สุภาษิตคำโคลง หมวด ก :ขยายความสำนวนสุภาษิต (เขียนเมื่อ พ.ศ.๒๕๔๖)

สุภาษิตบ่งชี้ ชาวไทย

สอนสั่งบอกความนัย แห่งถ้อย

สำนวนต่างนำไข ขยายบอก มาแม่

คำต่อคำเรียงร้อย แต่งล้วนโคลงหวาน

๑. กงเกวียนกำเกวียน เวรสนองเวร กรรมสนองกรรม

กงเวียนหมุนเล่นล้อ รอยกง

เปรียบเฉกกรรมหมายตรง สู่เจ้า

ใครทำก่อกรรมคง คืนสู่ ใครแล

กรรมย่อมตามรอยเข้า แก่ผู้กอบกรรม

๒.กบในกะลาครอบ

ผู้มีความรู้ประสบการณ์น้อย แต่สำคัญตนว่ามีความรู้มาก

กะลาครอบคิดฟ้า กว้างไกล

เหมือนดั่งคนภูมิใจ เก่งกล้า

คุยโอ่อวดเกินไป เขาเบื่อ หน่ายนอ

เพียงหนึ่งจากมือคว้า เท่านี้กลับหลง

๓.กบเลือกนาย ผู้ที่ต้องการเปลี่ยนผู้บังคับบัญชา

มีนายนายไม่ต้อง ชะตา

นายกี่คนสรรมา ขุ่นข้อง

เลือกนายเลือกหลายครา ยากยิ่ง

มาพบนายโฉดต้อง ตกห้วงเคืองขม

๔.กรวดน้ำคว่ำขัน ตัดขาดไม่ขอเกี่ยวข้องด้วย

กรวดน้ำอุทิศให้ บอกลา

น้ำจิตคิดเคืองมา ก่อนนี้

คว่ำขันตัดสัญญา พันผูก นาพ่อ

ขันคว่ำบอกความชี้ เลิกแล้วมิหวน

๕.กระเชอก้นรั่ว

กระเชอภาชนะป้อง กันของ

กลับรั่วเกินรับรอง เก็บได้

เปรียบความเช่นชนผอง สุรุ่ย สุร่ายแล

มิมุ่งออมเงินไว้ จ่ายล้วนหมดเปลือง

๖.กระดังงาลนไฟ

หญิงที่เคยแต่งงานหรือผ่านผู้ชายมาแล้ว ย่อมรู้จักชั้นเชิงในการปรนนิบัติเอาใจผู้ชาย

กระดังงาผ่านต้อง ไฟลน

หอมยิ่งหอมชุมชน ต่างรู้

เปรียบหญิงม่ายหอมดล ชายปรารถ- นาแฮ

ประสบการณ์เชิงชู้ ยั่วเย้าชายหลง

๗. กระดี่ได้น้ำ สำนวนเปรียบเทียบคนที่แสดงอาการดีใจตื่นเต้นจนตัวสั่น

กระดี่ติดแหล่งแห้ง ผืนนา

มิอาจสืบชะตา ต่อได้

ฝนพรมพรั่งพรูมา เริงรื่น นักแล

ใครเช่นปลาเปรียบไซร้ ย่อมต้องถูกหยัน

๘.กระดูกร้องได้ ผลสะท้อนของฆาตกรรมที่ทำให้จับตัวผู้กระทำผิดมาลงโทษได้

คนตายจากเหตุล้วน ปริศนา

อาจถูกฆาตกรรมพา ดับสิ้น

ราชการต่างตามหา เหตุแห่ง ดับแล

ดุจดั่งกระดูกดิ้น โผล่แจ้งสืบสวน

๑๐.กระต่ายตื่นตูม คนที่แสดงอาการตกใจโดยไม่ทันสำรวจให้ถ่องแท้ก่อน

ตาลตกกระต่ายเต้น ตกใจ

ฟ้าถล่มลงไผท กู่ร้อง

พาพรรคพวกบรรลัย บาดเจ็บ ล้มแล

สอนสั่งประชาต้อง สติตั้งครวญถวิล

๑๑.กระต่ายหมายจันทร์ ผู้ชายที่หมายปองผู้หญิงที่ฐานะสูงกว่า

จันทร์งามกระต่ายเฝ้า เพียรมอง

สูงส่งเกินมือปอง ไขว่คว้า

ชายใดมุ่งจับจอง หญิงศักดิ์ สูงนา

เฉกเช่นกระต่ายบ้า เบิ่งจ้องมองจันทร์

๑๒.กระโถนท้องพระโรง ผู้ที่ใครๆ ก็พากันรุมใช้อยู่คนเดียว

ใครใครยามคับข้อง ติดคอ

ขากเสลดน้ำลายสอ ถ่มบ้วน

กระโถนนั่นแหละนอ รับถ่าย เสมอแล

ใครต่างเรียกใช้ล้วน เช่นนั้นเปรียบกระโถน

๑๓. กลมเป็นมะนาว

หลบหลีกไปได้คล่องจนจับไม่ติด ( มักใช้ในทางที่ไม่ดี )

