พี่น้องตระกูลกริมม์ กับความสำคัญด้านคติชนวิทยา

#บทความ

เรื่อง : พี่น้องตระกูลกริมม์ กับความสำคัญด้านคติชนวิทยา

โดย : วาทิน ศานติ์ สันติ (21/11/2562)

ใครที่ชอบเรื่องราวของนิทานเทพนิยาย คน สิ่งของ หรือสัตว์พิเศษเหนือธรรมชาติของฝั่งตะวันตกแล้ว เชื่อว่าหลายคนคงรู้จักกับเรื่องราวของสองพี่น้องตระกูลกริมม์ชาวเยรมันเป็นอย่างดี ประกอบด้วย จาคอบ กริมม์ และ วิลเฮล์ม กริมม์ ทั้งสองเดินทางไปทั่วเยอรมนีเพื่อเก็บรวบรวมนิทาน ในรูปแบบของเรื่องเล่าพื้นบ้านมุขปาฐะ โดยเริ่มต้นตั้งแต่ปี 1812 เป็นต้นไป นิทานของสองพี่น้องตระกูลกริมม์นั้นโดยที่เรารู้จักกันดีเช่น สโนว์ไวท์กับคนแคระทั้งเจ็ด, (Snow White and the Seven Dwarfs) ซินเดอเรลลา (Cinderella), เงือกน้อย (The Little Mermaid), เจ้าหญิงนิทรา (Sleeping Beauty), ราพันเซล (Rapunzel), ฮันเซลกับเกรเทล (Hansel and Gretel), หนูน้อยหมวกแดง (Little Red Riding Hood) และอีกหลาย ๆ เรื่องที่ถูกนำมาสร้างเป็นภาพยนตร์แอนิเมชั่น ซึ่งเป็นที่ทราบกันดีว่า ตอนจบของนิทานแบบฉบับดั้งเดิมของพี่น้องกริมม์นั้นแตกต่างกับนิทานและภาพยนตร์ที่นำเสนอโดยวอลดิสนีย์ แต่วันนี้เราไม่ได้มาพูดถึงเรื่องนั้น

เรื่องราวของสองพี่น้องตระกูลกริมม์นั้น ยังถูกนำมาสร้างเป็นภาพยนตร์และซีรีส์ ซึ่งบางเรื่องได้นำเค้าโครงความจริงของพี่น้องตระกูลกริมม์มาเป็นโครงเรื่องหลักและบางเรื่องได้นำเรื่องราวที่อยู่ในนิทานของตระกูลกริมม์นำมาสร้างเป็นเรื่องใหม่ในแบบฉบับปัจจุบันตัวอย่างเช่น

Grimms (2011-2017) ซีรี่ย์แนวสืบสวนสอบสวนสิ่งลี้ลับเหนือธรรมชาติ ว่าด้วยเรื่องราวของ Nick Burkhardt นายตำรวจหนุ่ม สายสืบสวนสอบสวนคดีฆาตกรรม วันหนึ่งถ้าของเขามาเยือน และเปิดเผยกับเขาว่าแท้จริงแล้ว Nick ได้สืบเชื้อสายมาจาก Grimms ผู้เป็นนักล่าสัตว์เหนือธรรมชาติ ปกป้องมนุษยชาติจากสัตว์เหล่านั้นอันมีพื้นฐานอยู่ในนิทานของพี่น้องตระกูลกริมส์ และเมื่อเขารับรู้ความจริง เหตุการณ์ฆาตกรรมหลายอย่างที่ไม่สามารถพิสูจน์ได้ ลุ้นแต่เกี่ยวข้องกับสัตว์ที่อยู่ในนิทานของกริมมฺแทบทั้งสิ้น เขาจึงรับหน้าที่สืบทอดการปกป้องมนุษยชาตืต่อจากบรรพบุรุษของเขา

