การระงับข้อพิพาททางการลงทุนระหว่างประเทศ (ครั้งที่7)
การระงับข้อพิพาททางการลงทุนระหว่างประเทศ
การลงทุนส่วนช่วยในการพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศซึ่งส่งผลให้ประเทศมีความเจริญก้าวหน้า แต่ในการไปลงทุนยังต่างประเทศก็อาจจะมีการเกิดข้อพิพาทหรือความขัดแย้งระหว่างกันได้
ความหมายของ ข้อพิพาททางการลงทุน ยังไม่ได้มีการบัญญัติศัพท์ไว้แน่ชัด แต่อาจกล่าวอ้างตามคณะกรรมการบริหารของธนาคารโลก ซึ่งได้ให้คำอธิบายไว้ในรายงายแนบท้ายอนุสัญญาว่าด้วยการระงับข้อพิพาททางการลงทุนระหว่างรัฐและคนชาติของรัฐอื่น ( Convention of Settement of Investment Disputes between State and National of Other States ) สรุปได้ว่า ลักษณะของข้อพิพาททางการลงทุนต้องเป็นข้อพิพาททางกฎหมายที่เกิดขึ้นโดยตรงจากการลงทุน คำว่าข้อพิพาททางกฎหมาย หมายถึง การขัดแย้งเกี่ยวกับสิทธิภายใต้เขตอำนาจหน้าที่ตามกฎหมาย หรือเกี่ยวกับการชดเชยค่าเสียหายจากการผิดหน้าที่
นอกจากนั้นนักกฎหมายหลายท่านยังอธิบายคำนิยามดังกล่าวให้หมายความรวมถึง การถูกกล่าวว่าไม่ปฏิบัติการชำระหนี้ การละเมิดข้อกำหนดเกี่ยวกับความมั่นคงของสัญญา และครอบคลุมถึงการโอนทรัพย์สินเป็นของรัฐหรือการเวนคืนทรัพย์สินโดยผิดกฎหมาย การผิดสัญญาและลาภมิควรได้อันเกิดจากการร่ำรวยโดยไม่เป็นธรรม โดยอาจพิจารณาลักษณะของข้อพิพาททางการลงทุนระหว่างประเทศได้ 3 กรณีคือ ข้อพิพาทระหว่างรัฐกับรัฐ ข้อพิพาทระหว่างเอกชนกับเอกชน และข้อพิพาทระหว่างเอกชนกับรัฐ
ก. ข้อพิพาทระหว่างรัฐกับรัฐ
รัฐในฐานะบุคคลระหว่างประเทศอาจใช้การระงับข้อพิพาทอย่างสันติวิธี ในลักษณะที่ไม่เป็นอันตรายต่อสันติภาพ ความมั่นคงระหว่างประเทศและความยุติธรรม ได้แก่
การเจรจา คือ การที่รัฐคู่พิพาทหันหน้ามาเจรจาต่อรองกันโดยตรง ซึ่งข้อพิพาทในทุกระบบกฎหมายส่วนใหญ่จะสามารถยุติได้ด้วยวิธีนี้
ผู้เกลี้ยกล่อมให้เจรจา คือ กรณีที่รัฐที่สามหรือองค์การระหว่างประเทศเข้ามาชักชวนให้คู่พิพาทเข้าเจรจาต่อกัน
ผู้ไกล่เกลี่ยข้อพิพาท คือ กรณีที่คนกลางมีหน้าที่แนะนำวิธียุติข้อพิพาทไว้ นอกเหนือจากการจัดให้มีการเจรจาการไต่สวน คือ การที่ตั้งคนกลางช่วยสืบหาความจริงโดยปราศจากอคติ เพื่อให้รัฐคู่พิพาทยอมรับและปรับความเข้าใจกัน และจะได้จัดเตรียมหนทางหาข้อยุติต่อไป โดยไม่ผูกมัดให้คู่พิพาทต้องยอมรับข้อเท็จจริงที่ได้จากการไต่สวน
ผู้ประนอมข้อพิพาท คือ กรณีที่คนกลางทำหน้าที่แสวงหาความจริง และเสนอแนะข้อตกลงระงับข้อพิพาทโดยที่มีลักษณะเป็นทางการ และซับซ้อนมากกว่าแต่ไม่มีการชี้ขาดข้อพิพาท และไม่ผูกพันให้ต้องยอมรับปฏิบัติตามข้อเสนอ