มะนาวกลมย่อมกลิ้ง กลอกไป

เปรียบเช่นคนเลศนัย เล่ห์ร้าย

พลิกแพลงเปลี่ยนเร็วไว ผันผ่าน เสมอนอ

คือบ่อับจนคล้าย เล่ห์ร้อยกลลวง

๑๔.กล้านักมักบิ่น กล้าเกินไปมักจะเป็นอันตราย

เหล็กกล้าแปรเปลี่ยนได้ มีดขวาน

กล้าแกร่งยามตัดราน กิ่งไม้

จึงเหล็กมิทนทาน คมบิ่น

คนผิกล้าเกินไซร้ ส่อเค้าอันตราย

๑๕.กว่าถั่วจะสุกงาก็ไหม้ ความลังเลใจทำให้แก้ปัญหาได้ไม่ทันท่วงที

นำถั่วมาคั่วพร้อม กับงา

เกินสบจิตปรารถนา เสร็จพร้อม

ลังเลย่อมนำพา เหลือหนึ่ง ปรารถนาแฮ

ยามเมื่อตัดใจน้อม เมื่อนั้นเกินสาย

๑๖.กัดหางตัวเอง พูดวกไปวนมา

อธิบายกี่ครั้ง พลความ

เวียนว่ายพยายาม บ่อยครั้ง

คนฟังบ่เห็นตาม ตัวบอก

พูดวกวนขยายยั้ง เยี่ยงนี้ความหมาย

๑๗.กำขี้ดีกว่ากำตด ได้บ้างดีกว่าไม่ได้เลย

ทำกิจการต่างล้วน หวังผล

นิดหน่อยยังพอทน ต่อเชื้อ

ติดมือหนึ่งมีผล ดีกว่า ว่างเฮย

ความบ่งบอกติดเนื้อ ไป่คว้าเพียงลม

๑๘.กวนน้ำให้ขุ่น ทำเรื่องราวที่สงบอยู่อยู่แล้วให้เกิดวุ่นวายขึ้นมา

กวน ตะกอนสงบแล้ว กลับมา

น้ำ ขุ่นคลักอีกครา สุดใช้

ให้ คนตัดปัญหา เหตุแห่ง เคืองนา

ขุ่น ข่มจิตสงบไว้ อย่าได้ฟื้นความ

๑๙.ก่อแล้วต้องสาน เริ่มอะไรแล้วต้องทำต่อให้เสร็จ

ก่อ ฐานรูปแบบตั้ง เป็นทรง

แล้ว ไม่ทำสืบคง หมดสิ้น

ต้อง สานต่อหมายตรง จนเสร็จ นาพ่อ

สาน สืบกิจทุกชิ้น ก่อให้เห็นผล

๒๐.กำแพงมีหูประตูมีช่อง

การที่จะพูดหรือทำอะไรให้ระมัดระวังแม้จะเป็นความลับเพียงไรก็อาจมีคนล่วงรู้ได้

กำแพง หนาอย่าได้ เย็นใจ

มีหู ฟังความนัย แห่งถ้อย

ประตู ปิดระวังไว ความรั่ว ถึงนา

มีช่อง ทางเพียงน้อย เยี่ยงนี้ระวังคำ

๒๑.กิ่งทองใบหยก เหมาะสมกัน

กิ่ง กอใบดอกก้าน เหมาะสม

ทอง คู่หยกนิยม แต่งสร้อย

ใบ งามกิ่งกลึงกลม เหมาะแก่ กันนา

หยก คู่ทองเรียงร้อย เปรียบพ้องชายหญิง

๒๒.กินตามน้ำ

รับของสมนาคุณที่เขาเอามาให้โดยไม่ได้เรียกร้อง ( ใช้กับเจ้าพนักงานผู้มีอำนาจ )