The Brothers Grimm (2005) ภาพยนตร์แนวแฟนตาซีผจญภัยเล่าเรื่องราวของสองพี่น้องตระกูลกริมม์ เดินทางไปยังเมืองต่าง ๆ โดยอ้างว่าทั้งสองนั้นมีความสามารถในด้านการปราบภูตผีปีศาจ เพื่อหลอกลวงนำเงินจากชาวบ้านที่กำลังเดือดร้อน จากภัยภูตผีปีศาจรังควาน วันหนึ่งทั้งสองได้รับการว่าจ้างจากฝรั่งเศสให้เข้าไปปราบแม่มดตนหนึ่ง ที่ไล่จับหญิงสาวบริสุทธิ์มาฆ่าเพื่อดื่มเลือด เพื่อให้คงความสาวตลอดกาล ในระหว่างการเดินทางและเหตุการณ์ในการปราบแม่มดนั้นภาพยนตร์ได้นำเสนอเรื่องราวของนิทานหลาย ๆ เรื่องที่เรารู้จักกันในส่วนประกอบต่าง ๆ ของภาพยนตร์ หลังหลังจากเหตุการณ์ผ่านพ้นไปพวกเขาทั้งสองก็แนะนำเรื่องที่เขาไปเชิญมานั้นมารวบรวมเรียบเรียงกลายเป็นหนังสือนิทานอันโด่งดังส่งผลมาถึงปัจจุบัน

จากตัวอย่างที่กล่าวมา ทำให้เห็นว่าสองพี่น้องกริมม์เป็นผู้มีความสำคัญในโลกของนิทานและเรื่องเล่าเป็นอย่างมาก ซึ่งผลงานของเขาถูกนำมาดัดแปลงทั้งในรูปแบบของนิทาน ภาพยนตร์ แอนิเมชั่น และซีรีส์จำนวนมาก โดยเฉพาะค่าย Walt Disney ได้ใช้ประโยชน์จากเรื่องของพี่น้องกริมม์ จนสร้างความร่ำรวยได้อย่างมหาศาลเลยทีเดียว ซึ่งในโอกาสนี้ผมจึงขอนำเสนอเรื่องราวของสองพี่น้องตระกูลกริมม์กับบทบาทในด้านการรวบรวมข้อมูลทางคติชนวิทยาประเภทเรื่องเล่าพื้นบ้านมุขปาฐะ มานำเสนอ ณ ที่นี้ครับ

เมื่อจะกล่าวถึงความสำคัญของพี่น้องตระกูลกริมม์ ก็ขอย้อนกลับไปถึงนักวิชาการด้านคติชนวิทยาคนสำคัญ คือ ริชาร์ดิเอ็ม ดอร์สัน (Richard M.Dorson) กล่าวว่า ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 19 คติชนวิทยาคือสาขาวิชาใหม่ที่เกิดขึ้น โดยให้ความสำคัญในการศึกษาวิถีชีวิตของผู้คนในระดับล่าง และอธิบายว่าคติชนวิทยาเป็นสาขาวิชาที่เป็นอิสระและมีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับสาขาวิชาทางด้านมานุษยวิทยาและสังคมศาสตร์ เขาแสดงความเห็นว่า คติชนวิทยาปรากฏขึ้นในลักษณะที่เป็นวิชาการสาขาคืออย่างชัดเจน คือ ในปี ค.ศ. 1812 โดยพี่น้อง จาคอบ กริมม์ (Jacob Grimm 1785 - 1865) และวิลเฮล์ม กริมม์ (Willhelim Grimm 1876 - 1859) นักนิรุกติศาสตร์ และนักภาษาศาสตร์ ชาวเยอรมัน

พี่น้องกริมม์ มีความหลงใหลในงานวรรณกรรมพื้นบ้าน ดนตรีพื้นบ้าน กวีนิพนธ์พื้นบ้าน ประวัติศาสตร์กฎหมาย โบราณคดี สมัยที่ทำงานในห้องสมุดสำคัญของฝรั่งเศสได้รวมรวมหนังสือมากมาย ทั้งสองได้ออกสำรวจและรวบรวมข้อมูลวรรณกรรมมุขปาฐะของชาวเยอรมัน รวมถึงของชาว สแกนดิเนเวี, สเปน, เนเธอร์แลนด์, ไอร์แลนด์, สกอตแลนด์, อังกฤษ เซอร์เบียและฟินแลนด์ ที่เล่าสืบต่อกันมาอย่างยาวนาน แบบไม่มีการบันทึกไว้เป็นลายลักษณ์อักษร ซึ่งเขาสามารถรวบรวมได้ประมาณ 200 เรื่อง อีกทั้งยังรวบรวมนิทานปรัมปรา (myth) ตำนาน นิทาน การละเล่น คำพังเพย สุภาษิต ชื่อ คำกล่าว ดนตรีพื้นบ้าน วรรณกรรมพื้นบ้าน คติความเชื่อ โชคลาง ฯลฯ เป็นการรวบรวมข้อมูลที่เป็นที่ยังใช้กันอยู่ในบรรดาของผู้คนในชนบท เรียกได้ว่าพี่น้องกริมม์เป็นนักวิชาการ ด้านการรวบรวมข้อมูลทางคติชนวิทยาที่สำคัญที่สุดของยุคนั้นเลยก็ว่าได้ ทั้งสองได้นำมาตีความหมายจัดกลุ่มตามแบบวิธีการทางคติชนวิทยา แล้วตีพิมพ์ผลงานในปีพศ 1812 โดยแบ่งเลือกราวออกเป็น 3 กลุ่มคือ

