สิบเอกศุภชัย เดชโคบุตร

การอบรมวิชาการงานสร้างเสริมภูมคุ้มกันโรค วันที่ 19 เมษายน 2553

วัคซีนคืออะไร

• วัคซีน คือ ชีวะวัตถุที่ผลิตขึ้นเพื่อใช้กระตุ้นร่างกายให้สร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค
• วัคซีน หมายถึง ผลิตภัณฑ์ที่ผลิตจากสิ่งที่มีชีวิตหรือที่ได้จากการสังเคราะห์หรือกระบวนการอื่นใดที่นำมาใช้ในการกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกันโรคของมนุษย์ เพื่อป้องกัน รักษา หรือลดความรุนแรงของโรค
• วัคซีนเป็น ชีวะวัตถุที่ไวต่ออุณหภูมิที่เปลี่ยนแปลง และสูญเสียคุณภาพได้ในอุณหภูมิที่ไม่เหมาะสม ทำให้ไม่สามารถกระตุ้นการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรคได้ และอาจก่อให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์ได้

Cold chain system

        ระบบลูกโซ่ความเย็น หมายถึง ระบบการจัดเก็บและการขนส่งวัคซีนให้อยู่ในอุณหภูมิที่เหมาะสม(+2 ถึง +8 องศาเซลเซียส)และคงคุณภาพตลอดเวลา ตั้งแต่ผู้ผลิตวัคซีน ไปจนถึงสถานบริการและผู้รับบริการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค

การป้องกัน Cold chain break down ของตู้เย็น

• ติดป้ายที่ปลั๊กไฟว่า “ปลั๊กตู้เย็นห้ามถอดปลั๊ก”
• ติดป้ายไว้ที่ Breaker ของตู้เย็นว่า “ห้ามยกลง”
• ไม่ควรมีปลั๊กไฟของเครื่องใช้ไฟฟ้าชนิดอื่นอยู่ติด/ใกล้กับปลั๊กตู้เย็น เพื่อป้องกันการดึงผิดปลั๊ก
• ตรวจสอบสภาพของขอบยาง และเช็ดทำความสะอาดเพื่อป้องกันขอบยางเสื่อมสภาพ

แนวทางการจัดการเมื่อตู้เย็นเสีย/ปลั๊กหลุด

• กำหนดแนวทางปฏิบัติ(SOP)ให้ชัดเจน และดำเนินการตาม SOP
• แนวทางปฏิบัติเมื่อพบว่าอุณหภูมิในตู้เย็นสูงเกิน 8°c

             1. อ่านเทอร์โมมิเตอร์ว่าอุณหภูมิเท่าใด และตรวจสอบ/คาดประมาณว่าเหตุการณ์นี้เกิดขึ้นนานกี่ชั่วโมง

             2. ย้ายวัคซีนทั้งหมดไปเก็บในไว้ในตู้เย็น/หีบเย็น/กระติกวัคซีนที่มีอุณหภูมิ 2-8°c และในกรณีที่วัคซีนนั้นมีเครื่องหมาย VVM อยู่ข้างขวดให้สังเกตเครื่องหมาย VVM ว่าวัคซีนยังใช้ได้อีกหรือไม่

             3. ตรวจสอบทะเบียนรับ-จ่ายวัคซีน/สต็อกการ์ดว่าวัคซีนแต่ละชนิดมีจำนวนเท่าใด วันหมดอายุ และชื่อผู้ผลิต/ผู้นำเข้า

             4. ติดต่อสอบถามไปที่ กลุ่มโรคติดต่อที่ป้องกันได้ด้วยวัคซีน สำนักโรคติดต่อทั่วไป(02-590-3196-9) เพื่อให้ตรวจสอบข้อมูลความคงตัว (stability data) ของวัคซีนแต่ละชนิด/ผู้ผลิต

             5. ถ้าวัคซีนยังสามารถใช้ต่อไปได้ในระยะเวลาหนึ่ง ให้รีบกระจาย/ใช้ ตามคำแนะนำ

             6. ถ้าวัคซีนไม่สามารถใช้ต่อได้ ให้นำออกจากตู้เย็น ตัดออกจากทะเบียนรับ-จ่าย และทำลายตามแนวทางใน คู่มือบริหารจัดการวัคซีนและระบบลูกโซ่ความเย็น พ.ศ. 2547

 

วัคซีนที่เปิดใช้แล้ว

• ชนิดผงแห้ง ผสมแล้วเก็บในอุณหภูมิ 2-8oC ได้ไม่เกิน 6 ช.ม. ยกเว้น BCGไม่เกิน 2 ช.ม.
• ชนิดน้ำ (HB, DTP, dT) เปิดใช้แล้วเก็บในอุณหภูมิ 2-8oC            ได้ 8 ชั่วโมง หรือภายในวันที่ให้บริการ

    สรุป

         1.ปัญหามีทั้งด้านความร้อนและความเย็น  แต่ด้านความเย็นพบมากกว่า ซึ่งความเย็นจัดจะทำให้วัคซีนแข็งตัว  และสูญเสียคุณภาพได้

         2. อุณหภูมิต่ำกว่า 0 ºC  พบมากในคลังระดับจังหวัด  อำเภอ และสถานีอนามัย  และพบมากในการขนส่ง
จากอำเภอไปสถานีอนามัย

         3.ผลการตรวจคุณภาพวัคซีนหัดสอดคล้องกับผลการศึกษา เพราะอุณหภูมิสูงพบไม่มาก

        4.อุณหภูมิต่ำกว่า 0 ºC ที่พบ   ต่ำกว่าจุดแข็งตัวของวัคซีน HB แต่การตรวจสอบคุณภาพโดยการทำ Shake test ไม่พบการเปลี่ยนแปลงลักษณะทางกายภาพ

ข้อจำกัดการศึกษา

1. Freeze watch นำมาใช้เป็นครั้งแรก  ทำให้เจ้าหน้าที่ไม่คุ้นเคยในการใช้ 
2. การสังเกตการเปลี่ยนแปลงลักษณะทางกายภาพโดยการทำ Shake test ทำได้ยาก
   ต้องฝึกอบรมให้เกิดความชำนาญ
3. การวิเคราะห์คุณภาพทางห้องปฏิบัติการของวัคซีน HB
   มีขั้นตอนที่ยุ่งยากหลายขั้นตอน ใช้เวลานานและต้นทุนสูง