สมนาคุณมอบให้ จากใจ

เสร็จภารกิจเร็วไว บ่ช้า

ความหมายที่ซ่อนนัย บอกบ่ง

ของรับบารมีข้า เปล่าร้องขู่เข็ญ

๒๓.กินที่ลับไขที่แจ้ง เปิดเผยเรื่องที่ทำกันในที่ลับ

หญิงสาวโดนป่าวร้อง เสียหาย

ชายเสน่หากลับกลาย เล่นลิ้น

แฉความเรื่องอับอาย ทำร่วม กันนา

เผยแผ่ออกมาสิ้น สิ่งนี้บ่ควร

๒๔.กินนอกกินใน เอากำไรในการซื้อขายทั้งในราคาและนอกราคาที่กำหนด

กิน โกงการจัดซื้อ สิ่งของ

นอก กัดกินกอบกอง จากซื้อ

กิน ในจากขายปอง ผลประ- โยชน์แล

ใน นอกกำไรอื้อ ต่างล้วนรับผล

๒๕.กินน้ำตาต่างข้าว ร้องให้เศร้าโศกจนไม่เป็นอันกิน

ระทมระทดท้อ ทุกข์ทน

เศร้าโศกเพราะอับจน ทุกข์แท้

น้ำตาหลั่งรินวน มิขาด สายนา

ข้าวกับกลับเมินแล้ เพราะเศร้าโศกตรม

๒๖.กินน้ำใต้ศอก

จำต้องยอมเป็นรองเขา

( เมียน้อยที่ต้องยอมลงให้แก่เมียหลวง )

