จิตร ภูมิศักดิ์ และภาพลักษณ์ในบริบททางการเมือง ตอนที่ 8

ภาพลักษณ์ของจิตรในกลางทศวรรษที่ 1970

เกือบจะ 10 ปีหลังจากการตายของจิตร ประเทศไทยมีประสบการณ์กับการเกิดขึ้นที่มีชื่อเสียงในเดือนตุลาคม 1973 ซึ่งล้มล้างการปกครองของถนอมและประภาส และเรียกร้องประชาธิปไตย สิ่งนี้เป็นครั้งแรกที่เกิดขึ้นในประวัติศาสตร์การเมืองไทย สิ่งนี้เป็นชัยชนะของขบวนการเรียกร้องประชาธิปไตยซึ่งนำโดยนักศึกษาและมวลชนที่จงรักภักดี หลังจากนั้นประเทศก็มีความสุขกับ 2-3 ปีแห่งประชาธิปไตย ในขณะที่ขบวนการคอมมิวนิสต์ก็มีการฟื้นฟูโดยพรรคคอมมิวนิสต์ ในทศวรรษ 1970 การตีพิมพ์งานฝ่ายซ้ายที่เคยถูกห้ามระหว่างคณาธิปไตย ก็มีการพิมพ์ใหม่อีกครั้ง งานที่เร้าใจของจิตร เช่น โฉมหน้าฯ, บทกวีที่ถูกรวบรวมและการทบทวนวรรณกรรมโดยกวีการเมือง, และทีปกร: ศิลปิน, นักรบของประชาชน ได้รับการจัดพิมพ์ใหม่ และงานวิชาการที่เป็นความลับได้รับการค้นพบและออกตีพิมพ์ให้เป็นสาธารณะขึ้น งานของจิตรและงานมาร์กซิสต์อื่น ๆ จะมีคนอ่านและตีความใหม่โดยนักเรียนหรือนักศึกษาที่ได้รับแรงดลใจจากงานเหล่านั้น และต้องการมีส่วนร่วมในงานทางการเมืองและเรียกร้องประชาธิปไตย 

ความพยายามของพรรคคอมมิวนิสต์และนักวิชาการซ้ายใหม่บางคนที่ต้องการทำให้เยาวชนเป็นพวกหัวรุนแรงในสังคมไม่ใช่เพียงแต่ตีพิมพ์หนังสือที่ให้ความคิดใหม่ๆและสังคมนิยมเท่านั้น แต่ยังสร้างตัวตนคนให้เป็นเทพนิยายเพื่อการเป็นวีรบุรุษปฏิวัติอีกด้วย เช กูวาราเป็นตัวอย่างที่ดีที่สุด เขาถูกทำให้เป็นที่แพร่หลายโดยพรรคให้เป็นนักวิชาการที่เข้ามาจับปืนร่วมกับพรรค แต่ต่อมาการเน้นกลับไปที่การทำให้ของต่างชาติเข้ามาเป็นของภายในประเทศ และจิตรถูกถือให้เป็นนักรบของประชาชน และเป็นคนที่รักชาติยิ่งชีพ หรือเป็นคนไทยในร่างของเชนั่นเอง นอกเหนือจากประวัติส่วนตัว เพลง และบทกวีที่เกี่ยวกับเขาได้รับการแต่งจากศิลปินที่มีชื่อเสียงในยุคนั้น

ในขณะที่พรรคคอมมิวนิสต์ประสบความสำเร็จในการโฆษณาในช่วงตุลาคม ปี 1973 และ 1976 แต่ก็ยังมีความไม่พอใจของชนชั้นกลางในเมืองที่มีต่อนักเรียนหัวรุนแรงเหล่านั้น ต่อมาชนชั้นกลางได้กลายมาเป็นเวทีของพวกขวาใหม่พร้อมกับการสนับสนุนของชนชั้นสูงอนุรักษนิยม ซึ่งนำไปสู่การฆ่าล้างนักศึกษาที่ธรรมศาสตร์ ในวันที่ 6 ต.ค. 1976 อย่างเหี้ยมโหด