การอนุญาโตตุลาการ คือ วิธีการที่คู่พิพาทตกลงเลือกคนกลางมาทำหน้าที่ชี้ขาดข้อพิพาท และคู่พิพาทต้องผูกพันตามคำชี้ขาดนั้น
การระงับข้อพิพาทโดยศาล คือ เป็นการตัดสินข้อพิพาทโดยศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ กฎหมายที่จะนำมาใช้เป็นกฎหมายระหว่างประเทศอันได้แก่ สนธิสัญญาระหว่างประเทศ จารีตประเพณีระหว่างประเทศ กฎเกณฑ์ทางกฎหมายที่นานาประเทศรับรอง คำพิพากษาของศาล และคำสอนของผู้ทรงคุณวุฒิสูงสุดแห่งประเทศต่างๆในฐานะเป็นเครื่องช่วยศาลในการวินิจฉัยหลักกฎหมายดังนั้น ข้อพิพาททางการลงทุนระหว่างรัฐกับรัฐในที่นี้หมายถึง รัฐผู้รับการลงทุนและรัฐผู้ส่งออกกการลงทุน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นภาคีในสนธิสัญญาหรือความตกลงร่วมกัน โดยข้อพิพาทที่เกิดขึ้นมักจะเป็นข้อพิพาทที่เกิดจากการตีความหรือการปรับใช้สนธิสัญญา โดยมักจะมีการกำหนดวิธีการระงับข้อพิพาทไว้เป็นการเฉพาะ
ข.ข้อพิพาทระหว่างเอกชนกับเอกชน
ข้อพิพาทที่เกิดขึ้นนั้นต้องตกอยู่ภายใต้เขตอำนาจศาลของรัฐ กฎหมายที่ใช้ก็เป็นกฎหมายภายในของรัฐนั้น หรือกฎหมายที่คู่พิพาทตกลงเลือก แต่เนื่องจากเป็นข้อพิพาทที่เกิดจากสัญชาติของเอกชนตั้งแต่ 2 สัญชาติขึ้นไป ดังนั้นจึงต้องนำกฎหมายว่าด้วยการขัดกันมาใช้บังคับด้วย อย่างไรก็ตามสถานะของคู่พิพาทยังมีความเท่าเทียมกัน ความซับซ้อนในการระงับข้อพิพาทจึงมีไม่มากนัก
ค.ข้อพิพาทระหว่างรัฐกับเอกชน
เป็นข้อพิพาทที่คู่พิพาทมีสถานะไม่เท่าเทียมกัน ทั้งนี้เพราะฝ่ายหนึ่งเป็นรัฐอีกฝ่ายหนึ่งเป็นเอกชน มักจะเกิดจากการสัญญาที่เกี่ยวกับการพัฒนาการทางเศรษฐกิจ เช่น รัฐบาลอิหร่านกับบริษัทน้ำมันอิหร่านแห่งชาติฝ่ายหนึ่ง กับบริษัทที่อยู่ในรูปของกิจการร่วมค้าระหว่างสหรัฐอเมริกา อังกฤษ ฝรั่งเศส และดัชท์ อีกฝ่ายหนึ่งเพื่อสำรวจ ผลิต และกลั่นน้ำมัน เป็นต้น
อนึ่ง มีข้อพิจารณาว่าข้อพิพาทที่เกิดขึ้นเป็นข้อพิพาทที่เกิดขึ้นในลักษณะสัญญาทางปกครอง หรือสัญญาเอกชนระหว่างประเทศ เนื่องจากสัญญาดังกล่าวไม่ได้เป็นทั้งสัญญาระหว่างประเทศที่ทำขึ้นระหว่างรัฐ และไม่ได้เป็นสัญญาระหว่างเอกชน แต่เป็นสัญญาระหว่างรัฐและเอกชน ซึ่งมีความใกล้เคียงกับสัญญาทางปกครอง ที่มักจะอยู่ในรูปของสัญญาสัมปทานที่ทำขึ้นระหว่างหน่วยงานรัฐกับเอกชน และรัฐสามารถกระทำการฝ่ายเดียวที่จะควบคุม หรือเปลี่ยนแปลงสัญญาเพื่อประโยชน์มหาชน จึงถือเป็นสัญญาของฝ่ายปกครองประเภทหนึ่ง แต่มีความสัมพันธ์ระหว่างคู่กรณีในลักษณะเชิงพาณิชย์ สิทธิและหน้าที่จึงอยู่ภายใต้กฎหมายที่ใช้บังคับกับสัญญาระหว่างคู่สัญญาที่เป็นเอกชน ยกเว้นสัญญาดังกล่าวจะไปเกี่ยวข้องกับประโยชน์มหาชน หรือบริการสาธารณะ
