การพยาบาลผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง

โรคหลอดเลือดสมอง (Cerebrovascular disease, Stroke)

เป็นปัญหาสุขภาพที่พบมากขึ้นในทางเวชปฏิบัติ เป็นสาเหตุให้เกิดความพิการทุพลภาพอันดับต้นๆ ก่อให้เกิดภาวะพึ่งพาผู้อื่น มีค่าใช้จ่ายในการรักษาและการบำบัดฟื้นฟูสูงมากขึ้นเรื่อยๆ และเป็นปัญหาสาธารณสุขระดับชาติ 

ความหมาย

โรคหลอดเลือดสมองหรือสโตร็ค (Cerebrovascular diease or Stroke) เป็นโรคทางระบบประสาทที่สาเหตุอาจมาจากหลอดเลือดสมองตีบ อุดตันหรือแตก ทำให้สมองขาดเลือดไปเลี้ยงเป็นเหตุให้สมองบางส่วนหรือทั้งหมดทำงานผิดปกติไป และทำให้เกิดการทำลายของเซลล์สมองก่อให้เกิดการสูญเสียการทำหน้าที่ของร่างกายที่สมองส่วนนั้นควบคุมอยู่ มีอาการนานกว่า 24 ชั่วโมง (American Heart Association, 2006)

TIA (Transient Ischemic Attack) เป็นอาการเตือนว่าจะเกิดโรคหลอดเลือดสมอง มีอาการสมองขาดเลือดชั่วคราว อาการมักเป็นน้อยกว่า 30 นาที และจะหายภายใน 24 ชั่วโมง หลังจากหายไปแล้ว ประมาณ 1/3 จะไม่มีอาการทางสมองหลงเหลืออยู่อีก 1/3 กลายเป็นโรคหลอดเลือดสมองสมบูรณ์

ประเภทของโรคหลอดเลือดสมอง

1.  โรคหลอดเลือดสมองที่เกิดจากการขาดเลือด (ischemic stroke) เป็นชนิดที่พบมากที่สุดพบได้ร้อยละ 80 ของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองทั้งหมด 

 2.  โรคหลอดเลือดสมองที่เกิดจากการมีเลือดออก (hemorrhagic stroke) พบได้ร้อยละ 20 ของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองทั้งหมด 

สาเหตุหรือปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคหลอดเลือดสมองได้แก่ อายุ , เพศ, โรคหลอดเลือดหัวใจและกล้ามเนื้อหัวใจ ภาวะ atrial fibrillation, ภาวะความดันโลหิตสูง การสูบบุหรี่ และมีอาการสมองขาดเลือดชั่วคราว (Transient Ischemic Attack) 

ปัญหาและผลกระทบของโรคหลอดเลือดสมองต่อผู้ป่วย

1.  ผลกระทบด้านร่างกาย  ได้แก่ อัมพาตครึ่งซีก, มีความบกพร่องด้านการมองเห็น, ความบกพร่องด้านการสื่อสาร, ความบกพร่องในเรื่องการกลืนอาหาร, กลั้นปัสสาวะไม่ได้

2. ผลกระทบด้านจิตใจ  มีพฤติกรรมรุนแรงและภาวะซึมเศร้า

3. ผลกระทบด้านสังคม 

4. ผลกระทบด้านคุณภาพชีวิต

การวินิจฉัยโรคหลอดเลือดสมอง

การวินิจฉัยโรคหลอดเลือดสมองในปัจจุบันมีหลายวิธี ได้แก่ การตรวจพยาธิสภาพของสมอง (brain imaging) ได้แก่ Computed Tomography (CT), Magnetic Resonance Imaging (MRI) 

แนวทางการรักษาโรคหลอดเลือดสมอง 

1.  การรักษาทั่วไปในระยะเฉียบพลัน ได้แก่ทางเดินอากาศและการหายใจ,การดูแลเรื่องสารน้ำและเกลือแร่, การควบคุมระดับความดันโลหิต 

2. การให้ยาละลายลิ่มเลือด (thrombolytic) ในผู้ป่วยสมองขาดเลือด: rT-PA ภายใน 3-4.5 ชั่วโมง

3. การให้ยาต้านเกร็ดเลือด (antiplatelet)

4. การรับผู้ป่วยไว้ในหอผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองโดยเฉพาะ (Stroke unit)

5. การฟื้นฟูสภาพในผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง

การประเมินสภาพ

1.  การซักประวัติ

จากผู้ป่วยและญาติในรายที่รู้สติ ถามถึงอาการแสดงที่เริ่มเป็น ระยะเวลา อาการปวดศีรษะ และตำแหน่งที่ปวด อาการร่วม โรคที่เป็นอยู่ก่อน จะเกิดอาการ ได้แก่ โรคความดันโลหิตสูง เบาหวาน โรคหัวใจและหลอดเลือด ประวัติอาการสมองขาดเลือดชั่วคราว (TIA) ประวัติการสูบบุหรี่ ประวัติการมีความผิดปกติของการเคลื่อนไหว การรับความรู้สึก

2.  การตรวจร่างกาย วัดสัญญาณชีพ ตรวจอาการทางระบบประสาท ใช้ กลาสโกโคมสเกล ลักษณะการหายใจ รูม่านตา การตรวจการเคลื่อนไหวของแขนขา ระดับความรู้สึกตัว ฯลฯ

3.  การตรวจทางห้องปฏิบัติการ การตรวจหาเม็ดเลือดแดง การแข็งตัวของเลือด การตรวจสมองด้วยคอมพิวเตอร์, MRI

กิจกรรมการพยาบาล

1.  ดูแลทางเดินหายใจให้โล่ง

2.  ประเมินอาการและอาการแสดงทางระบบประสาททุก  2  ชั่วโมง

3.  วัดสัญญาณชีพทุก 2 ชั่วโมง

4.  ประเมินระดับน้ำตาลในเลือด

5.  ประเมินกำลังของกล้ามเนื้อ  การรับความรู้สึก  และReflexของแขนขาเพื่อดูความสามารถและข้อจำกัด

6.  จัดท่านอน  ท่านั่ง  และท่าต่าง ๆ อย่างถูกต้องตามแผนการรักษาโดยให้ศีรษะ  ไหล่  และข้อสะโพกอยู่ในท่าที่เหมาะสม

7.  เปลี่ยนท่านอนทุก  2  ชั่วโมง

8.  ทำ Passive Range of  Motion (หมุนข้อต่าง ๆ  ทุก  2  - 4  ชั่วโมง เพื่อป้องกันข้อติดแข็งและการลีบเล็กของกล้ามเนื้อ) เป็นต้น

รวมถึงการพยาบาลเพื่อการวางแผนจำหน่ายและดูแลต่อเนื่องที่บ้าน

เอกสารอ้างอิง

กิ่งแก้ว ปาจรีย์. (บรรณาธิการ). (2547). การฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง. กรุงเทพฯ: บริษัท แอล.ที.เพรส จำกัด.

สถาบันประสาทวิทยา. (2550). แนวทางการฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง. [ม.ป.ท.:ม.ป.พ.]

Absher, J. R., & Toole, J. F.  (2000).  Cerebrovascular Disorders. In B. S. Fogel, R. B. Schiffer, & S. M. Rao (Eds.), Synopsis of Neuropsychiatry. Philadelphia: Lippincott.

Adamson, J., Beswick, A., & Ebrahim, S.  (2004).  Is stroke the most common cause of  disability?.  Journal of Stroke and Cerebrovascular Diseases, 13(4), 171-177.

[อาจารย์แค็ท]

ขอบคุณนะคะ :)