การประท้วงแรกเริ่มเดิมทีคือการต่อต้านของอดีตจอมพลถนอมที่ได้ลี้ภัยไปอยู่ต่างชาติ แต่เมื่อจบลงด้วยการสังหารมวลชนที่เป็นนักศึกษาเกิน 100 คน โดยรัฐบาลฝ่ายขวาและพวกกองกำลังกึ่งทหาร มากกว่า 3,000 คนถูกจับ และคน 19 คนถูกจับฐานก่อการจลาจล และทำร้ายประเทศ, ศาสนา, และกษัตริย์ ดังนั้นคนหลายคนที่ไม่อยากถูกจับ และไม่มีทางเลือกอื่นนอกจากจะร่วมมือกับพรรคคอมมิวนิสต์ในป่าเท่านั้น

แล้วอะไรเป็นสิ่งเชื่อมโยงระหว่างพรรคคอมมิวนิสต์และขบวนการนักศึกษาในเหตุการณ์เดือนตุลา? มีการกล่าวหาว่าพรรคคอมมิวนิสต์จงใจจัดการการประท้วงเพื่อที่จะทำให้นักศึกษาหัวรุนแรงในหมู่นักเรียนในเมือง และผลักพวกเขาให้จับอาวุธในป่า แต่ข้อนี้ก็ไม่มีหลักฐานแต่อย่างใด ผลที่เห็นได้ชัดในการล้อมฆ่าคือพรรคคอมมิวนิสต์สามารถเกณฑ์เยาวชนให้เป็นทหาร และเพิ่มการพิมพ์งานใต้ดินของจิตรมากขึ้น นั่นคือทำให้เขาเป็น “วีรบุรุษนักปฏิวัติ” พร้อมๆกับฝ่ายซ้ายอื่น ๆ เช่น อัศนี พลจันทร์ บทกวีของเขาเกี่ยวกับการปฏิวัติในป่า และเพลงปลุกใจที่เขาแต่งในขณะจำคุกต่อมาเป็นเพลงที่เยาวชนชอบร้อง เพลงที่มีชื่อเสียงมากที่สุดคือ “แสงดาวแห่งศรัทธา” ที่เป็นแรงดลใจให้กับขบวนการนักศึกษาใต้ดินเพื่อต่อสู้กับรัฐบาลอำนาจนิยมและให้ความรู้สึกรักชาติแบบสังคมนิยมขึ้นมา นักศึกษาหลายคนที่เข้าป่าหลังจากเหตุการณ์ตุลาฯรู้จักเขาในแง่ตำนาน ดังนั้นพวกเขาจึงอยากเรียนรู้ในเรื่องที่เกี่ยวกับเขามากขึ้น และรวมทั้งงานเขาด้วย

อาจถือว่าจิตรเป็นคอมมิวนิสต์และวีรบุรุษในทางวัฒนธรรมปฏิวัติ แต่ในเวลาเดียวกัน เราต้องใส่ใจจากการศึกษาหลายชิ้นไว้ว่า ภาพลักษณ์ของเขาถูกสร้าง, ถูกปรับเปลี่ยน, และถูกผลิตใหม่โดยพรรคคอมมิวนิสต์และนักกิจกรรมฝ่ายซ้ายในกลางทศวรรษที่ 1970 โดยส่วนใหญ่เกิดจากจุดประสงค์ของพรรคคอมมิวนิสต์ในการเป็นแรงดลใจให้เยาวชนเข้าร่วมต่อสู้ในป่าภายใต้การนำของพรรค และการสร้างภาพลักษณ์ของจิตรที่ตายมาถึง 10 ปี ซึ่งการเน้นจะไปที่ประวัติชีวิต และการตายอย่างปริศนามากกว่าสนใจในเรื่องวัตถุนิยมที่เป็นความคิดทางการเมืองของเขา กล่าวในอีกแง่มุมหนึ่งก็คือ พรรคคอมมิวนิสต์ตั้งใจจะสร้างวีรบุรุษมากกว่าเผยแพร่อุดมการณ์มาร์กซิสต์ในหมู่เยาวชน  

จาก Piyada Chonlaworn. Jit Phummisak and His Image in Thai Political Contexts.