โต น้อย เล็ก = เป็นลูกศิษย์ร่วมอาจารย์เดียวกัน ปฏิญาณตนเป็นพี่น้องนับถือกันตามอายุ มีความสามารถ ถ่อมตัว ต่างแยกย้าย รวบรวมผู้คนฝึกปรือศิลปะการป้องกันตัวและเพลงดาบ เจตจำนงอันแรงกล้าที่จะขับไล่พม่า กู้กรุงศรีอยุธยาคืนมา
พะยอม = หญิงสาวบ้านแตกที่ฉลาด เข้มแข็ง กล้าหาญ เพื่อเขาและกรุงศรีอยุธยาเธอพร้อมเสมอ
ลำพู ทับทิม คล้อย = หญิงสาวชาวบ้านที่กล้าหาญจับดาบ ฝึกศิลปะการต่อสู้เพื่อปกป้องตัวเอง พ้องเพื่อนและเพื่อกรุงศรีอยุธยา
เด็ก ๆ = ถูกฝึกให้มีส่วนร่วมที่เหมาะสม คู่ควรต่อวัย
หลังจากกรุงศรีอยุธยาแตกก็เกิดความระส่ำระสายไปทั่ว ข้าวยาก หมากไม่มีขาย สิ่งที่มีค่าถูกพม่ายึดเอาไปหมด อยู่กันอย่างอดอยาก ยากแค้น ความจริงใจแทบไม่มีให้กัน บ้างรวมกันเป็นชุมนุมปล้นกันและกันเพื่อความอยู่รอด บางคนยอมเป็นสมุนให้กับพม่า กดขี่ขมเหงกันเองต่างๆ นาๆ ชีวิตในช่วงนั้นเป็นสิ่งที่รักษาไว้ได้อยากที่สุด ผู้หญิงยังเป็นส้นตีนช้าง รอรับและเลื่อนลอย
“กรุงศรีอยุธยาไม่สิ้นคนดี” ฉันใดก็ฉันนั้น ได้มีคนดีมีฝีมือคือชุมนุมเจ้าตากรวบรวมผู้คนตีป้อมค่ายของพวกพม่า กู้กรุงศรีอยุธยาคืนกับมา โดยมีกำลังของชาวบ้านหลายกลุ่มเข้าร่วมโดยเฉพาะอย่างยิ่งกลุ่มของโต น้อย เล็ก ที่มีผู้หญิงร่วมจับดาบเป็นกองหนุนที่เข้มแข็ง เด็ดเดี่ยวและโดดเด่น
“คนไร้สมบัติยอมไม่กลัวจน คนอ่อนน้อมย่อมไม่มีใครข่มเหง”
“เราไม่ได้มุ่งสร้างคนเด่น เราเพียงแต่จะไม่ให้มีคนด้อย”
“เมื่อทำอะไรดีไม่ได้ เพียงแต่ไม่ทำชั่วเสียอย่างก็พอนับว่าดีได้”
“น้ำที่ขุ่นยังมีเวลาตกตะกอน”
“ ในดีก็มีชั่ว ในชั่วก็มีดี”
“พรุ่งนี้จะต้องมาถึงอย่างแน่นอน ก่อนฟ้าสางมันย่อมมืดสนิท”
“ไม่มีประโยชน์อันใดหรอกที่คนจะรู้ความบริสุทธิ์และความถูกต้องของเราเมื่อตายไปแล้ว”
“เทียนนั้นถึงจะให้แสงสว่าง แต่ถ้าเปลวเทียนมันเอียงมันก็มีเงา ปัญญาของคนถึงจะใสอย่างไร ถ้ามีความลำเอียงแล้ว มันก็จะมีส่วนที่มืด”
“ถ้าเราจน บางทีมีญาติก็เหมือนคนอื่น”
“เองพูดขึ้นทำให้ข้านึกได้ว่า ทำไมปล่อยผู้หญิงไว้ลำพังในเมื่อผู้หญิงก็ช่วยงานผู้ชายได้ทุกอย่างทำไมการรบทัพจับศึกจึงไม่มีใครนึกถึงผู้หญิงที่อาจจะทำอะไรได้หลายอย่างในการรบหรือเสริมการรบ ทำให้มีกำลังเพิ่มขึ้นมาอีกในเวลาที่เรามีกำลังน้อย เมื่อได้ผู้หญิงมาสมทบกำลังก็จะเพิ่มมากขึ้น ”
“อาวุธนั้นให้ใช้เป็นสิ่งสุดท้าย เอาชนะกันด้วยปัญญาตอนจบ เมื่อไม่มีทางแล้วจึงใช้อาวุธเป็นเครื่องมือของปัญญาแต่ปัญญาจะต้องถืออาวุธอยู่ด้วยตราบใดที่ฝ่ายอธรรมยังถืออาวุธอยู่”
“ไม่ดีหรอก ถ้าคนเราคิดเหมือนกันทุกอย่างมันก็ไม่มีประโยชน์อะไรที่ทำให้เห็นความสำคัญระหว่างคนสองคนเพราะคนหนึ่งจะสูญหายกลายเป็นคนเพียงคนเดียว”
“คนเราถ้าแพ้ทางใจแล้วมันร้ายยิ่งกว่าแพ้ทางกาย มันแพ้อย่างราบคาบเลยทีเดียว”
******************
...ยุคสิ้นดิ้น..รัด..ตะ.นะ..โก..สิน.. หักพล้าพัดจับ..ได้..ด้วยเข่า....เหล่าย่ายาย..จับกระบอง..ครองตัว..ลงหลุมเอย....(ยายธี..เจ้าค่ะ..อ้ะๆๆๆ)