คำกล่าวที่ว่า “เกาไม่ถูกที่คัน ก็ไม่หายคัน” เช่นเดียวกับการตอบสนองสนองทางด้านจิตวิญญาณ ถ้าไม่ตรงจุดก็ไม่ได้รับการตอบสนองทางด้านจิตวิญญาณ โดยเฉพาะในผู้ป่วยใกล้ตายซึ่งเหลือเวลาไม่มากนัก และไม่สามารถบอกความรู้สึกความต้องการของตนเองได้ดังกรณีตัวอย่างศึกษาต่อไปนี้
ฉันได้รับโทรศัพท์จากอาจารย์แพทย์สูติ-นรีเวชว่า "ช่วยไปดูแลและให้กำลังใจคุณนงค์ (นามสมมติผู้ป่วย) อายุ 62 ปี ศาสนาพุทธ อาชีพราชการบำนาญ (ครู) ป่วยเป็นมะเร็งรังไข่ระยะสุดท้าย และมีการแพร่กระจายไปยังตับ ลำไส้ เนื่องจากเธอท้อแท้ ซึมเศร้า และอาจารย์ต้องเดินทางไปดูงานที่ต่างประเทศ"
จากการได้เข้าไปสร้างสัมพันธภาพกับคุณนงค์และครอบครัว ประเมินได้ว่าสิ่งที่ทำให้คุณนงค์เป็นห่วง และรักมากที่สุดคือลูกสาวและลูกชาย ส่วนเรื่องศาสนาเป็นเรื่องรองลงมา ฉันได้ประชุมครอบครัวว่า ให้ลูกทั้ง 2 คน ทำอะไรบ้างให้กับคุณแม่ เช่น การให้คุณแม่มั่นใจว่า เขาทั้งสองคนดูแลตนเองได้ รักสามัคคีกัน ไม่ต้องห่วง และรวมถึงการขอขมาขออโหสิกรรม เป็นต้น
ในขณะเดียวกันฉันยังคงไปเยี่ยมและติดตามประเมินผลแต่ปรากฏว่า คุณนงค์ยังคงซึมเศร้า สายตาบ่งบอกว่า ยังมีอะไรค้างคาอยู่ ฉันจึงเรียกลูกสาว ลูกชาย และน้องสาวผู้ป่วยมาพูดคุยกันอีกครั้ง
“ค่ะ พี่สังเกตเห็นสายตาของคุณนงค์ว่า ยังมีอะไรที่ค้างคาใจอยู่ แต่ไม่ทราบ คือ อะไร ดูคุณนงค์กระสับกระส่าย ไม่มีความสุข” ฉันเปิดสนทนากับครอบครัวคุณนงค์
“ใช่...ใช่เลย พี่รู้ได้อย่างไรค่ะ” ลูกสาวคุณนงค์พูดขึ้น
“ไม่รู้ซิ พี่สังเกตจากสายตาของคุณนงค์ อาการกระสับกระส่าย บางครั้งก็ถอนหายใจ พอจะบอกพี่ได้ไหม ว่าคืออะไร” ฉันถาม
“ได้ค่ะ คือ หลานชายเขาไปแอบแต่งงานมาปีกว่า และมีลูกชายอายุ 6 เดือน แต่ไม่ได้บอกแม่” น้องสาวผู้ป่วยเป็นคนตอบ
“เรื่องนี้พี่คิดว่า คุณแม่อาจสงสัยเรื่องนี้มานานแล้ว ฉะนั้นสิ่งที่น้องขอขมาขออโหสิกรรมนั้นคงต้องทำใหม่ และให้บอกความจริง ถ้าให้ดีเอาหลานมาให้ย่าได้เห็นหน้าสักครั้ง” ฉันเสนอความคิดเห็น
“ครับ วันนี้ผมจะไปกราบขอขมาขออโหสิกรรมใหม่ พร้อมบอกความจริง และจะโทรให้ภรรยาผมพาลูกมา” ลูกชายคุณนงค์ตอบรับคำ
หลังจากการพูดคุยครั้งนี้ ลูกชายคุณนงค์เข้าไปกราบขอขมาขออโหสิกรรมใหม่พร้อมภรรยาและหลานชาย ปรากฏว่าคุณนงค์ดีใจจนน้ำตาไหล เธอยื่นมือมาจับหลาน และหลานชายหน้าตาเหมือนสามีคุณนงค์ที่เสียชีวิตไปหลายปีแล้ว รุ่งเช้าคุณนงค์ก็จากไปอย่างสงบท่ามกลางความรัก ความอบอุ่นของครอบครัว ฉันได้รับเกรียติให้อยู่ข้างๆผู้ป่วยด้วย (ผู้ป่วยเคยสั่งลูกไว้ว่า ให้ตามฉันมาอยู่ข้างๆก่อนจากไป)
เป็นสิ่งที่หาได้ไม่ง่ายเลยนะครับที่มีใครบางคนได้ทำหน้าที่เช่นนี้
..และอาจารย์คือใครคนนั้น ที่ผมอดชื่นชมไม่ได้
..
จากใจเลยครับ
แนวคำถามที่ใช้ประเมิน
"สังเกตเห็นว่า.... แต่ไม่ทราบ คือ อะไร ....... ”