กิน ของเขาที่เจ้า ของมี

น้ำ จิตตอบไมตรี ยากให้

ใต้ คำค่อนขอดขจี เหลือเจ็บ ทรวงนอ

ศอก ผ่านหยดน้ำไซร้ อดได้อิ่มเอม

๒๗.กินน้ำเห็นปลิง รู้สึกตะขิดตะขวงใจกินไม่ลง

กิน น้ำกลับไม่สู้ สนิทใจ

น้ำ แอ่งปลิงระไว หวุ่นว้า

เห็น ปลิงดื่มมิไหว จิตขวง นาพ่อ

ปลิง เปรียบคนมิกล้า ขัดข้องอายใจ

๒๘.ไก่แก่แม่ปลาช่อน หญิงที่ค่อนข้างมีอายุ ทีมีมารยาเล่ห์เหลี่ยมมาก

ไก่แก่ชาญเชี่ยวด้วย เชิงชัย

ปลาช่อนหลายขวบขัย แก่กล้า

สำนวนซ่อนความนัย บอกกล่าว

สาวใหญ่ดูทีช้า เล่ห์นั้นมากหลาย

๒๙.กินอยู่กับปากอยากอยู่กับท้อง รู้ดีอยู่แล้วเสแสร้งทำไม่รู้

กินอยู่ ใครต่างรู้ เห็นการณ์

กับปาก ขยับกลับพาล ไป่รู้

อยากอยู่ อย่างยาวนาน กลบเกลื่อน ตนแล

กับท้อง ตนเองสู้ ปัดป้องรู้เห็น

๓๐.เก็บดอกไม้ร่วมต้น เคยทำบุญกุศลร่วมกันมาแต่ในชาติก่อนจึงมาอยู่ร่วมกันในชาตินี้

เก็บดอกไม้ร่วมต้น กันมา

ความซ่อนบอกภาษา ว่าไว้

ทำบุญร่วมชะตา ชาติก่อน นี้เฮย

ผลก่อเกิดดลให้ ชาตินี้พบกัน

๓๑.ไก่รองบ่อน เป็นตัวสำรองจะมีโอกาสเมื่อไม่มีผู้อื่น

ตัวจริงเจ็บป่วยไข้ ล้มตาย

รองบ่อนถูกแทนหมาย ต่อสู้

ตัวจริงอยู่สบาย เขาไม่ เหลียวนา

รองบ่อนเป็นเพียงผู้ เรียกใช้สำรอง

๓๒.ไกลปืนเที่ยง ไม่รู้อะไรเพราะอยู่ห่างไกลความเจริญ

เสียงปืนยิงเที่ยงแล้ว เวลา

เมืองใหญ่บอกประชา ก่อนนี้

คนไกลเปล่ายินนา เพราะห่าง เจริญแฮ

ความกล่าวทำเชิงชี้ ว่าด้อยหลายสถาน

๓๓.ไก่เห็นตีนงูงูเห็นนมไก่ ต่างฝ่ายต่างรู้ความลับของกันและกัน

ไก่เห็น ตีนซ่อนเร้น ของงู

ตีนงู หลบไยดู ออกได้

งูเห็น ไก่นมชู ซุกซ่อน แอบนา

นมไก่ ตีนงูไซร้ ต่างรู้ชั้นเชิง

๓๔.กินบนเรือนขี้รดหลังคา เนรคุณ

อาศัยบุญร่มไม้ ครัวเรือน

กลับแอบทำบิดเบือน ชั่วช้า

บุญคุณกลับเลอะเลือน สนองตอบ เขาแฮ

เหยียบย่ำทำหาญกล้า เช่นนี้เนรคุณ

๓๕.กินปูนร้อนท้อง ทำอาการมีพิรุธขึ้นเอง,แสดงอาการเดือดร้อนขึ้นเอง

กิน หมากพลูอาจพลั้ง กลืนปูน

ปูน กัดปวดอาดูร เร่าร้อน

ร้อน รนเท่าทวีคูณ ทำผิด ไว้นา

ท้อง ครืดคราดสะท้อน บ่งชี้พิรุธ

๓๖.ใกล้เกลือกินด่าง มองข้ามหรือไม่รู้ค่าของดีที่อยู่ใกล้ตัวซึ่งเป็นประโยชน์แก่ตน

ใกล้ ของมีค่าแล้ว มิเห็น

เกลือ ด่างเลือกให้เป็น นะเจ้า

กิน เกลือสิ่งจำเป็น ดีแน่

ด่าง ต่างของเคียงเฝ้า มิรู้จักแสวง

๓๗.แกว่งเท้าหาเสี้ยน รนหาเรื่องเดือดร้อน

แกว่ง กวัดไกวแส่เท้า เสี้ยนตำ

เท้า เจ็บเพราะตัวทำ เรื่องร้อน

หา เหตุใช่เงื่อนงำ จากอื่น เปล่าเฮย

เสี้ยน ปักความสะท้อน เรื่องร้ายหาเอง

๓๘.เกี่ยวแฝกมุงป่า ทำอะไรเกินความสามารถตัวเอง

เกี่ยว เก็บกอบแฝกหญ้า มุงหลัง คาเฮย

แฝก กี่กอบประทัง ป่ากว้าง

มุง แฝกคือกำลัง นิดหน่อย นาแม่

ป่า สั่งสอนการสร้าง สิ่งนั้นพอตัว

๓๙.เกลียดตัวกินไข่เกลียดปลาไหลกินน้ำแกง เกลียดตัวเขาแต่อยากได้ประโยชน์จากเขา

กริยาประหนึ่งไซร้ ขยะแขยง

ประโยชน์กลับสำแดง อยากได้

เกลียดกลัวออกฤทธิ์แรง เกินเหตุ

ผลประโยชน์จำให้ อดกลั้นหวังผล

๔๐.ไกลปืนเที่ยง ไม่รู้อะไรเพราะอยู่ห่างไกลความเจริญ

เสียงปืนยิงเที่ยงแล้ว เวลา

เมืองใหญ่บอกประชา ก่อนนี้

บ้านนอกห่างออกมา ฟังบ่ ยินแฮ

คำกล่าวบอกความชี้ ห่างพ้นความเจริญ

๔๑.เกลือจิ้มเกลือ ไม่ยอมเสียเปรียบกัน , แก้เผ็ดให้สาสม , คนเค็มมาเจอกัน

คือคนเค็มที่พ้อง พบกัน

แก้เผ็ดกลับคืนพลัน ไป่เว้น

เสียเปรียบบ่ยอมปัน เสียเปรียบ กันนา

ผิดพลาดรีบตามเค้น เรียกร้องเอาคืน

๔๒.เกลือเป็นหนอน

ญาติมิตร สามี ภรรยา บุตร ธิดา เพื่อนร่วมงานหรือคนในบ้านทรยศ

เกลือเค็มจึงช่วยป้อง กันหนอน

เกลือเน่าควรสังวร เหตุแท้

คือคนร่วมงานทอน ทรยศ

คิดคดจึงเกินแก้ สิ่งสร้างบ่สม

ภาพ โดยพี่เก้า นายณัฐพงศ์ แก้วขาว
เขียนโคลงโดย อ.ภาทิพ ศรีสุทธิ์

คุณเป็นผู้เยี่ยมชมลำดับที่ ตั้งแต่ ๔ กันยายน ๒๕๔๖

เขียนใน GotoKnow โดย ภาทิพ
ใน ร้อยกรอง...ของภาทิพ

คำสำคัญ (Tags): #ครูภาทิพ#สุภาษิตสำนวน#โคลงสี่สุภาพ#โคลงสุภาษิต

หมายเลขบันทึก: 504488เขียนเมื่อ 4 ตุลาคม 2012 12:29 น. ()แก้ไขเมื่อ 9 ตุลาคม 2012 15:11 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่าน