รหัสนัย....ในพระพุทธรูป
พระพุทธรูปหรือพระพุทธปฏิมากรตามหลักพุทธศิลป์ไทยนั้น จะมีอัตลักษณ์และเอกลักษณ์ที่แตกต่างจากประเทศอื่นๆที่นับถือพุทธศาสนา
อัตลักษณ์ที่โดดเด่นสำคัญคือ
พระเมาลีหรือปอยยอดผมที่แหลมเฉียบเหนือเศียรขึ้นไป พระเกศาหรือเส้นผมที่มีลักษณะคล้ายก้นหอยขมเป็นปุ่มปมเต็มบริเวณเศียร ขนาดของพระกรรณหรือหูก็ยาว และพร้อมกับมีพระเนตรที่มองแบบพริ้มๆ ไม่มองใคร
จากอัตลักษณ์ดังกล่าว จึงกลายเป็นเอกลักษณ์ที่ไม่เหมือนใครเมื่อเทียบกับชาติอื่นๆ แล้ว ทำไมจึงเกิดอัตลักษณ์เช่นนั้นกับพุทธศิลป์แบบไทย
คงเป็นเพราะสาเหตุอะไรอื่นไม่ได้ นอกจากภูมิปัญญาที่ลึกซึ้งของบรรพบุรุษไทย ที่ดื่มด่ำลุ่มลึกกับหลักพุทธธรรมที่พระพุทธองค์ประกาศตั้งแต่ต้นพุทธกาล
การถ่ายทอดหลักคิดที่เป็นนามธรรมมากๆ โดยไม่อาศัยสิ่งที่เป็นรูปธรรมเลย เป็นเรื่องที่ทำได้ยากยิ่ง การสร้างพระพุทธรูปให้มีลักษณะพิเศษดังกล่าวคือ เทคโนโลยีหรือศิลปะแห่งการถ่ายทอดขั้นสูงในยุคโบราณของไทยนั่นเอง
นามธรรมคือหลักปฏิบัติทั้งหมดได้ถูกแปรเป็นรูปธรรม
และรูปธรรมคือพระพุทธรูปนั้นก็เป็นที่อยู่จำแห่งปัญญาอันเป็นนามธรรม โดยคนรุ่นก่อนหวังไว้ว่าในอนาคตกาลจักมีปราชญ์มาตีความถ่ายทอดสาระสำคัญแห่งหลักคำสอนที่ฝากฝังซ่อนไว้
หากพูดในเชิงหลักคิด พระพุทธรูปก็คือสื่อหรืออุปกรณ์แห่งการเข้าถึงหลักธรรมนั่นเอง
ซึ่งก็คล้ายๆกับพิธีกรรมแบบพุทธทั้งหลาย ซึ่งล้วนแล้วแต่แฝงไปด้วยนัยยะแห่งพระธรรมคำสอนทั้งสิ้น
ดังนั้นพระพุทธรูปที่เรากราบไหว้นั้น จึงเป็นเรื่องของการกราบเพื่อการเรียนรู้ศึกษาอย่างแท้จริง
มีคำๆ หนึ่งที่ชาวเมืองล้านนามักจะใช้เมื่อต้องสักการะบูชาพระพุทธรูป คือคำว่า “ไหว้สา”
ไหว้สา มีนัยยะว่า ไหว้ คือ การกราบแสดงความเคารพนอบน้อม ส่วน สา คือ ศึกษาเรียนรู้ว่าสิ่งที่เราเคารพบูชานั้นให้ปัญญาหรือแง่คิดใดแก่เราบ้าง
ผู้เขียนขอสันนิษฐานว่า “ไหว้สา”
น่าจะเป็นประโยคแบบเต็มๆ ว่า “ไหว้แล้วศึกษา” นั่นเอง
มีรหัสนัยใดบ้างที่เราต้องถอดจากองค์พระที่เราไหว้สา
ท่านจะสังเกตเห็นว่า ยอดผมหรือพระเมาลีที่แหลมขององค์พระนั้นจะมีเพียงหนึ่งเดียว คนที่เข้าใจหลักพุทธศิลป์จริงๆ จะทำสีตรงพระเมาลีนั้นให้เป็นสีทอง
อันเป็นสีที่คล้ายกับเปลวเพลิงหรือเปลวสุริยะที่ส่องให้โลกสว่างไสว
พระเมาลีนั้นถูกตีความว่า หมายถึง แสงแห่งปัญญาที่แจ่มจรัสเจิดจ้านั่นเอง
เส้นพระเกศาก็ต้องทำเป็นสีดำ เพราะคล้ายดั่งปัญหาอันหลากหลายของมนุษย์ที่มันสุมหัวเต็มไปหมด
พระเกศามีลักษณะเป็นปุ่มปมกระจายไปทั่วบริเวณเศียรขององค์พระ
มองในเชิงปริมาณพบว่า มีเยอะกว่าปัญญา
แต่หากมองในแง่คุณภาพ ปัญญามีมากกว่า เพราะอยู่ในตำแหน่งที่ดีกว่า ทรงพลังกว่า
พระกรรณหรือใบหูนั้นจะมีลักษณะยาว
ความยาวจึงหมายถึงปริมาตรของน้ำหนัก นั่นก็หมายถึงว่า เมื่อหูได้ยินเสียงใดๆ