Children and Household หรือ Grimm's Fairy Tales ตีพิมพ์ในปี ค.ศ.1814 - 1814 จุดเด่นก็คือ กริมไม่ได้รวบรวมนิทานไว้เพียงอย่างเดียวแต่เขายังได้ค้นคว้าหาต้นกำเนิดของข้อมูลที่เกี่ยวกับนิทานนั้นอีกด้วย กล่าวได้ว่านี่คือจุดเริ่มต้นของการศึกษาข้อมูลคติชนในฐานะที่เป็นศาสตร์อย่างเต็มตัว

German Legend ตีพิมพ์ในปี ค.ศ. 1816 - 1818 เป็นการรวบรวมข้อมูล ทางด้านเรื่องเล่าและนิทานตามหมู่บ้านที่อยู่ในชนบทเช่นเดียวกับ Children and Household

German Mytholigy ตีพิมพ์ในปี ค.ศ 1835 เป็นการตีพิมพ์ นิทานเรื่องเล่า ที่เกี่ยวกับตำนานมาช่วยในการศึกษาระบบการกำเนิดของนิทานปรัมปราที่เขารวบรวมไว้

พี่น้องกริมม์มีแนวคิดเป็นนักชาตินิยม (Nationalism) อย่างเต็มตัวก็เพราะพวกเขามีแนวคิดว่า ชาวชนบทที่เป็นวิทยากรหรือผู้ให้ข้อมูลทางด้านคติชนวิทยาประเภทเรื่องเล่า นิทาน ฯลฯ นั้น คือบุคคลที่สืบเชื้อสายมาจากคนโบราณที่อพยพเข้ามา อาศัยตั้งรากฐานอยู่ในดินแดนเยอรมนีเป็นกลุ่มแรก ดังนั้นนิทานหรือเรื่องราวต่าง ๆ ที่พี่น้องกริมม์ได้รวบรวมเอาไว้นั้น นับเป็นชีวิตและวิญญาณของบรรพบุรุษของพวกเขาเอง ซึ่งนักคติชนวิทยาที่มีแนวคิดชาตินิยม เช่นโยฮันน์ ก็อทท์ฟรีด ฟอนเฮอร์เดอร์ จากเยอรมนี และ จูนเลียส โครน กับ คาร์ล โครน จากฟินแลนด์ เป็นต้น

ผลงานการรวบรวม นิทานเรื่องเล่าพื้นบ้านมุขปาฐะ ของพี่น้องกริมม์ มีอิทธิพลอย่างมากต่องานวรรณกรรมชิ้นอื่น ๆ พี่น้องกริมม์เรียกชื่อผลงานวิชาการของพวกเขาว่า "Volkskunde" ซึ่งต่อมา วิลเลี่ยม จอห์น ธอมส์ (William John Thoms) เสนอคำใหม่ว่า "Folklore" ซึ่งมีความหมายว่า "คติชนวิทยา"

วาทิน ศานติ์ สันติ

21/11/2562

บทความนี้ผู้เขียนเรียบเรียงจากตำราและการเรียนการสอนในวิชา คติชนวิทยาและวิธีการศึกษา ระดับปริญญาโท สาขาไทยศึกษา คติชนวิทยา มหาวิทยาลัยรามคำแหง จึงขอกราบขอบพระคุณคณาจารย์ทุกท่านอย่างสูงมา ณ ที่นี้

เอกสารประกอบการเขียน

รศ. เสาวลักษณ์ อนันตศานต์. (2543). ทฤษฎีคติชนและวิธีการศึกษา. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยรามคําแหง.

BRITANNICA. (2019). Brothers Grimm

GERMAN FOLKLORISTS AND LINGUISTS. สืบค้นเมื่อ 21 พฤศจิกายน 2562, จาก https://www.britannica.com/bio...