ในการพิจารณาชี้ขาดข้อพิพาทที่เกิดจากสัญญาทางปกครอง และสัญญาเอกชนระหว่างประเทศอาจมีความแตกต่างกัน เพราะสัญญาทางปกครองนั้นรัฐอยู่ในสถานะที่เหนือกว่า รวมทั้งกฎหมายที่นำมาใช้ในการพิจารณาคดี รวมทั้งการบังคับตามคำชี้ขาดที่มีความซับซ้อนและยุ่งยากกว่าสัญญาเอกชนทั่วไป
ในส่วนข้อพิจารณาที่เกี่ยวกับความเป็นสภาพบุคคลตามกฎหมายระหว่างประเทศ แม้จะมีข้อตกลงยอมรับสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐานโดยรัฐมหาอำนาจ กล่าวคือ ยอมรับในความเป็นผู้ทรงสิทธิระหว่างประเทศขั้นพื้นฐานของปัจเจกชนไว้ใน อนุสัญญายุโรปว่าด้วยสิทธิมนุษยชนและสิทธิขั้นพื้นฐาน ซึ่งเป็นผลงานของสภายุโรปที่นับว่ามีประสิทธิภาพมากในการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ได้ยินยอมให้ปัจเจกชนร้องเรียนต่อหน่วยงานที่มีหน้าที่รับผิดชอบได้โดยความยินยอมบางประการจากรัฐสมาชิก นับเป็นครั้งแรกที่ให้ปัจเจกชนกล่า€วหารัฐได้โดยตรง แต่ในส่วนที่เกี่ยวกับข้อพิพาทที่เกิดจากการค้าและการลงทุนระหว่างรัฐกับเอกชนของรัฐอื่น การยอมให้เอกชนเป็นบุคคลในกฎหมายระหว่างประเทศยังคงเป็นปัญหาในทางปฏิบัติต่อไป เนื่องจากยังไม่เป็นที่ยอมรับและยืนยันความชัดเจนแน่นอนในสังคมระหว่างประเทศ อีกทั้งเอกชนยังไม่สามารถเป็นคู่พิพาทในศาลยุติธรรมระหว่างประเทศได้โดยตรง
ข้อพิพาททางการลงทุนระหว่างรัฐกับเอกชนที่เกิดขึ้นจากการลงทุนระหว่างประเทศ อาจเกิดขึ้นในรูปแบบของการโอนกิจการของผู้ลงทุนมาเป็นของรัฐโดยไม่จ่ายค่าชดเชยที่เหมาะสม หรือการใช้มาตรการอื่นของรัฐผู้รับการลงทุนซึ่งก่อให้เกิดความเสียหายแก่ผู้ลงทุนต่างชาติแล้วเป็นปัญหานำไปสู่ข้อพิพาทระหว่างรัฐกับเอกชน ซึ่งเมื่อปัญหาต่างๆเหล่านี้เกิดขึ้นจึงต้องใช้กลไกการระงับข้อพิพาทเข้ามาแก้ไข แต่โดยส่วนใหญ่แล้วความตกลง หรือสนธิสัญญาเพื่อการส่งเสริมและคุ้มครองการลงทุน มักจะไม่ได้กำหนดวิธีการระงับข้อพิพาทระหว่างรัฐกับเอกชนไว้ในสนธิสัญญา จึงต้องอาศัยรูปแบบมาตรฐานโดยทั่วไปที่เกิดขึ้นเป็นหลักในการพิจารณาแต่ละกรณีไป
(สุรางคณา แก้วจำนงค์ , ความผูกพันและผลบังคับใช้ของอนุสัญญาว่าด้วยการระงับข้อพิพาทเกี่ยวกับการลงทุนระหว่างรัฐกับคนชาติของรัฐอื่นต่อไทย วิทยานิพนธ์มหาบัณฑิต คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ 2539 )
(ชาญชัย แสวงศักดิ์ , ข้อพิจารณาบางประการที่เกี่ยวกับนิติกรรมทางปกครองและปัญหาบางประการตามแนวความคิดของฝรั่งเศส รวบรวมโดยสำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา )
ความเห็น (1)
ขอชมสมกับที่ตั้งใจเรียนเขียนได้ละเอียดดีมาก