน จะได้รับการสนับสนุนให้ได้พัฒนาความรู้และทักษะที่ต้องการเพื่องานนั้น 0 1 2 3
องค์กรจะสนับสนุนทรัพยากรที่ต้องการเพื่อการเปลี่ยนแปลง โดยจะเข้าถึงทรัพยากรนั้นโดยง่าย 0 1 2 3