ไม่ว่าบวกหรือลบต้องหนักแน่นเข้าไว้ อย่าหูเบา
เมื่อเขาชมก็อย่าหูเบาจนตัวลอยติดเพดาน ลงมาไม่ได้ค้างเติ่งอยู่บนนั้น
หรือเมื่อถูกด่าก็อย่าเพิ่งหูเบาเชื่อว่าเป็นอย่างนั้นจริงๆ ต้องหนักแน่นแล้วนิ่ง
จากนั้นก็ค่อยพิจารณาให้เห็นตามเป็นจริง นี่คือหนักแน่นในอารมณ์ด้วยปัญญา
พระเนตรขององค์พระจะไม่สบตากับใคร
แต่จะมองในระดับที่ต่ำกว่านั้น นั่นคือท่านกำลังบอกเราว่า ให้มองตนเข้าไว้ เพราะตนเป็นที่พึ่งแห่งตน
ประเด็นปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นบางครั้ง ๕๐ % เกิดจากเรา
ในส่วนที่เกิดจากเรา ก็พยายามแก้ที่เราเอง อีก ๕๐ % บางครั้งก็เกินกำลังเพราะมีสาเหตุมาจากข้างนอก
ส่วนที่มีมาจากข้างนอกนี้ ถ้าแก้ได้ก็ให้แก้ แต่หากพยายามแล้วมันไม่เป็นผล
ก็ต้องทำใจพร้อมกับถือคติว่า “เมื่อสุดสอยก็ต้องปล่อยมือ” อย่าดึงดันเอาไว้ เพราะมันไม่ใช่ของเรา
และอาจจะยังไม่ใช่โอกาสของเรา
ขอเชิญชวนท่านผู้อ่านทุกท่านว่า
ทุกครั้งที่เรากราบพระพุทธรูปขอให้เรา “ไหว้สา” กันเถิด แล้วจะเกิดปัญญา
นำพาสิ่งดีๆ สู่ชีวิต ตลอดกาลนิรันดร์เทอญ
ด้วยจิตเมตตาปรารถนาดี
พระมหาอัมพร ชุตินฺธโร
ความเห็น (3)
สาธุ! สาธุ! ครับ
นมัสการพระคุณเจ้า...
ขอเสริมแนวคิดของพระคุณเจ้าด้วยอีกข้อหนึ่งครับ..
สมัยหนึ่งเมื่อยังรับราชการอยู่ มีรุ่นพี่ ที่ถูกความไม่เป็นธรรมกลั่นแกลง พี่ผู้นั้น ชวนผมไปวัดเสมอ ๆ (ร้บราชการที่สกลนคร) กราบเสร็จ พี่เขามองพระประธานอยู่นาน นานมากจนอดความสงสัยไว้ไม่ได้ จึงเอ่ยถามพี่เขาว่า พระท่านบอกอะไรหรือ...(ฮา)....
พี่ตอบว่า ท่านบอกให้อดทน อดทนอีกนิด...(ฮา..กว่า)....
สิ้นคำตอบ ผมก็คิดถึงคำของสมภารกร่าง ในบทประพันธ์ ไผ่แดง ของ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ทันที...
อันที่จริง การปั้นดิน เป็นรูปลักษณ์ต่าง ๆ เกิดจาก่ความตั้งใจของผู้ปั้นเป็นหลัก เมื่อปั้นแล้ว ผู้อื่นได้เห็น จึงติชม ตามข้อคิดเห็นและความพึงพอใจของผู้นั้น... ผู้ปั้น จึงปรับแต่งให้สอดคล้องกับข้อคิดติชมเหล่านั้น หรือไม่ก็ยืนยันที่จะปั้นตามใจตน ที่แตกต่าง...
เชื่อว่า ....พระพุทธรุูป ก็เป็นรูปดินที่ปั้นขึ้น ด้วยนัยยะเดียวกัน
การเพ่งมองพระพุทธรูป เราจึงมองทะลุเห็นใจคนปั้น เห็นใจคนชม และเห็นความนิยมของยุคสมัย ที่สะท้อนผ่านวัตถุ รูปแบบ และทาทางของพระพุทธรูป
ก่อนกราบพระพุทธรูป
ขณะกราบ และหลังกราบแล้ว....ยากจะมีคนเพ่งมองในสิ่งที่พระคุณเจ้ากล่าวไว้
แต่ที่สุด ก็มีคนเห็น..
ใช่แล้วคุณโยม Han Min พระพุทธรูปเกิดเมื่อเจ็ดร้อยปีคล้อยหลังการปรินิพพานของพระพุทธเจ้า ไม่มีใครเห็นองค์จริงของพระองค์ ทุกอย่างที่ปั้นเป็นเพียงจินตนาการ แต่เป็นจินตนาการในเชิงบวก จึงเป็นที่ยอมรับตลอดมา ขอบคุณที่มาเยี่ยมเยียน