การแบ่งลำดับชั้นพระอัครมเหสีแห่งในราชวงศ์จักรี

          ตามโบราณราชประเพณี เมื่อเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระอิสริยยศพระภรรยา

ให้มีพระอิสริยยศฐานันดรศักดิ์ในพระบรมราชจักรีวงศ์   โดยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ 

ให้จัดลำดับพระเกียรติยศแห่งพระภรรยาเจ้าและบาทบริจาริกาดังนี้

พระภรรยาเจ้า

พระภรรยาเจ้า หมายถึง ภรรยาของพระเจ้าแผ่นดิน ที่มีพระกำเนิดเป็นเจ้า ซึ่งตามกฎมณเฑียรบาลว่าด้วย

พระฐานันดรศักดิ์ของพระภรรยาเจ้า ได้กำหนดไว้ว่ามี 4 ขั้น คือ

พระอัครมเหสี

พระมเหสี

พระราชเทวีและ

พระอรรคชายา

          พระอัครมเหสีเป็นพระอิสริยยศพระภรรยาเอกในพระเจ้าแผ่นดินหรือเป็นพระมารดาขององค์รัชทายาท ในอดีตนั้นพระอัครมเหสี

มีคำนำพระนามแตกต่างกันแล้วแต่รัชสมัย อาทิ กรมหลวงบาทบริจาในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี สมเด็จพระนางเธอโสมนัสวัฒนาวดี 

พระนางนาฎบรมอัครราชเทวีในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นต้น

บาทบริจาริกา

บาทบริจาริกา หมายถึง ภรรยาที่เป็นสามัญชนของพระมหากษัตริย์ พระมหาอุปราชและเจ้าฟ้า คือ มีฐานันดรตั้งแต่ "หม่อมราชวงศ์หญิง" 

ลงไป

 โดยมีคำนำหน้านามว่า เจ้าจอม โดยสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงอธิบายไว้ในหนังสือสาส์นสมเด็จว่า 

เมื่อแรกใช้นำหน้าประกอบการเรียกพระสนมที่เป็นคนโปรดว่าจอมพระสนม หรือ เจ้าจอมพระสนม แต่เวลาพุดจะย่อตัดคำว่าพระสนม 

ออกเหลือเพียงจอมหรือเจ้าจอมและหากรับราชการจนมีพระราชโอรสหรือพระราชธิดาจะได้เลื่อนเป็น เจ้าจอมมารดา 

โดยบาทบริจาริกามีลำดับชั้น 4 ชั้น คือ

พระสนมเอก

พระสนม

เจ้าจอม

และนางอยู่งาน

การแบ่งลำดับชั้น "พระอัครมเหสี"

สมเด็จพระอัครมเหสี คือพระมเหสีเอก ผู้เป็นใหญ่เหนือพระมเหสีอื่นๆทั้งปวง มีลำดับชั้นดังนี้

สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ (Her Majesty Queen ) เป็นตำแหน่งพระอัครมเหสี หรือพระราชินี และเคยดำรงตำแหน่ง

ผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน

สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี (Her Majesty Queen ) เป็นตำแหน่งพระอัครมเหสี แต่ไม่เคยดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน

สมเด็จพระราชินี (Queen) พระอัครมเหสีในพระเจ้าแผ่นดินที่ยังไม่ผ่านพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

สมเด็จพระพระบรมราชเทวี (Her Majesty Queen) เป็นตำแหน่งพระอัครมเหสีในสมัยรัชกาลที่ 5 

ก่อนมีการสถาปนาตำแหน่งพระบรมราชินีนาถขึ้นมา เมื่อมีตำแหน่งพระบรมราชินีนาถแล้ว ก็ไม่มีการสถาปนาพระอัครมเหสีในตำแหน่ง

พระบรมราชเทวีอีก เสมอด้วยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินี

สมเด็จพระอัครราชเทวี (Her Majesty Queen) เป็นตำแหน่งพระอัครมเหสีอีกตำแหน่งหนึ่ง

พระนางเจ้า พระวรราชเทวี (Her Majesty Queen/Her Royal Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 2

พระนางเจ้า พระราชเทวี (Her Royal Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 3

พระนางเธอฯ หรือพระนางเธอ (Her Royal Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 4

พระอัครชายาเธอ (Her Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 5

พระวรราชชายา (Her Royal Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 6

พระราชชายา (Her Highness) เป็นตำแหน่งพระมเหสีลำดับที่ 7

เจ้าคุณพระ เป็นตำแหน่งพระสนมเอก

เจ้าคุณจอมมารดา เป็นตำแหน่งพระสนมเอก

เจ้าจอม เป็นตำแหน่งพระสนมเอก

พระ (Lady) สำหรับพระสนมเอกในรัชกาลที่ 6

เจ้าจอมมารดา เป็นตำแหน่งพระสนม

เจ้าจอม เป็นตำแหน่งพระสนม

จอมมารดา เป็นตำแหน่งพระสนม